مصاحبه با دکتر توفیق سبحانی اشاره: فیه ما فیه مجموعه تقریرات و سخن‌رانی‌های مولانا در محافل خصوصی است كه او در دیدار با یاران خود تشكیل می‌داد. اكثر این بیانات در پاسخ به سوالی است كه یكی از حاضران مجلس از مولانا پرسیده است و در مواردی طراح و پاسخ‌دهنده سؤال هر دو مولانا جلال‌الدین است.
متن زیر گفت‌وگویی است با استاد دکتر توفیق سبحانی از مولاناپژوهان سرشناس ایران که سال گذشته نسخه تصحیح شده این کتاب را به چاپ رساندند.
- در میان آثار گوناگون مولانا جلال‌الدین محمد بلخی «فیه ما فیه» چه جایگاهی دارد؟ ویژگی اصلی این اثر در مقایسه با دیگر آثار مولانا چیست؟ و فصول آن دربردارنده چه مطالبی است؟
- فیه ما فیه مهم‌ترین اثر منثور مولانا در میان پنج اثر اوست. مطالب این كتاب پاسخ پرسش‌هایی است كه در مجالس مولانا از سوی حاضران مطرح می‌شده، یا مولانا شخصاً به پرسش مقدری كه در ذهن داشته پاسخ می‌گفته است. پرسش‌ها درباره آیه‌ای، حدیثی، بیتی و یا موضوع‌های دیگری است.
- سال نگارش این اثر به چه زمانی برمی‌گردد و مولوی قبل و بعد از آن دست به نگارش كدامیك از آثارش زده است؟
- از محتوای كتاب معلوم می‌شود كه این كتاب پس از دیدار مولانا با شمس تبریزی در سال 645 هجری قمری و پشت سر نهادن دوره‌‌ای بحرانی تا نزدیك سال وفات مولانا كه 672 هجری است؛ در مدتی قریب به بیست و هفت سال فراهم شده است.
- چرا این اثر «فیه ما فیه» نامیده شده است. آیا این نامگذاری از سوی مولانا صورت گرفته است؟
- برخی برآنند كه مولانا نام كتاب خود را از شعر محیی‌الدین بن عربی گرفته است. این ادّعا ظاهراً صحیح نیست. خیلی احتمال وجود دارد كه محیی‌الدین هم در شعر خود به كتابی به نام فیه ما فیه در قرن چهارم از "ابوسهل محمدبن محمدبن حلی‌انماری" اشاره داشته است. نام فیه ما فیه در بعضی نسخه‌ها به خط جدید بر كتاب افزوده شده است.
- چه شباهت و اختلاف‌هایی میان «فیه ما فیه» و «مجالس سبعه» وجود دارد؟
- فرق عمده فیه ما فیه با مجالس سبعه در آن است كه اولاً مجالس سبعه به اوایل حیات مولانا مربوط بوده و در آن اصول خطابه و ترتیب آن دقیقاً رعایت شده، اما فیه ما فیه از آثار دوره پختگی مولاناست و در مجالس دوستانه مطرح شده و ترتیب مجالس را ندارد.
- شما در تصحیح «فیه ما فیه» چند نسخه را در اختیار داشتید؟ از میان این نسخه‌ها كدام نسخه ملاك شما بود و تاریخ كتابت آن به چه زمانی بازمی‌گردد؟
- من در تصحیح فیه ما فیه قریب 4 نسخه خطی و سه نسخه چاپی را در دست داشتم و نسخه 2111 كتابخانه موزه مولانا در قونیه را اساس تصحیح قرار داده‌ام.
- چه تفاوتی میان تصحیح شما از «فیه ما فیه» با تصحیح استاد فروزانفر وجود دارد؟
- در تصحیح من قریب چهل صفحه مطالبی آمده است كه در تصحیح مرحوم فروزانفر نیست.
- كتاب تصحیح و توضیح فیه ما فیه، پس از پیشگفتار و متن اصلی، دربردارنده بخش‌های دیگری است. لطفاً راجع به دو بخش «بعضی از سخنان مولانا» و «ملحقات» و ارتباط آنها با كتاب توضیح دهید؟
بخش‌های كتاب پس از پیشگفتار و متن فیه ما فیه، بخشی است تحت عنوان «بعضی از سخنان مولانا» چنانكه در صفحه بیست و دو كتاب پیشگفتار دیده می‌شود، كاتب مدعی است كه بخشی را به «خط شریف» مولانا یافته و بخشی به خط جانشین او یعنی حسام‌الدین چلبی بوده و بخش مهم بخشی است كه در پنج صفحه كتاب خطی آمده به خطّ شخص مولانا بوده. محتوای آن سخنان نشان می‌دهد كه به سبك و شیوه مولانا است.
- بخش دیگر كتاب «تعلیقات» نام دارد. لطفاً بفرمایید این بخش تا چه اندازه متعلق به استاد فروزانفر و تا چه اندازه مبتنی بر توضیحات جدید شماست؟
- صد درصد مطالبی كه مرحوم فروزانفر در تعلیقات خود بر فیه ما فیه آورده در این كتاب هم آمده است. فرق در آن است كه در تصحیح مرحوم فروزانفر «جلال تبریزی» معلوم نبوده است كه كیست یا حسام‌الدین ارزنجانی كه فروزانفر او را در آن زمان نشناخته است. یا آنچه درباره محمد سررزی آمده باهم اختلاف دارند.
- اگر بخواهید یك ویژگی مهم برای تصحیح خودتان از این اثر در مقایسه با تصحیح‌های دیگر برشمارید، آن كدام ویژگی است؟
- در پیشگفتار كتاب نوشته‌ام كه قصد تصحیح فیه ما فیه را نداشتم، به پیشنهاد ناشری ارجمند، من پس از مجالس سبعه، مثنوی، مكتوبات و دیوان كبیر، آخرین و پنجمین اثر مولانا را به دست گرفتم و عرضه كردم، امید دارم كه مورد پسند دوستداران مولانا قرار گیرد.
منبع: مجله اطلاعات حکمت و معرفت
گروه کتاب تبیان
