لهجه ابزار نیست، فرهنگ است
در سالهای اخیر با گسترش شبكههای تلویزیونی، شبكههای استانی هم جایگاه ویژهای برای خودشان پیدا كردهاند. شبكههایی كه هر كدام برخاسته از نقاط مختلف كشورمان هستنداز شمال گرفته تا جنوب، از جنوب گرفته تا غرب و... .
حال به واسطه این گستردگی و افزایش شبكههای سیما این فرصت برای تمام ایرانیان به وجود آمده كه شاهد مناطق مختلف ایران و آشنایی با لهجههای مختلف باشند از شمال گرفته تا آبادان، از شیراز گرفته تا اصفهان و دیدن و شنیدن این گویشها نهتنها گوش را نوازش میدهند بلكه روح آدمی را نیز با طراوت میكنند. هر چند در این بین هستند معترضانی كه به استفاده از لهجههای مختلف در آثار نمایشی ایراد میگیرند.
به هر حال باید بدانیم كه ایران فقط تهران نیست و آداب مختلف ایرانی نیز باید فرصت دیده شدن را در شبكههای ملی پیدا كنند. به سراغ تعدادی از هنرمندان رفتیم تا در ارتباط با این موضوع كه استفاده از لهجه در آثار نمایشی چقدر خوب یا بد است صحبت كنیم. ابتدا مسعود بهبهانینیا كه خود جنوبی و اهل خرمشهر است در رابطه با این موضوع با ما سخن گفت.
نباید هنر را تنها به تهران اختصاص دهیم
مسعود بهبهانینیا، نویسنده مجموعههای تلویزیونی كه اخیرا سریال «فاصلهها» را از او شاهد بودیم در ارتباط با استفاده از لهجههای مختلف در آثار نمایشی تلویزیون گفت: اگر لهجهها خوب و درست به كار برده شوند، خوب است، چرا كه تمام ایران، تهران نیست و باید تمركززدایی بكنیم. وی در ادامه گفت: وظیفه ما این است كه تمام مردم ایران را با فرهنگ و آداب و رسوم مختلف آشنا كنیم و در این صورت است كه رسانه معنای ملیبودنش را پیدا میكند اما به شرط آن كه یكسان فرهنگسازی كنیم. بهبهانینیا معتقد است استفاده از لهجههای مختلف میتواند به شیرینتر شدن كار كمك كند و مخاطب گستردهتری را به خود جذب كند.
این نویسنده در رابطه با این سوال كه چه كنیم تا اعتراض مخاطبان شهرستانی كمتر شود گفت: اساسا فرهنگسازی كار مشكلی است. برای مثال لطیفههای بسیاری در ارتباط با لهجهها و قومیتهای مختلف از دیرباز وجود داشته است. برای همین این ذهنیت در مردم ما وجود دارد و استفاده از لهجه یعنی تمسخر یك قوم یا مردم یك استان یا شهر، اما ما نباید تنها به این دلیل صورت مساله را پاك كنیم، بلكه باید سعی كنیمكارمان به سمت هجو نرود و از طرفی مخاطب را قانع كنیم كه هیچ گاه قصدمان مسخره كردن لهجه آنها نیست.
بهبهانینیا در ادامه گفت: برای مثال خیلیها متوجه تفاوت لهجه اصفهانی اصیل در سریال «در مسیر زایندهرود» نشدند اما خود اصفهانیها به این مساله پی بردند. به هر حال نباید حساسیت زیادی به خرج بدهیم و بهتر است وقتی میخواهیم به سراغ لهجهها برویم از بازیگران شهرستانی استفاده كنیم. وی در آخر به این نكته اشاره كرد: بهتر است هنر را تنها به تهران اختصاص ندهیم.
باید حساسیتها را كنار بگذاریم
هادی مقدمدوست، فیلمنامهنویس است و تا به حال آثار زیادی را به نگارش درآورده كه از جمله آن میتوان به فیلم « بیپولی» ساخته حمید نعمتالله اشاره كرد. این نویسنده در ارتباط با استفاده از لهجه در آثار تلویزیونی گفت: این كار نهتنها اشكالی ندارد، بلكه باعث میشود مردم نقاط مختلف هم با لهجههای گوناگون ایران آشنا شوند. مقدمدوست میگوید: برای مثال ساخت سریال در مسیر زایندهرود اتفاق خوبی بود و همین كه تمام داستان در اصفهان میگذشت نكته قابل توجهی بود چرا كه تمام ایران، تهران نیست و بهتر است تهیهكنندهها و كارگردانهای دیگر هم به شهرستانهای مختلف بروند تا با مناطق متفاوت هم آشنا شوند.
مقدمدوست افزود: این كار باعث میشود مردم مناطق مختلف این فرصت را پیدا كنند تا شهر خود را در رسانه ملی ببینند. این فیلمنامهنویس در پاسخ به این سوال كه چرا برخی به استفاده از لهجهها در آثار تلویزیونی معترض هستند، گفت: تعداد این افراد زیاد نیست. معمولا افرادی كه راضی هستند ساكتاند و افرادی كه ناراضیاند، سروصدا میكنند. مقدمدوست به این نكته اشاره كرد كه در شروع راه حتما كاستیهایی وجود دارد و قطعا اجرای لهجه برای بازیگران هم مشكل است اما اگر این مساله باب شود مشكلات به مرور برطرف میشوند. بنابراین بهتر است صورت مساله را پاك نكنیم و تلویزیون راهی را كه آغاز كرده ادامه دهد. این فیلمنامهنویس در ارتباط با استفاده از زیرنویس در بعضی از سریالهای محلی گفت: برای سریالهایی كه مثلا به زبان آذری ساخته میشوند این روش خوب است و به نظرم حتی الزامی است آن هم برای این كه مخاطب درك بهتری از قصه پیدا كند ولی در نهایت اگر فارسی صحبت شود، بهتر است.
هادی مقدمدوست در پاسخ به این سوال كه با معترضان این مساله چه باید كرد، گفت: تعداد معترضان خیلی نیست و باید زمان بگذرد تا آنها با این پدیده تازه آشنا شوند. ما باید حساسیتها را كنار بگذاریم و حق قومیتهای مختلف است كه در تلویزیون دیده شوند چون این رسانه مختص به تهران نیست و نمیشود قید این مساله را زد و هرگز به سراغش نرفت. به هر حال باید رضایت آنها را هم بگیریم.
نباید به بازیگران خرده گرفت
مهدی سلطانی را حالا دیگر همه میشناسند آن هم به واسطه نقش حاج بهزاد در سریال «در مسیر زایندهرود». این بازیگر در ارتباط با این سوال كه استفاده از لهجههای مختلف چقدر خوب یا بد است، گفت:
بستگی دارد هدف ساخت آن اثر چه باشد. اگر مستند است خب باید لهجهها درست و صحیح ادا شوند و اگر درام است حتما نباید عین همان لهجه مورد نظر صحبت شود. ضمن این كه اگر از بازیگران بومی هم استفاده شود خوب است.
بازیگر سریال در مسیر زایندهرود در ادامه به این نكته اشاره كرد كه باید ظرفیت مخاطبان را بالا ببریم و آنها را به جایگاهی برسانیم كه متوجه شوند استفاده از لهجههای مختلف برای مسخره كردن نیست و از طرفی تهیهكنندهها هم نباید از این موضوع استفاده ابزاری كنند.
مهدی سلطانی در ارتباط با این كه چرا اكثر بازیگران نمیتوانند لهجهها را درست ادا كنند گفت:اگر قرار باشد كاری را با كیفیت بسازیم باید شرایطش هم فراهم شود. برای مثال ما در مسیر زایندهرود را در عرض 4 ماه ساختیم بنابراین نمیشود انتظار معجزه داشت و باید برای رسیدن به نتایج مطلوب، شرایط را هم فراهم كنیم. به همین دلیل نمیشود به بازیگران این گونه آثار خرده گرفت.
باید شبكههای استانی را جدی بگیریم
هوشنگ حریرچیان، بازیگر اصفهانی و خوشلهجه اصفهانی را حتما به یاد دارید. آخرین كار او سریال آشپزباشی بود. وی استفاده از لهجهها را اینگونه ارزیابی كرد و گفت: این مساله و روند آن در كارهای تلویزیونی مفید و قابل تقدیر است، اما به شرط آن كه لهجهها به سخره گرفته نشوند و كار به طنز تبدیل نشود.
این بازیگر قدیمی گفت: در ایران لهجههای مختلفی داریم و برای همین بهتر است لهجهها را صحیح تلفظ كنیم و تقلید نكنیم.
حریرچیان معتقد است كه همه لهجهها باید در تلویزیون خودنمایی كنند، اما درست و مطلوب.
حریرچیان در پاسخ این سوال كه شبكههای استانی تا چه حد میتوانند روی این مساله اثر بگذارند، گفت: اگر شبكههای استانی كار مطلوب بسازند، حتما مخاطبان زیادی را هم خواهند داشت و به واسطه آنها مخاطب میتواند با لهجههای صحیح هر شهر آشنا شود. پس باید سریالهای شبكههای استانی را نیز جدی بگیریم.
نباید از لهجهها استفاده ابزاری شود
مهرداد ضیایی، بازیگر و مشاور لهجه مجموعه در مسیر زایندهرود بوده است. او خود اصفهانی است و با این لهجه بخوبی آشناست. این هنرمند در ارتباط با این مساله كه بهرهگیری از لهجههای مختلف چقدر میتواند روی آثار تلویزیون اثر بگذارد، گفت: اگر لهجهها درست و صحیح باشند و از آنها استفاده ابزاری نشود، خوب است و باعث میشود كه ارتباط دوستی و صمیمیای بین قومیتهای مختلف شكل بگیرد. متاسفانه سریالهای ما هم از واقعیت جامعه دور هستند و هم به طبع از لهجههای مختلف.
ضیایی در پاسخ به این سوال كه طبیعتا همه مردم با لهجهسازی مختلف آشنا نیستند و از این نظر دیدن این گونه آثار برایشان چندان جذابیت ندارد، گفت: شاید این طور به نظر برسد اما اگر كار از لحاظ كیفی خوب باشد حتما مخاطب خود را جذب میكند به شرط آن كه حد و اندازه همه چیز رعایت شود. از آهنگ و گویش گرفته تا كارگردانی و غیره.
این بازیگر اصفهانی در مورد نوع ادا كردن لهجهها توسط بازیگران تهرانی گفت: سازندگانی كه قصد دارند از لهجه در كارهایشان استفاده كنند باید جلسات دورخوانی را افزایش دهند و به بازیگر هم اجازه بدهند تمرین بیشتری داشته باشد. البته متاسفانه بازیگرانی كه تئاتر كار نكردهاند، به لحاظ بیان، مشكل دارند و كمتر میتوانند لهجه مورد نظر را صحیح ادا كنند. وی در آخر گفت: اگر از بازیگران بومی در این گونه كارها استفاده كنیم، بهتر است، چرا كه آنها میتوانند راهگشای خوبی برای سایرین باشند.
حرف آخر این است كه باید بدانیم همه جای ایران سرای ماست و فرقی نمیكند كه كرد باشیم یا آذری، شیرازی باشیم یا گیلانی... مهم این است كه همه ما ایرانی هستیم و اگر به سراغ نشان دادن دیاری از ایران میرویم، صرفا به خاطر سخره گرفتن یا به طنز كشیدن كارمان نیست. لهجههای مختلف ایران زمین شاید نشانه خوبی باشند برای اتحاد ملی. پس باید در كنار هم بخندیم و نه به هم.
نوشته : محبوبه ریاستی - جام جم
تنظیم برای تبیان : مسعود عجمی