رقعه، بهترین روش استخاره
از آنجا مساله استخاره و گونه های آن، همواره جز سوالات و دغدغه های ذهنی کثیری از کاربران عزیز بوده لذا در نوشتار حاضر بر آن شدیم تا یکبار برای همیشه روایات مربوط به هر یک از روشهای استخاره را آورده و کیفیت انجام هر یک را شرح دهیم:
1.استخاره مطلق
استخاره مطلق، استخارهاى است كه در آن، هیچ شك و شبههاى نیست و در اخبار و روایات ما از آن بیشتر نام برده شده و اهل دل و عرفان، دائما با چنین استخارهاى در تمامى مراحل كارها - حتى جزئىترین آنها - سر و كار دارند.این استخاره، در واقع نوعى دعا و طلب خیر كردن است.و دیگر فقط مربوط به مواقع شك و دو دلى و تردید نیست.از همین روست كه امام صادق علیه السلام فرمود كه خدا مىفرماید:
«من شقاء عبدی ان یعمل الاعمال و لا یستخیرنی; از بدبختى بنده من آن است كه كارى از كارهایش را بدون استخاره (طلب خیر) از من انجام دهد. (1)
پیشوایان معصوم ما علیهم السلام كیفیت این استخاره را چنینتعلیم دادهاند:
امام باقر علیه السلام فرمود: «پدرم امام سجاد علیه السلام هر گاه مىخواست كارى انجام دهد، وضو مىكرد و دو ركعت نماز مىخواند، بعد از نماز، دویستبار از درگاه خدا، طلب خیر مىكرد، سپس دعا مىكرد و بعد، آن كار را انجام مىداد. (2)
سید ابن طاووس و اكثر متاخرین علما، استخاره با کاغذ(ذات الرقاع)را بهترین نوع استخاره مىدانند
و نیز روایتشده است كه امیر مؤمنان على علیه السلام در كیفیت این استخاره فرمود:
«ابتدا دو ركعت نماز بخوان، بعد صد بار بگو: استخیر الله، یعنى از خدا طلب خیر مىكنم» آن گاه دعا كن و سپس كار خود را انجام بده. (3)
ابو یعفور مىگوید: از امام صادق علیه السلام شنیدم كه در كیفیت این استخاره چنین فرمود:
«نخست، خدا را تمجید كن و حمد و ثناى الهى را به جا آور و بعد بر محمد صلى الله علیه و آله و آلش صلوات بفرست، آن گاه بگو:
«اللهم انى اسالك بانك عالم الغیب و الشهادة، الرحمن الرحیم، و انت علام الغیوب، استخیر الله برحمته» .
«خدایا از درگاه تو مسالت مىنمایم، اى خدایى كه به آشكار وپنهان آگاه هستى، بخشنده و مهربانى و بر همه نهانها آگاهى كامل دارى، بر اساس رحمتت از درگاهات، طلب خیر و صلاح مىكنم» .
آن گاه امام صادق علیه السلام فرمود: «اگر كار، مهم و مشكل بود، دعاى فوق را صد بار بخوان و اگر آسان بود، سه بار بخوان» . (4)
پس مطابق اكثر روایات، این نوع استخاره فقط براى رفع حیرت و سرگردانى نیستبلكه در همه مراحل یك كار، خوب و پسندیده و راهگشاست.و اگر این كار بعد از نماز و دعا و با طهارت و حضور قلب باشد، قطعا بهتر است چون امام صادق علیه السلام در مورد همین استخاره مطلق فرمود:
صل ركعتین و استخیر الله فو الله ما استخار الله تعالى مسلم الا خار الله له البتة; دو ركعت نماز بخوان و از خدا طلب خیر كن، سوگند به خدا هیچ مسلمانى از درگاه خدا طلب خیر نكرد، مگر این كه قطعا خداوند، خیر او را فراهم سازد. (5)
2.استخاره مشورتى
یكى از انواع استخاره «استخاره مشورتى» است، آن هم مشورت با مؤمنان.روش این نوع استخاره را عالمان دینى این گونه گفتهاند:
در كتابهاى محاسن، معانى الاخبار و فتح الابواب بهسندهاى معتبر از حضرت صادق علیه السلام آمده است كه هر گاه یكى از شما كارى را اراده كند، با كسى مشورت نكند تا آن كه پیش از آن با خداوند خود مشورت كند.راوى پرسید: چگونه با خدا مشورت كند؟ فرمود: اول از حق تعالى، خیر خود را طلب كند، بعد از آن با مؤمنان مشورت كند تا خدا آن چه خیر او در آن استبه زبان ایشان جارى گرداند. (6)
و در كتاب مكارم الاخلاق از حضرت صادق علیه السلام روایت كرده است كه هر گاه امرى را اراده كنى، پس با كسى مشورت مكن تا با خدا مشورت كنى، پرسیدند: چگونه با پروردگار خود مشورت كند؟ فرمود: صد مرتبه بگوید: «استخیر الله» پس با مردم مشورت كند تا خدا خیر او را بر زبان هر كه خواهد جارى كند. (7)
سید ابن طاووس به سند معتبر از حضرت امام صادق علیه السلام روایت كرده است كه چون یكى از شما شیعیان، اراده كند كه چیزى بخرد یا بفروشد، یا كارى را انجام دهد، پس اول خیر خود را از خداى عز و جل بخواهد، آن گاه در آن كارى كه اراده كرده استبا ده نفر از مؤمنان مشورت كند، و اگر ده نفر پیدا نكرد با پنج نفر مشورت كند (با هر یك از این پنج نفر، دو بار مشورت كند) و اگر پنج نفر را همنیافتبا دو نفر از مؤمنان مشورت كند (با هر كدام پنجبار) و اگر دو نفر را هم نیافتبا یك نفر مشورت كند ولى در ده نوبت. (8)
به سند معتبر از «حسن بن الجهم» منقول است كه حضرت امام رضا علیه السلام فرمود: عقل پدرم به مرتبهاى بود كه كسى نمىتوانست عقلهاى دیگران را با آن بسنجد، ولى با این وجود، غلام سیاهى داشت كه در كارها با او مشورت مىكرد.مىگفتند: با چنین كسى مشورت مىكنى؟ جواب مىفرمود: اى بسا كه خداوند متعال، خیر مرا بر زبان او جارى گرداند.پس آن چه آن غلام در مورد مصالح باغ و مزرعه مىگفت آن حضرت به آن عمل مىنمود. (9)
در كتاب مكارم الاخلاق از حضرت صادق علیه السلام روایت كرده است كه رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود: مشورت كردن با عاقل ناصح خیر خواه، موجب میمنت و مباركى و رشد و صلاح و توفیق حق تعالى است، پس هرگاه خیر خواه داناى عاقل، رایى براى تو اختیار كند، با او مخالفت مكن كه باعث هلاك تو مىگردد. (10)
خلاصه این كه: یكى از انواع استخاره، استخاره مشورتى است.بدین معنا كه انسان با مؤمنان آگاه مشورت كند تا به وسیله این مشورت، خداوند متعال، خیر انسان را به زبان یكى از طرفهاى مشورت، جارى نماید.البته باید توجه داشت كسانى را كه با آنهامشورت مىكنیم باید صلاحیت مشورت را داشته باشند; یعنى نسبتبه موضوع مشورت، آگاهى داشته باشند و هم چنین نسبتبه انسان، خیر خواه باشند.انسانهاى حسود، حریص به دنیا، ترسو، سست ایمان، عجول و بخیل، صلاحیت مشورت را ندارند.
3.استخاره قلبى
شیخ طوسى - قدس الله روحه - در كتاب اقتصاد فرموده است:
«كسى كه اراده انجام كارى را كرده است، سنت است كه غسل كند و دو ركعت نماز به جا آورد، بعد از آن به سجده رود و صد مرتبه بگوید: «استخیر الله تعالى فى جمیع اموری كلها خیرة فی عافیة» .
پس از آن، آن چه به دل و قلبش افتاد، عمل كند. (11)
كلینى و شیخ طوسى و سید ابن طاووس و طبرسى - رحمة الله علیهم - به سند صحیح، روایت كردهاند كه:
«ابن اسباط، تصمیم داشت كه به مصر، سفر كند، اما مردد بود كه از راه دریا سفر كند یا صحرا، حضرت امام رضا - صلوات الله علیه - به او فرمود: دو ركعت نماز بگزار، و بعد از آن به سجده برو و صد مرتبه خیر خود را از خدا بطلب و آن چه به دلت مىافتد به آن عمل كن. (12)
سید ابن طاووس به سندهاى صحیح و معتبر، روایت كرده است كه مردى مىخواست ملك خود را بفروشد.براى این كار به حضرت امام جواد علیه السلام نامه نوشت.آن حضرت در جواب به او نوشتند: دو ركعت نماز به جا آور، و بعد از آن صد مرتبه، خیر خود را از خدا طلب كن، و در موقع این كار با كسى حرف نزن تا صد مرتبه تمام شود، پس اگر فروش آن ملك، به دلت افتاد، آن را بفروش. (13)
سید ابن طاووس به سند صحیح از امام باقر علیه السلام امام محمد باقر علیه السلام روایت نموده است كه هر بندهاى كه صد مرتبه، طلب خیر از حق تعالى بكند، البته آن چه خیر اوست در دلش مىافتد. (14)
هم چنین «دیلمى» در كتاب فردوس الاخبار روایت كرده است كه: حضرت رسول صلى الله علیه و آله به انس گفت: هر گاه، امرى را اراده كنى، هفت مرتبه، از خداوند متعال، طلب خیر كن، پس آن چه به دل تو افتاد انجام بده كه خیر تو در آن است. (15)
4.استخاره با قرآن
شیخ بزرگوار كلینى - رحمة الله علیه - از حضرت امام صادق علیه السلام روایت كرده است كه: «به قرآن، تفال مكن» (16)
علامه مجلسى مىفرماید: «مشایخ ما - رحمة الله علیهم - این حدیث را تاویل مىكردند كه مراد، نهى از فال گشودن از قرآن است كه احوال آینده را از آیات، استنباط كنند، چنان چه بعضى از جاهلان، این را وسیله روزى خود كرده به این نحو، مردم را فریب مىدهند.و به خاطر قاصر فقیر مىرسد كه ممكن است مراد، نهى از تفال و تطیرى باشد كه اكثر خلق از دیدن و شنیدن بعضى امور مىكنند، و بعضى را بر خود مبارك و بعضى را شوم مىگیرند; مانند صداى كلاغ و جغد و دیدن بعضى از حیوانات و غیر آن در آغاز سفر و احوال دیگر; یعنى از شنیدن بعضى از آیات كریمه، فال نیك و فال بد مىگیرند.و شاید یك حكمتش این باشد كه باعث كم اعتقادى مردم به قرآن كریم نگردد اگر موافق نیفتاد» (17)
اما روش استخاره به قرآن این گونه است كه:
بعد از طلب خیر از خداوند متعال، قرآن را بگشا و آیه اول صفحه دست راست را ملاحظه نما، اگر آیه رحمتى یا امر به خیرى باشد خوب است، و اگر آیه غضب یا نهى از شرى یا امر به شرى یا عقوبتى باشد بد است، و اگر دو پهلو باشد میانه است.
روایتشده است كه: یسع بن عبد الله قمى به امام صادق علیه السلام عرض كرد: گاهى مىخواهم كارى انجام دهم، ولى متحیر هستم كه آیا انجام دهم یا نه؟
امام صادق علیه السلام به او فرمود: هنگام نماز - كه شیطان از هر وقت دیگر از انسان دورتر است - قرآن را بگشا، اولین آیهاى كه در آغاز صفحه دست راست مىبینى، عمل كن. (18)
آداب استخاره با قرآن
از رسول خدا صلى الله علیه و آله نقل شده است كه فرمود: هنگام استخاره با قرآن، ابتدا سه بار سوره توحید را بخوان، سپس سه بار صلوات بر محمد و آلش بفرست، سپس بگو: «اللهم تفالتبكتابك و توكلت علیك، فارنی من كتابك ما هو مكتوم من سرك المكنون فی غیبك» .
یعنى: «خدایا به كتاب تو تفال مىزنم، و بر تو توكل مىكنم و از كتابت آن چه را كه در نهان غیب تو، پوشیده شده به من بنمایان» .
پس از این دعا، قرآن را بگشا و از سطر اول، صفحه سمت راست، مقصود خود را به دست آور. (19)
البته سفارش شده است قرآنى كه با آن، استخاره مىكنید، قرآن كامل باشد نه قرآنى كه یك جزء یا چند جزء دارد و امروزه معمولا در مجالس فاتحه مىآورند.تعبیرى كه در همین روایت پیامبر صلى الله علیه و آله در این باره آمده این است: «ثم افتح الجامع» یعنى سپس قرآن جامع را كه همه قرآن در آن استبگشا.
5.استخاره با تسبیح
علامه مجلسى مىفرماید: پدرم از شیخ بهایى، نقل مىفرمود كه: ما دستبه دست از مشایخ خود شنیدهایم كه حضرت صاحب الامر - صلوات الله علیه - در مورد استخاره با تسبیح روایت مىكردند كه: سه مرتبه بر محمد و آل محمد، صلوات بفرست، سپس میانه تسبیح را بگیر و دو تا دو تا رد كن، اگر آخرى جفت آمد، بد است و اگر طاق آمد خوب است. (20)
علامه مجلسى (ره) مىفرماید: پدرم ملا محمد تقى مجلسى، اكثر اوقات در امورى كه عجله داشتند، این گونه استخاره مىكردند.
6.استخاره با كاغذ (ذات الرقاع): رقاع، جمع رقعه به معنى كاغذ است
سید ابن طاووس و اكثر متاخرین علما، این نوع را بهترین استخاره مىدانند در كتاب احتجاج آمده است كه «حمیرى» ، عریضهاى به خدمتحضرت صاحب علیه السلام نوشت و پرسید كه: اگر كسى در انجام یا ترك كارى مردد شود، و دو انگشتر بگیرد بر یكى بنویسد «بكن» و بر دیگرى «مكن» پس هر دو را پنهان كند و چندین مرتبه، خیر خود را از خداوند، طلب كند، آن گاه یكى از آنها رابیرون آورد و به آن عمل كند، آیا حكم استخاره دارد؟
حضرت در جواب نوشتند: آن چه عالم اهل بیت علیهم السلام در باب استخاره مقرر فرموده نماز كردن و رقعهها (كاغذ) نوشتن است، یعنى چنان باید كرد. (21)
هارون بن خارجه مىگوید: امام صادق فرمود: هر گاه اراده كارى نمودى، شش عدد كاغذ بردار، در سه تا از آن كاغذها بنویس:
«بسم الله الرحمن الرحیم.خیرة من الله العزیز الحكیم لفلان بن فلانة (مثلا لاحمد بن خدیجة) افعله» .
و در سه تاى دیگر بنویس:
«بسم الله الرحمن الرحیم.خیرة من الله العزیز الحكیم لفلان بن فلانة (مثلا لاحمد بن خدیجة) لا تفعل» .
آن گاه این شش كاغذ را زیر سجاده خود بگذار، سپس برخیز و دو ركعت نماز بخوان، پس از نماز به سجده برو و در سجده، صد بار بگو: «استخیر الله برحمته فى عافیة» سپس سر از سجده بردار و راستبنشین و بگو:
«اللهم خیّر لى و اختر لى فى جمیع اموری فی یسر منك و عافیة» یعنى: «خدایا براى من خیر گردان و انتخاب كن در همه امورم در مورد آسایش و عافیت از جانبت» .
سپس با دستخود، آن شش كاغذ را از زیر سجاده بیرون بیاور و مخلوط كن، آن گاه یكى از آنها را بردار، و سپس یكى دیگر را بردار، و سپس سومى را بردار، اگر در هر سه، پشتسر هم نوشته بود: «لا تفعل: انجام مده» پس تو انجام نده.و اگر در هر سه نوشته بود: «افعل: انجام بده» پس تو انجام بده.
و اگر مخلوط بود یعنى به این صورت كه: در اولى نوشته بود افعل (انجام بده) و در دومى نوشته بود لا تفعل (انجام نده)، در این صورت تا پنج عدد كاغذ را بیرون بیاور، و در میان آن پنج عدد هر گاه در اكثر آنها (یعنى سه عدد از آنها) هر چه نوشته بود، همان را انجام بده و ششمین كاغذ را ترك كن كه نیازى به آن ندارى. (22)
فقیه بزرگوار، سید ابن طاووس، صاحب كتاب فتح الابواب به استخاره با كاغذ، اهمیت مىداد.در قسمتهاى پیشین این كتاب، كه مواردى از استخارههاى عجیب را ذكر كردیم، دو سه نمونه هم از سید ابن طاووس آوردیم كه ایشان با كاغذ، استخاره كرده بود.
علامه مجلسى – ره - (23) هم مىفرماید:
«سید ابن طاووس (ره) در مورد استخاره، به روایت استخاره با رقاع (كاغذها) اعتماد داشت و براى چنین استخارهاى آثار عجیب و غریبى ذكر نموده كه خداوند به بندهاش عطا كند، و مىفرماید: هر گاه در استخاره با كاغذ، چند بار (سه بار) پشتسر هم، افعل (انجام بده) آمد، «خیر محض» است و اگر پشتسر هم، لا تفعل (انجام مده) آمد، شر محض است... (24)
فرآوری: شکوری_گروه دین و اندیشه تبیان
پىنوشتها:
1.بحار الانوار، ج 91، ص 222.
2.علامه محمد باقر مجلسى، مفاتح الغیب، تحقیق سید مهدى رجائى (چاپ دوم: بنیاد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوى، مشهد، 1369) ص 16- 17.به نقل از: مكارم الاخلاق، ص 322.
3.مفاتح الغیب، ص 17.
4.بحار الانوار، ج 91، ص 256.
5.مكارم الاخلاق، ص 373.
6.علامه مجلسى، مفاتح الغیب، ص 41، به نقل از: محاسن برقى; ص 598، معانى الاخبار، ص 144- 145; بحار الانوار، ج 91، ص 252; به نقل از فتح الابواب.
7.مكارم الاخلاق، ص 318.
8.بحار الانوار، ج 91، ص 252- 253، به نقل از فتح الابواب سید ابن طاووس.
9.بحار الانوار، ج 91، ص 254.
10.مكارم الاخلاق، ص 319.
11.علامه مجلسى، مفاتح الغیب، ص 34.
12.همان، ص 34 به نقل از: فروع كافى، ج 3، ص 471; تهذیب الاحكام، ج 3، ص 180; بحار الانوار، ج 91، ص 264 و مكارم الاخلاق، ص 321.
13.بحار الانوار، ج 91، ص 264، به نقل از فتح الابواب سید ابن طاووس.
14.بحار الانوار، ج 91، ص 278.
15.همان، ص 265.
16.اصول كافى، ج 2، ص 629.
17.علامه مجلسى، مفاتح الغیب، ص 42- 43.
18.بحار الانوار، ج 91، ص 265; مسائل الفاضل المقداد سیورى و اجوبة الشهید الاول، مجله تراثنا، شمارههاى 7 و 8، ص 375.
19.بحار الانوار، ج 91، ص 241; مفاتح الغیب، ص 44- 45.
20.مفاتح الغیب، ص 52; بحار الانوار، ج 91، ص 250.
21.مفاتح الغیب، ص 53 به نقل از: احتجاج طبرسى، ج 2، ص 314.
22.محمد تقى عبدوس و محمد محمدى اشتهاردى، فرازهاى برجسته از سیره امامان شیعه علیهم السلام، (چاپ اول: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم، قم، 1372) ج 2، ص 137 به نقل از: فروع كافى، ج 3، ص 470- 471.
23.بحار الانوار، ج 91، ص 288; الالفیه و النفلیه، شهید اول (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، قم، بىتا) ص 146.
24. ابوالفضل طریقهدار، كندو كاوى درباره استخاره و تفال، ص 101
