متهمان هم حقوقی دارند
بخش حقوقی- حقوق متهم عبارت است از مجموعه امتیازات و امكاناتی كه در یك دادرسی منصفانه از بدو اتهام تا صدور حكم لازم است متهم از آن برخوردار باشد تا بتواند در مقابل ادعایی كه برخلاف فرض برائت، علیه او مطرح شده است از خود دفاع كند به طوریكه « دفاع از منافع جامعه نباید منجر به نادیده گرفتن حقوق متهمان گردد و به این سبب مقررات آئین دادرسی كیفری باید به گونه‌ای تنظیم شود كه علاوه بر رعایت حقوق جامعه، بی‌گناه را نیز در اثبات بی‌گناهی خود یاری كند».
مهم ترین حقوق متهم:
الف) حق سكوت: متهم حق دارد در مقابل مقام تحقیق‌كننده سكوت نماید و هیچ‌كس را نمی‌توان وادار به سخن‌گفتن نمود و بازجو فقط باید سكوت متهم را درصورت‌جلسه‌ی تحقیقات قید نماید.
ب) حق داشتن وكیل: متهم حق دارد درحین تحقیقات یكی از وكلای دادگستری را همراه خود داشته باشد.
پ) متهم حق دارد صورت‌جلسه‌ی تحقیقات یا دادرسی را امضا نكند.
ت) متهم حق دارد قبل از امضای هر نوشته‌ای اعم از صورت‌جلسه‌ی تحقیقات یا غیره، بدواً آن‌را بخواند و پس از اطلاع از مفاد آن چنان‌چه مایل بود آن را امضاكند.
ث) چنان‌چه پس از قرائت صورت‌جلسه‌ی تحقیقات یا دادرسی توسط متهم به‌دلیل تخصصی و حقوقی بودن مطالب و محتویات، مفاد آن برای وی قابل فهم نباشد، متهم می‌تواند از امضای آن‌ها خودداری نماید.
ج) متهمان باسواد حق دارند پاسخ سؤالات را با دست‌خط خویش بنویسند و بازجو حق ندارد مانع این كار شود.
چ) متهم حق دارد پاسخ سؤالات را به‌هرنحو كه خود صلاح بداند بنویسد.
ح) متهم حق دارد به صلاحیت دادسرا یا دادگاه یا قاضی ایراد‌كند و قاضی مكلّف است بدواً به ایراد متهم رسیدگی‌كند.
خ) مصون‌بودن و محفوظ‌بودن مكالمات تلفنی و نوشته‌های شخصی از حقوق هر متهم است و هیچ‌كس حق ندارد تلفن یا مكالمات و مراسلات اشخاص را كنترل نماید مگر با دستور مقام قضایی آن‌هم در موارد معیّن و ضروری.
محتویات نوارهای كاست و سی‌دی‌های صوتی به‌لحاظ این‌كه صدای اشخاص قابل تقلید است نمی‌تواند به‌عنوان دلیل تلقی‌گردد (حتی اگر به طریق قانونی تهیه شده باشند).
د) هر متهمی حق دارد پس از پایان تحقیقات آخرین دفاع خود را مطرح نماید و مقام تحقیق‌كننده مكلف است آخرین دفاع وی را اخذ نماید.
« دفاع از منافع جامعه نباید منجر به نادیده گرفتن حقوق متهمان گردد و به این سبب مقررات آئین دادرسی كیفری باید به گونه‌ای تنظیم شود كه علاوه بر رعایت حقوق جامعه، بی‌گناه را نیز در اثبات بی‌گناهی خود یاری كند»
ذ) هر متهم حق دارد نسبت به تصمیم مقام قضایی (حكم یا قرار) اعتراض‌كند و از آن تجدید نظر خواهی نماید.
ر) هر متهم حق دارد در ایام بازداشت با بستگان درجه اول خود و نیز با وكلای خویش ملاقات داشته باشد.
ز) هر متهم حق دارد در ایام بازداشت از غذای مناسب و كافی، لباس مناسب، بهداشت، هوای آزاد، ورزش، و مكان مناسب برای استراحت بهره‌مند باشد.
ژ) متهمان حق دارند در ایام بازداشت با مقامات قانونی یا بستگان یا با وكلای خویش مكاتبه و مراسله داشته باشند.
س) متهمان حق دارند در طول ایام بازداشت از اخبار مملكت از طریق رادیو، تلویزیون، مطبوعات مجاز مطلع‌گردند.
ش) متهمان در طول ایام بازداشت حق دارند از همه‌ی انواع كُتُُبی كـه مجـوز انتشـار یافتـه‌اند استفاده نمایند.
ص) متهم ـ دارای هر مسلك و مرام و دین كه باشد ـ حق دارد عبادات و مراسم دینی خود را آزادانه انجام دهد؛ و چنان‌چه نیاز داشته باشد می‌تواند از تعلیمات روحانیان دین یا مذهب خود بهره‌مندگردد.
ض) در موارد ازدواج، فوت بستگان درجه یك یا حوادثی كه مرخصی را ایجاب نماید، متهمان حق دارند با تودیع تأمین مناسب از مرخصی بهره‌مند شوند.
ط) متهمان بیمار حق دارند از خدمات پزشكان متخصص حسب مورد بهره‌مند شوند و درصورت نیاز به مراكز درمانی مجهز، جهت اعمال جراحی یا بستری‌شدن اعزام‌گردند.
حقوق متهم از نگاه قانون اساسی
در پایان، ذكر این نكته ضروری است كه طبق اصل 38 قانون‌اساسی اعمال هرگونه شكنجه (اعم از جسمی یا روانی) برای گرفتن اطلاع یا اقرار از متهم ممنوع است و نگهداری متهم در سلول‌های انفرادی، قطع ارتباط متهم با دنیای خارج از زندان مانند ممنوع‌الملاقات نمودن زندانی، جلوگیری از ارتباط تلفنی یا حضوری متهم با بستگان درجه یك یا وكلای وی و قطع امكاناتی از قبیل استفاده از رادیو، تلویزیون، مطبوعات، مراسلات و نیز بازجویی‌های طولانی ـ به‌ویژه شب‌ها تا نیمه‌های شب ـ می‌تواند از مصادیق فشارهای روانی و شكنجه‌ی روحی تلقی‌گردد.
فزون بر آن طبق اصل 39 قانون‌اساسی هتك حرمت و حیثیت كسی كه به حكم قانون دستگیر می‌شود ـ به‌هر‌صورت كه باشد ـ ممنوع است و مراجع ذیربط باید با تدارك سیستم‌های بازرسی و نظارتی بی‌طرف و متخصص، به‌ویژه برای نظارت بر اعمال مأموران ذیربط در ایامی كه متهم تحت قرارهای قانونی در بازداشت به‌سر می‌برد از هر نوع برخورد غیرقانونی و غیرانسانی با متهمان جلوگیری به‌عمل آورده و با متخلفان از قانون، برخورد جدی نمایند و یكی از راه‌های اِعمال نظارت بر عملكرد مأموران، حضور وكیل متهم در جلسات تحقیق و بازجویی‌ها است.
ندا سادات پاک نهاد/ وکیل پایه یک دادگستری
گروه جامعه و ارتباطات
