تبیان، دستیار زندگی
مقدمه‌ ویژگی‌هایی‌ چون‌ پافشاری‌ بر استقلال‌ و دوری‌ از والدین‌، به‌ طور معمول‌ نشانه‌ های‌ رشد سالم‌ كودك‌ و بالغ‌ شدن‌ او هستند. برخی‌ از رفتارهای‌ ویژه ‌ای‌ كه‌ در این‌ دوران‌ مشاهده‌ می ‌شوند دستاورد تلاش‌ نوجوان‌ در برخ...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

چگونه‌ با نوجوانان‌ سلطه‌ طلب‌ روبرو شویم‌؟

مقدمه‌

ویژگی‌هایی‌ چون‌ پافشاری‌ بر استقلال‌ و دوری‌ از والدین‌، به‌ طور معمول‌ نشانه‌ های‌ رشد سالم‌ كودك‌ و بالغ‌ شدن‌ او هستند. برخی‌ از رفتارهای‌ ویژه ‌ای‌ كه‌ در این‌ دوران‌ مشاهده‌ می ‌شوند دستاورد تلاش‌ نوجوان‌ در برخورد با شرایط‌ خاص‌ است‌. كودكانی‌ كه‌ قبل‌ از دوران‌ بلوغ‌ به ‌شدت‌ نیازمند خانواده‌ بودند با ورود به‌ سن‌ بلوغ‌ احساس‌ می‌ كنند كه‌ دوست‌ دارند مستقل‌ زندگی‌ كنند. نوجوانان‌ در جاده‌ ای‌ كه‌ مسیر آن‌ از خانواده‌ تا سرنوشت‌ آینده‌ ی‌ آنهاست‌ تنها هستند؛ آنها از این‌ مسیر گریزی‌ ندارند و اغلب‌ با تأكید بر ارزش‌های‌ رایج‌ بین‌ دوستان‌ خود، نسبت‌ به‌ دوری‌ از ارزش‌های‌ خانوادگی ‌تمایل‌ نشان‌ می‌ دهند. هنگامی‌ كه‌ آنها دوست‌ دارند بیشتر اوقات‌ خود را تنها باشند قصد ندارند با این‌ كار به ‌والدین‌ خود توهین‌ كنند بلكه‌ در پی‌ خودیابی‌ هستند؛ هرچند ممكن‌ است‌ در این‌ جستجو در مسیرهای‌ نادرست‌ قرار گیرند.

«معذرت‌ خواهی» اسلحه‌ ی‌ بچه‌هاست‌ و هر لحظه‌ از آن‌ استفاده ‌می ‌كنند. شما باید كاملاً آماده‌ باشید و انتظار آن‌ را داشته‌ باشید. در صورت‌ تخلف‌ و عذر‌خواهی‌ های مکرر، سعی‌ كنید كه‌ خواسته‌ های‌ خود را بیشتر كنید و به‌ او بیشتر سخت‌ بگیرید.

در دوران‌ بلوغ‌، سطح‌ فكر افراد گسترش‌ پیدا می کند و تعالی‌ می ‌یابد. نوجوانان‌ همزمان‌ با شناختن‌ هویت‌ خود قادر به‌ تفكر انتزاعی‌ هستند. آنها درباره‌ ی‌ مسایل‌ كاملاً جدی‌ فكر می‌ كنند، سؤالاتی‌ چون‌: من‌ که هستم‌؟ چه‌ چیزهایی‌ اهمیت‌ دارند؟ معنی‌ و مفهوم‌ زندگی ‌چیست‌؟ آنها درباره ی‌ جهانی‌ كه‌ در آن‌ به‌ سر می ‌برند قضاوت‌ می‌ كنند.

برخورد با نوجوانان‌ باید به‌ گونه‌ ای ‌باشد كه‌ به‌ تشدید عصبانیت‌ ، عصیانگری‌ و عناد منجر نگردد. بسیاری‌ از شیوه‌هایی‌ كه‌ در برخورد با كودكان‌ كارایی‌ قابل‌ ملاحظه‌ ای‌ دارند در صورت‌ تجویز برای ‌برخورد با نوجوانان‌، مسئله ‌ساز می‌ شوند. والدین‌ باید متوجه‌ باشند كه‌ دوران‌ بلوغ‌، دوران‌ انتقال‌ است‌، از این‌ رو باید شیوه‌ ی‌ برخورد  خود را به‌ روش‌ برخورد با افراد بالغ‌ تغییر دهند.

در این‌ زمینه‌ باید محدودیت های‌ خود را مشخص‌ كنید

كنترل‌ والدین‌ بر روی‌ نوجوانان،‌ متأثر از واكنش‌های‌ آنان‌ نسبت‌ به‌ رفتار نوجوان‌ است. هركاری‌ كه‌ نوجوان ‌انجام‌ می ‌دهد انتخاب‌ اوست‌. والدین‌ به طور طبیعی‌ در چنین‌ مواردی‌ فریاد می ‌كشند، كتك‌ می‌ زنند، گریه‌ می ‌كنند یا نقش‌ یك‌ قربانی‌ را بازی‌ می‌ كنند. در عوض‌ نوجوان‌ به‌ سرعت‌ یاد می ‌گیرد كه‌ مهارت‌های‌ خود را در مواجهه‌ با والدین‌ افزایش‌ دهد.

پدر و مادرها با معمای‌ لاینحلی‌ روبرو می ‌شوند كه ‌چرا كسی‌ به‌ حرف‌ آنها گوش‌ نمی ‌كند و از آنها فرمان ‌نمی‌ برد.

به ‌دنبال‌ سابقه‌ ی‌ رفتار سلطه ‌طلب‌ نوجوان‌ خود باشید

رفتار قدیمی‌ آسان ‌ترین‌ روش‌ مقابله‌ است‌. شما تصور می‌ كنید كه‌ با افزایش‌ فشار به‌ خودتان‌ تا حد مرگ‌، او را مجبور به‌ تجدید نظر خواهید كرد. كمی‌ به‌ عقب‌ برگردید و فكر كنید كه‌ او واقعاً به‌ دنبال‌ چیست‌؟ شما به‌ وضوح‌ در خواهید یافت‌ كه‌ رفتار او بیانگر خواسته‌هایش‌ است. بچه‌ هایی‌ با طرز فكر منفی‌، به ‌دوستانشان‌ راه‌ و روش‌ تسلط‌ بر والدین‌ را می‌آموزند؛ طبیعی‌ است‌ كه‌ او از این‌ روش‌ها برای‌ تسلط‌ بر شما استفاده‌ كند. به‌ كارهایی‌ كه‌ او می ‌كند و واكنش‌های‌ خود به‌ كارهای‌ او دقت‌ كنید.

غیرقابل‌ پیش ‌بینی‌ باشید

به‌ خاطر داشته‌ باشید كه‌ فرزند شما مطابق‌ با نقشه‌ عمل ‌می‌ كند. برای‌ مقابله‌ با او هر پدر یا مادری‌ باید پیشاپیش یک ضد حمله‌ را طراحی‌ كرده‌ باشد. در این میان افرادی‌ كه‌ دارای ‌عكس‌العمل‌های‌ قابل‌ پیش‌بینی‌ باشند به‌ راحتی‌ مغلوب‌ می‌ شوند.

واكنش‌ شما در مقابل‌ بچه‌ های‌ سلطه‌ طلب‌ باید غیر قابل ‌پیش ‌بینی‌ باشد (اما عواقب‌ احتمالی‌ آن باید پیش ‌بینی‌ شده‌ باشد).

روبرو شدن‌ با یك‌ بچه ‌ی‌ سلطه‌ جو مثل‌ یك‌ بازی‌ شطرنج‌ است؛‌ فقط‌ كافیست‌ چند حركت‌ بعدی‌ را طراحی‌ كنید تا بفهمید كه‌ او دنبال‌ چیست.

روی‌ رفتار آنها دقت‌ كنید

نوجوانان‌ تمایل‌ دارند زمانی‌ كه‌ شما بر روی‌ اعمال‌ و رفتار آنها كه‌ نشانه‌ ی‌ عدم‌ مسئولیت‌ و تعهد به‌ مقررات ‌است‌ بحث‌ می‌ كنید، موضوع‌ را عوض‌ كنند. آنها با استادی‌ تمام‌ سعی‌ می‌ كنند با مطرح‌ كردن‌ مسائل‌ دیگر خود را از زیر ضربات‌ اتهامات‌ شما خارج‌ كنند. شما منحرف‌ نشوید و موضوع‌ اصلی‌ مربوط‌ به‌ آنها را فراموش‌ نكنید.

پیگیر باشید

او در تمام‌ طول‌ روز در خانه‌ قدم‌ زده‌ است‌. او عصبانی ‌می‌ شود. پیشنهادات‌ گمراه‌ كننده‌ می‌ دهد. اهل خانه را ندیده می گیرد‌ و احساس‌ گناه‌ را به‌ آنها منتقل‌ می ‌كند. ما نباید میدان‌ را خالی‌ كنیم‌. او تمام‌ شگردهای‌ خود را كه‌ قبلاً طرح‌ كرده‌ به كار می ‌گیرد و سرانجام‌ تسلیم ‌می‌ شود. پس‌ از آن‌ ما نباید به‌ او اجازه‌ دهیم‌ كه‌ رفتار خود را به‌ ما تحمیل‌ كند.

در صورت‌ معذرت‌ خواهی‌، بر اجرای‌ تنبیهات‌ انضباطی ‌اصرار ورزید

معذرت‌ خواهی او را بپذیرید ولی‌ او باید تاوان‌ جرایم‌ را بپردازد. فرزند من‌ مرتباً عملی‌ را تكرار می‌ كرد و مدام‌ معذرت‌ خواهی‌ می كرد. در این موقع متوجه شدم‌ كه‌ عذرخواهی‌ به‌ تنهایی‌ كافی‌ نیست‌ و تنبیه انضباطی هم لازم است.

در دوران‌ بلوغ‌، سطح‌ فكر افراد گسترش‌ پیدا می کند و تعالی‌ می ‌یابد. نوجوانان‌ همزمان‌ با شناختن‌ هویت‌ خود قادر به‌ تفكر انتزاعی‌ هستند. آنها درباره‌ ی‌ مسایل‌ كاملاً جدی‌ فكر می‌ كنند، و درباره ی‌ جهانی‌ كه‌ در آن‌ به‌ سر می ‌برند قضاوت‌ می‌ كنند.

او را به حال خود رها کنید

بگذارید تا مزه‌ ی‌ رفتارهای‌ خودش‌ را بچشد. گاه‌گاهی مانند خودش رفتار كنید. وقتی بر ‌سر شما فریاد می‌ كشد او را تنها بگذارید.

تمام‌ نكات‌ را با دقت‌ بررسی‌ كنید

دقت‌ كنید كه‌ نوجوانان چه‌ چیزهایی‌ می ‌گویند اما فقط‌ به‌ گفته‌ های‌ آنها متكی‌ نباشید. والدین‌ معمولاً در گفتار فرزندانشان دروغ های زیادی را می ‌یابند و داستان‌های‌ كاملاً دروغین‌ آنها را مرور می‌ كنند. زمان‌های‌ مدرسه‌ رفتن و برگشتن‌ را كاملاً چك‌ كنید. وقتی‌ به‌ خانه‌ ی‌ دوستش‌ می ‌رود به بهانه ای او را كنترل‌ كنید؛ هر چیزی‌ را كه ‌به شما می‌ گوید امتحان‌ كنید تا از صحت‌ و سقم‌ آن ‌اطمینان‌ یابید. (اما کنترل شما باید حتی الامکان نامحسوس باشد).

اجازه‌ی‌ بازی‌ با موضوع‌ را به‌ او ندهید

از این‌ شاخه‌ به‌ آن‌ شاخه‌ پریدن‌ و اجتناب‌ از پاسخ‌ به ‌سؤالات‌ به‌ منظور یافتن‌ پاسخ‌ مناسب،‌ می ‌تواند علامت‌ هشدار دهنده‌ ای‌ باشد. قبول‌ نكنید. جمله‌ ی‌«من‌ از خانه‌ بیرون‌ می‌ روم‌» غیر قابل‌ قبول‌ است.

مذاكره‌ در مورد مسائل‌ اصلی‌ ممنوع‌ است‌

در مورد مسائل‌ اساسی‌ كه‌ سلامت‌ خانواده‌ را تهدید می ‌كند جدی‌ باشید. برای نرفتن‌ به‌ مدرسه‌ هیچ‌ عذر و بهانه ‌ای‌ پذیرفته نیست‌. مواظب‌ باشید بچه‌ها دنبال‌ یك‌ نقطه‌ ضعف‌ می ‌گردند. شما باید برای‌ او محدودیت‌ها و دلایل‌ ایجاد قوانین‌ و مقررات‌ خانوادگی‌ را به ‌خوبی‌ تصویر كنید؛ پس دلیلی‌ برای این‌گونه‌ درخواست ها وجود ندارد. به‌ او اجازه‌ ندهید كه‌ برای‌ شما گزینه ای انتخاب‌ كند یا شما را محدود نماید. زمانی‌ كه‌ شما شرایط‌ را تعیین‌ می ‌كنید باید كاملاً آگاه ‌باشید كه‌ از او چه‌ انتظاراتی‌ دارید.

عذرخواهی‌ را محدود كنید

«معذرت‌ خواهی» اسلحه‌ ی‌ بچه‌هاست‌ و هر لحظه‌ از آن‌ استفاده ‌می ‌كنند. شما باید كاملاً آماده‌ باشید و انتظار آن‌ را داشته‌ باشید. در صورت‌ تخلف‌ و عذر‌خواهی‌ های مکرر، سعی‌ كنید كه‌ خواسته‌ های‌ خود را بیشتر كنید و به‌ او بیشتر سخت‌ بگیرید.

بیشتر عمل‌ كنید و كمتر شعار دهید

تمام‌ اعمال‌ شما باید مداوم‌، پیگیر و با طراحی‌ قبلی ‌باشد. صحبت‌های‌ والدین‌ برای‌ بچه‌ های‌ سلطه ‌طلب ‌معنایی‌ ندارد. آنها توجهی‌ به‌ گفته‌های‌ شما ندارند و بیشتر،«اعمال» شماست‌ كه‌ در آنها مؤثر واقع‌ می شود.

عصبانی‌ نشوید

عصبانیت‌ مشکلی‌ را حل‌ نمی‌ كند و فقط باعث‌ می ‌شود برخورد با مسئله‌ بسیار شخصی‌ شود. فردی‌ كه‌ خونسردی‌ خود را حفظ‌ می‌ كند بیشتر می‌تواند خود را كنترل‌ كند. بهترین‌ موقعیت‌ برای‌ بچه‌ ی‌ سلطه‌ طلب، ‌عصبانیت‌ والدین‌ است. وقتی‌ شما عصبانی‌، درمانده‌ و گیج‌ می ‌شوید او بهره‌ برداری‌ می‌ كند. هر وقت ‌احساس‌ كردید كه‌ گفته‌ های‌ او ممكن‌ است‌ شما را عصبانی‌ كند، بگویید:«جداً كه‌ انتظار نداشتم‌. واقعاً كه ‌عالی‌ گفتی‌.» این‌ شیوه‌ شما را از گرفتار شدن‌ در دامی‌ كه ‌او برایتان تدارك‌ دیده‌، محافظت‌ خواهد كرد و وقت‌ كافی‌ پیدا می ‌كنید كه‌ پاسخ‌ عاطفی‌ مناسبی‌ به ‌او بدهید.

به‌ او اجازه‌ ندهید شما را بی‌ اعتبار كند

بچه‌ ها بدون‌ شك‌ از شما خواهند پرسید: «تو چطور قادر به‌ درك‌ من‌ هستی‌ در حالی كه‌ هیچ ‌وقت‌ احساس ‌مرا نداشته ‌ای‌ و كارهایی‌ را كه‌ من‌ انجام‌ داده‌ام‌ تو هیچ‌ وقت‌ انجام‌ نداده‌ای‌؟ » می ‌دانید این‌ حقه ‌ای‌ است‌ كه‌ آنها به كار می‌ برند تا شما نسبت‌ به‌ اعمال‌ آنها بی ‌تفاوت ‌باشید. به‌ او بگویید: ما درباره‌ی‌ «زندگی‌ نوجوانی‌ من» صحبت‌ نمی ‌كنیم‌، ما داریم درباره‌ ی‌ «رفتار غیر مسئولانه‌ تو» بحث‌ می ‌كنیم‌.

دقت‌ كنید كه‌ نوجوانان چه‌ چیزهایی‌ می ‌گویند اما فقط‌ به‌ گفته‌ های‌ آنها متكی‌ نباشید. والدین‌ معمولاً در گفتار فرزندانشان دروغ های زیادی را می ‌یابند و داستان‌های‌ كاملاً دروغین‌ آنها را مرور می‌ كنند. زمان‌های‌ مدرسه‌ رفتن و برگشتن‌ را كاملاً چك‌ كنید. وقتی‌ به‌ خانه‌ ی‌ دوستش‌ می ‌رود به بهانه ای او را كنترل‌ كنید؛ هر چیزی‌ را كه ‌به شما می‌ گوید امتحان‌ كنید تا از صحت‌ و سقم‌ آن ‌اطمینان‌ یابید.

جوانان‌ را با فعالیت‌ و تفریحات‌ سالم‌ مشغول‌ كنید

پدر و مادری كه‌ هیچ‌ نقشه ‌ای‌ ندارند و نمی ‌دانند كه ‌در چه‌ جهتی‌ باید حركت‌ كنند موقعیت‌ مناسبی‌ در دستان‌ یك‌ نوجوان‌ خواهند بود. یك‌ نوجوان ‌سلطه‌ طلب‌ می‌ تواند با رفتارش محیط‌ را تحت‌ تأثیر خود قرار دهد، اما نوجوانی‌ كه‌ درگیر ورزش‌ و سایر تفریحات‌ سالم‌ است‌ كمتر وقت‌ دارد كه‌ برای‌ انجام‌ كارهای‌ خلاف‌ برنامه ‌ریزی‌ كند.

با همسر خود جهت‌ هماهنگی‌ بیشتر ارتباط‌ برقرار كنید

گاهی‌ یكی‌ از والدین‌ به‌ كارهایی‌ كه‌ فرزندش‌ انجام ‌می ‌دهد آگاهی‌ كامل‌ دارد و دیگری‌ به‌ علت‌ گرفتاری های گوناگون به این مسائل ‌توجهی‌ ندارد. عدم‌ آگاهی‌ و ارتباط‌ والدین‌ با هم‌، شرایط‌ مناسبی‌ را برای‌ نوجوان‌ ایجاد خواهد كرد تا برنامه‌های‌ خود را ادامه‌ دهد. زمانی‌ كه‌ این‌ دو برای ‌مقابله‌ با نوجوان ِ سلطه طلب خود برنامه‌ ی‌ هماهنگی‌ نداشته باشند، دردسر بیشتر می‌ شود.

در این‌ زمینه به‌ چند سؤال‌ كه‌ می‌تواند والدین‌ را در شیوه‌ ی‌ صحیح‌ برخورد با نوجوانان‌ یاری‌ نماید پاسخ‌ داده‌ شده‌ است‌:

1ـ در مقابل‌ رفتار پرخاشگرانه‌ی‌ نوجوان‌ چه‌ باید كرد؟

هرگز برایش‌ موعظه‌ نكنید.

او را مورد تحقیر و سرزنش ‌قرار ندهید.

خونسردی‌ خود را از دست‌ ندهید. به ‌مقابله‌ به‌ مثل‌ نپردازید.

از او كینه‌ به‌ دل‌ نگیرید.

اگر از او توقع‌ احترام‌ دارید باید در جلب‌ احترامش‌ بكوشید.

2ـ چرا نوجوان‌ نسبت‌ به‌ بزرگترها رفتار پرخاشگرانه‌ نشان می دهد؟

در سنین‌ نوجوانی‌ بر اثر ترشحات‌ هورمونی‌، علاوه‌ بر تغییرات‌ ظاهری‌، در رفتار و خلق‌ و خوی‌ نوجوان‌ نیز تغییراتی‌ ایجاد می‌ شود. زودرنجی‌ و حساس‌ بودن‌ نیز از مشخصات‌ این دوره‌ است. نوجوان‌ به‌ خصوص ‌در مقابل‌ كسی‌ كه‌ احساس‌ كند درصدد لطمه‌ زدن‌ به ‌غرورش‌ است‌ عكس‌ العمل‌ تند و خشن‌ نشان‌ می ‌دهد. سرزنش‌ و تحقیر سبب‌ بروز رفتار پرخاشگرانه‌ و بی‌ ادبانه‌ در او می‌ شود.

3ـ گرسنگی‌ عاطفی‌ چیست‌؟

بعضی‌ از پدران‌ و مادران‌ تصور می ‌كنند كه‌ «اظهار محبت‌» نوعی‌ ضعف‌ و سستی‌ است‌ از این ‌رو حالت‌ سردی‌ به‌ خود می‌ گیرند؛ در نتیجه‌ فرزندشان‌ به‌ یك‌ نوع‌ گرسنگی‌ عاطفی‌ مبتلا می‌ شود.

4ـ از شیر گرفتن‌ روان‌ شناختی‌ دوره‌ی‌ نوجوانی ‌یعنی‌ چه‌؟

در این‌ دوران‌ علاقه‌ ی‌ فرد نسبت‌ به‌ خانواده‌ كاهش‌ می‌ یابد و بیشتر با دوستانش‌ ارتباط‌ برقرار می ‌كند. وظیفه ‌ی‌ خانواده‌ است‌ كه‌ فرزندان‌ خود را در بعضی ‌مشكلات‌ خانوادگی‌ شركت‌ دهند، عقاید آنها را محترم ‌شمارند و به‌ همكاری‌ با والدین‌ و ایجاد نوعی‌ دوستی ‌صمیمانه‌  میان‌ خود و آنها عادت‌ دهند.

منابع‌

فرخاك‌، داریوش‌ (1381) جامعه‌ ی‌ عاری‌ از اعتیاد، تهران‌، انتشارات‌ پرشكوه‌.

حاجی‌زاده‌، مسعود، قیطاسی‌، اكرم‌ (1381) كلید های ‌رفتار با نوجوانان‌، تهران‌، انتشارات‌ صابرین‌.

لینک ها

چگونه استرس و افسردگی را در نوجوانان کاهش دهیم

روان شناسی نوجوانی

آنچه لازم است مادران درباره ی پسرانشان بدانند

والدینم حرف مرا نمی فهمند

نوجوانی : هویت و هدف خود را دریابیم

رازت را به من بگو

چگونه فرزندانمان را از خطر اعتیاد برهانیم

نوجوانان را باور كنید

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.