سیاست در اندیشه شیخ مفید كتاب «اندیشه سیاسی شیخ مفید و ابوالصلاح حلبی» نوشته علی خالقی که در ادامه پروژه ملی تدوین تاریخ اندیشه سیاسی مسلمین تهیه شده، به نقش اساسی دو متفكر بزرگ اسلامی به نام‌های شیخ مفید و ابوالصلاح حلبی در تكوین و تبیین اندیشه‌های تشیع در حوزه‌های كلامی، فقهی و سیاسی می‌پردازد.
به گزارش ایبنا، در مطالعه و بررسی تاریخ اندیشه سیاسی شیعه، بازبینی اندیشه سیاسی قرن سوم و چهارم هجری كه به دوره میانه تاریخ اسلام شهرت یافته، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
در این دو قرن با حاكمیت شرایط خاص فرهنگی و سیاسی در مركز خلافت اسلامی و باز شدن فضای فرهنگی و سیاسی در اثر ضعف خلافت عباسی و نفوذ امرای آل‌بویه در بغداد، شیعیان زمینه حضور در رقابت‌های فكری، فرهنگی و سیاسی جهان اسلام را یافتند و به بازبینی و بازسازی اندیشه‌های كلامی، فقهی و سیاسی خود پرداختند.
شیخ مفید، سیدمرتضی، شیخ طوسی و ابوالصلاح حلبی در این دوره از تاریخ اندیشه شیعی نقش اساسی در تكوین و تبیین اندیشه‌های تشیع در زمینه‌های كلامی، فقهی و سیاسی ایفا نمودند.
در مطالعه و بررسی تاریخ اندیشه سیاسی شیعه، بازبینی اندیشه سیاسی قرن سوم و چهارم هجری كه به دوره میانه تاریخ اسلام شهرت یافته، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است
بر اساس مطالب كتاب، ابوعبدالله محمدبن محمدبن نعمان حارثی بغدادی عكبری معروف به «ابن معلم» و «شیخ مفید» در قریه «سوبقه ابن‌البصری عكبرا» از توابع بغداد متولد شد. شیخ مفید در دوران كودكی به همراه پدرش كه از شیوخ و رؤسای شیعه بوده به بغداد آمد و در نزد ابی‌عبدالله الحسن‌بن علی‌البصری معروف به «جُعَل» در محله «درب ریاح» و سپس نزد ابی یاسر، غلام ابی‌الجیش در محله «باب‌الخراسان» و علی‌بن عیسی‌الرمانی، ابوالقاسم ابن قولویه، شیخ صدوق قمی، ابی غالب زراری، ابی‌عبدالله صمیری، احمدبن عباس نجاشی، ابی‌الحسن احمدبن الحسن‌بن الولید و پدرش، علوم مختلف از جمله ادبیات، فقه، كلام، تفسیر و رجال را فرا گرفت و به زودی در همه این رشته‌ها اهل نظر شد و در اندك زمانی به زبان گویای امامیه و رئیس‌الشیعه تبدیل شد.
عالمان مشهوری چون سیدمرتضی، سیدرضی، شیخ طوسی، نجاشی، سلّار، كراجكی، ابویعلی جعفری و برخی از علمای فرقه‌های مختلف اسلامی، همگی نزد شیخ مفید تلمذ كرده‌اند. علاوه بر این، به تعبیر علامه حلی همه متاخران به نوعی از او استفاده كرده‌اند. شیخ مفید آثار ارزنده‌ای در زمینه، فقه، كلام، تفسیر، تاریخ اسلام، حدیث و رجال از خود بر جای گذاشته است.
با آغاز عصر غیبت امام معصوم(ع) و حاكمیت شرایط خاص سیاسی در دوره اول پس از غیبت، فقیهان شیعه با سوالات جدی درباره حكومت و مبانی مشروعیت آن در عصر غیبت، چگونگی زندگی شیعیان در قلمرو اقتدار حكومت‌های موجود و چگونگی اجرای احكام مربوط به حدود، قضا، امر به معروف و نهی از منكر، جهاد، نماز جمعه و... مطابق آیین شیعی و بالاخره حیطه مسوولیت فقیهان شیعه در این عصر مواجه شدند، كه با مجاهدت‌های علمی عالمانی چون شیخ مفید و ابوالصلاح حلبی و ... شیعه توانست در مقام پاسخ‌گویی به این پرسش‌ها برآید.
عالمان مشهوری چون سیدمرتضی، سیدرضی، شیخ طوسی، نجاشی، سلّار، كراجكی، ابویعلی جعفری و برخی از علمای فرقه‌های مختلف اسلامی، همگی نزد شیخ مفید تلمذ كرده‌اند
شیخ ابوالصلاح، شاگرد برجسته دو تن از شاگردان برجسته شیخ مفید، یعنی سیدمرتضی و شیخ طوسی و از سوی ایشان برای تدریس و انجام امور دینی اهل بلاد حلب منصوب شده بود، وی در ادامه تلاش‌های اساتید خویش در پاسخ به معضلات عصر غیبت، سعی كرد به تبیین مسائل مختلف درباره اصل ضرورت ریاست و حكومت، مبانی مشروعیت آن، چگونگی زندگی در قلمرو حكومت‌های موجود و وضعیت احكام حكومتی شیعیان بپردازد. با مراجعه به دیدگاه‌ها و نظریات ایشان در خلال ابواب مختلف فقهی از جمله باب قضا، اقامه حدود، جهاد، امر به معروف و نهی از منكر، نماز جمعه و ابواب كلامی از جمله مباحث امامت و غیبت، می‌توان مجموع این نظریات سیاسی را استخراج كرد.
نویسنده این اثر در تحقیق حاضر با مراجعه به آرا و نظریات ایشان، تلاش كرده تا اندیشه سیاسی ایشان را كه بیانگر چگونگی شكل‌گیری اندیشه‌های اولیه فقهای شیعه درباره مسائل سیاسی است، بررسی و تبیین كند. برای رسیدن به این مقصود، ابتدا تصویری اجمالی از زندگی و اوضاع سیاسی، اجتماعی مركز خلافت عباسی و حكومت بلاد حلب در دوران حیات ایشان ترسیم شده است. آنگاه با بیان جایگاه سیاست در اندیشه ایشان به اصل ضرورت ریاست و حكومت پرداخته و با استنباط از نوشته‌های ایشان، انواع حكومت و مبانی مشروعیت هر یك از آنها را از دیدگاه وی مورد بررسی قرار داده است و در پایان ملزومات یك حكومت شیعی از منظر ایشان مورد بررسی قرار می‌گیرد.
گفتنی است كتاب «اندیشه سیاسی شیخ مفید و ابوالصلاح حلبی» به تازگی تجدید چاپ شده است.
گروه کتاب تبیان - محمد بیگدلی
