طلبه و جامعه (قسمت پنجم)

امر به معروف و نهی از منکر

بسم الله الرحمن الرحیم

امر به معروف و نهی از منکر یکی از اصول عملی اسلام در امور اجتماعي و سياسي است،(1) زيرا ضامن هستي و اجراي دين در عرصه اجتماع است. و در خود قرآن مجید با صراحت و تأکید آمده و بعد در اخبار نبوی و آثار ائمه طاهرین علیهم السلام درباره آن بسیار سخن گفته شده و بعد هم بزرگان و علماء دین در همه قرنها، دوره به دوره و طبقه به طبقه، درباره این اصل و اهمیت آن سخنها گفته و مطالبی نوشته اند، در میان علماء اسلامی زیاد مورد بحث قرار گرفته، و بیش از هر جا در کتب فقهیه مورد بحث و گفتگو و تحقیق قرار گرفته است.

توجه به این آموزه اصیل و محوری اسلامی، می بایست در رأس یرنامه های یک طلبه برای ورود به اجتماع باشد. برای روشن شدن این مطلب توجه شما خوانندگان را به چند مقدمه جلب می دارم:

1. یکی از مهم‏ترین واجبات اسلامی، امر به معروف و نهی از منکر است و آن یعنی اعمال نظارت و مراقبت عمومی، برای کنترل و اصلاح جامعه و اعلام حیات جمعی و احساس مسئولّیت آحاد جامعه در برابر حوادث و جریاناتی که در اجتماع روی می‏دهد. در نظام اسلامی همه باید نسبت به یکدیگر احساس و ظیفه کنند و در برابر کارهای‏ دیگران خود را مسئول بدانند. یکدیگر را به خوبیها دعوت کنند و از زشتیها و پلیدیها باز داشته و نهی کنند. در جامعه‏ای که افراد، داعی به نیکیها و رادع از بدیها هستند، هم آنان نسبت به یکدیگر احساس مسئولیت کرده و بر اعمال هم نظارت خواهند کرد و در نتیجه جامعه در مسیر صحیح قرار می‏گیرد و افراد ناآگاه، مطّلع و آگاه خواهند شد و در فضایی این چنین، صاحبان قدرت خود را بدون ناظر و رها احساس نمی‏کنند و در انجام کارها و رفتار با مردم، از راه درست عدول نخواهند کرد. به همین دلیل قرآن کریم، رابطة بین مؤمنان را رابطة ولایی و همگان را نسبت به هم ولی می‏داند و در همین رابطه فرموده است:

«وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیَاءُ بَعْضٍ، یأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ ینْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ؛(2) همۀ مردان و زنان با ایمان نسبت به هم ولایت دارند به‌طوری که یکدیگر را به انجام خوبیها امر می‏کنند و از بدیها باز دارند.»

«و لتکن منکم امة یدعون إلی الخیر و یأمرون بالمعروف و ینهون عن المنکر و اولئک هم المفلحون؛(3) و باید گروهی از شما باشند که به سوی خیر دعوت کنند و به کارهای خیر فرمان دهند و از زشتیها باز دارند و اینان رستگارانند.»

2. هر جامعه ای براساس سنت ها و ارزشهای حاکم، دارای هویتی مستقل از سایر جوامع است که به آن ارزشها شناخته و بدانها قوام می یابد. یعنی تا زمانی که آن ارزشها حفظ شود و در سطوح مختلف جامعه نفوذ داشته باشند آن جامعه محکم و استوار است زیرا آن ارزش ها بستر لازم و مهم جهت حرکت و رشد اهالی جامعه است. اما هرگاه بر این بستر صدمه وارد شود راه زوال آغاز می شود.(4) بنابراین برای حفظ جامعه، باید از هویت آن دفاع کرد و برای حفظ هویت آن می بایست در حفظ و ترویج ارزشهای آن کوشید و هر چه ضد ارزش است را طرد کرد.(5) لذا روايات امر به معروف را مهمتر از جهاد دانسته اند:

«و ما اعمال البر کلها و الجهاد فی سبیل اللهعند الامر بالمعروف و النهی عن المنکر الا کنمثة فی بحر لجی؛ تمامی کارهای نیک و حتی جهاد در راه خدا در برابر امر به معروف و نهی از منکر همچون آب دهان در برابر دریای پهناوری است.»(6)

استاد مطهري مي نويسد:

«اسلام به حكم اينكه دين اجتماعي و مسئوليت هاي اجتماعي است و محيط مناسب را شرط اصلي اجراي برنامه آسماني و سعادت بخش خود مي داند، يك مسئوليت مشترك براي عموم به وجود آورده است. همه مردم موظفند كه پاسدار فضيلت ها و نيكي ها و نابودكننده بدي ها و نادرستي ها باشند. پاسداري نيكي ها به نام «امر به معروف» و ستيزه گري با بدي ها «نهي از منكر» ناميده مي شود.»(7)

3. ارزش ها و فرهنگ هر جامعه ای قدرت نرم آن جامعه محسوب می شود.(8) و امروزه نیز در تقابل حق و باطل، جبهه باطل در مصاف با حق و کشورهای مستضعف از طریق جنگ نرم ، تهاجم فرهنگی و شبیخون فرهنگی و ناتوی فرهنگی وارد شده است. دشمن با یورش به ارزشها (معروف) و ترویج ضدارزشها (منکر) در صدد همرنگ نمودن جوامع با فرهنگ خود است تا با زوال فرهنگ ها زمینه استیلای خود را بر جهان محقق سازد. در این میان جمهوری اسلامی ایران با ویژگی های مهم و نقش آفرینی جهانی راس جبهه حق، در معرض بزرگترین آماج این حملات نرم و مخملین است. بنابراین مهمترین راه مقابله با این جنگ خانمان برانداز، حفظ و ترویج و دفاع از ارزشهای اسلامی و مقابله با ارزشهای باطل غربی است که با فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر عمومی محقق می شود.

در حدیث است که امام باقر علیه السلام درباره امر به معروف و نهی از منکر می فرماید:

«بها تقام الفرائض، و تأمن المذاهب و تحل المکاسب، و ترد المظالم، و تعمر الارض، و ینتصف من الاعداء، و یستقیم الامور؛(9) به وسیله این اصل، سایر دستورها زنده می شود، راهها امن می گردد، کسبها حلال می شود، مظالم به صاحبان اصلی برگردانده می شود، زمین آباد می گردد، از دشمنان انتقام گرفته می شود، کارها رو به راه می شود.»

4. امر به معروف و نهی از منکر یکی از عناصر مهم تربیت اسلامی است. چنانچه لقمان حکیم در منشور تربیتی خویش توجه ویژه ای بدان نموده است لذا هر برنامه فکری، تبلیغی و تربیتی که اسلامی می اندیشد به این هدف توجه دارد.(9)

5. حفظ ایران اسلامی و جمهوری اسلامی ایران در گرو حفظ و گسترش ارزشهای اسلامی است لذا هر مجموعه ای که در راستای انقلاب حرکت می کند باید به این مهم توجه کند. بیشترین وظیفه را در گسترش ارزشها و احیای امر به معروف و نهی از منکر را طلاب جوان دارند چون شرایط مهمی را چون معرفت به احکام را دارا هستند.

6. نهادینه سازی تربیت در یک تشکل و تسرّی آن به کل جامعه محصول فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر است. از این رو، گسترش برنامه تبلیغی در آحاد به ترویج فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر وابسته است.

7. به طور معمول، جوان از جوان و نوجوان از نوجوان بیشتر تأثیر می پذیرد و حرف دوستانه بیشتر به دل می نشیند. بنابراین، توسعه فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر در میان نوجوانان و جوانان از سوی طلاب جوان، موجب دوستی های سالم، پایدار و سودمند می شود.

منابع:

1. خميني سيد روح الله، تحريرالوسيله، تهران، منشورات مكتبة اعماد الكاظمي، 1366، ج1،ص397.

2. توبه، آیه. 71.

3. آل عمران، آیه 104.

4. به همین دلیل رسول اکرم جامعه را به کشتی تشبیه نموده اند. ايشان فرمودند: یک گنه‏کار در میان مردم، مانند کسی است که با گروهی سوار کشتی می‏شود و هنگامی که در وسط دریا قرار می‏گیرد، به سوراخ کردن جایگاه خویش می‏پردازد. اگر دیگران او را از این کار خطرناک بازندارند، آب به کشتی نفوذ می‏کند و یک‏باره همگی غرق می‏شوند.

5. رفیع پور، فرامرز، توسعه و تضاد، تهران، سهامی اتتشار، 1382.

6. نهج البلاغه - کلمات قصار۳۷۴.

7. مطهري، مرتضي، كليات علوم اسلامي (بخش فقه)، ص343.

8. نای، جوزف، قدرت نرم در روابط بین الملل، تهران، دانشگاه امام صادق، 1389.

9. كليني، فروع کافی، ج 5، ص56

10. لقمان/17

نویسنده: سید مهدی موسوی، گروه حوزه علمیه تبیان

تنظیم: رهنما، گروه حوزه علمیه تبیان