خطرات ماورای جو برای زمین

در مطالب پیش عنوان کردیم که سال 2010 گرم‌ترین سال در قرن‌های اخیر لقب گرفته است و عوامل متفاوتی در این گرمای بی سابقه نقش داشته اند. برای آشنایی با این عوامل، ابتدا به سراغ خورشید رفتیم و تاثیرات آن را در افزایش دمای زمین مورد بررسی قرار دادیم. سپس فعالیت های آتش فشانی را زیر ذره بین بردیم و آن را از جهات گوناگون مورد کنکاش قرار دادیم. اکنون قصد داریم عامل بعدی که خورشید و آتش فشان ها را در تغییر دمای کره زمین همراهی می کند معرفی کنیم:

دانشمندی به نام مایک بایلی از دانشگاه کویین واقع در شهر بلفاست زمانیکه بر روی حلقه‌های درختان کهن بلوط در شمال ایرلند مطالعه می‌کرد با چند حلقه بسیار باریک روبرو شد. از آنجاییکه حلقه‌های هر درخت نمایانگر میزان رشد درخت در هر سال می‌باشند٬ یافته بایلی نشان می‌داد که در آن سال بخصوص رویدادی بزرگ باعث شده تا درختان آن منطقه رشد خوبی نداشته باشند و برای بقای خود به سختی تلاش کنند. پس از تحقیقات بسیار مشخص شد که حلقه‌های نازک مربوط به سالهای 2354، 1628، 1159 و 208 قبل از میلاد و در نهایت 536 پس از میلاد می‌باشند.

اما آنچه باعث توجه بیشتر بایلی به حلقه‌های ضعیف سال 536 میلادی گردید٬ شواهد متعددی بود که از سرتاسر زمین به دست می‌آمد. حلقه‌های ضعیف از سیبری تا غرب اروپا و از شمال تا جنوب آمریکا دیده شدند. همچنین نشانه‌هایی از ایتالیا تا چین نیز به دست آمدند. همه این مدارک نشان می‌دادند که در سال ۵۳۶ میلادی شرایط بد آب و هوایی سرتاسر زمین را درنوردیده و قحطی‌های بزرگی حادث شده است.

بایلی تصمیم گرفت برای رسیدن به دلیل این بلای جهانی سری به داستان‌ها و افسانه‌ها بزند. او در کمال تعجب متوجه شد که در آن محدوده زمانی تمدن‌ها و اجتماعات کوچک فراوانی دستخوش نیستی و نابودی شده‌اند. تا اینکه نتیجه تحقیقات چند اخترفیزیکدان انگلیسی بر اساس مشاهدات ثبت شده منجمان قدیمی چینی به دست بایلی رسید که در آنها قید شده بود در محدوده سال‌های 400 تا 600 پس از میلاد٬ میزان بارش‌های شهاب‌سنگی به شدت افزایش یافته بود.

بایلی حال می‌توانست تئوری خود را مستند به شواهد فراوانی ارائه دهد که در سال ۵۳۶ میلادی زمین شاهد برخوردی مرگ‌بار با یک دنباله‌دار و یا سیارک سرگردان بوده است.

برخورد این صخره بزرگ و سرگردان فضایی به زمین و پخش گرد و غبار ناشی از آن در سرتاسر این سیاره باعث شده تا انرژی خورشیدی کمتری به سطح زمین برسد و متعاقب آن فعالیت‌های نباتی و رشد و نمو گیاهان به شدت کاهش پیدا کند.

کاهش تولید گیاه باعث کاهش جمعیت جانوری شده و بنابراین زندگی انسان نیز به خطر افتاده است. جوامع کوچک‌تر که طبعاً آسیب‌پذیرتر هستند در اثر این رویداد به سراشیبی نابودی رانده شدند.

اما برخورد شهاب‌سنگ تنها خطری نیست که از ماوراء جو زمین ما را تهدید می‌کند. زمین بخش کوچکی از منظومه شمسی است که بناچار و به دنبال تک ستاره خود، خورشید به دور کهکشان راه شیری می‌چرخد. سامانه خورشیدی ما علاوه بر گردش به دور مرکز کهکشان در موقعیت همیشگی خود در لبه بیرونی یکی از بازوهای این کهکشان دائماً بالا و پایین می‌رود.

مجموع این حرکات باعث می‌گردد تا هر ۱۴۳ میلیون سال یکبار میزان دریافت تشعشعات کیهانی توسط زمین به بیشترین مقدار خود برسد. این دوره ۱۴۳ میلیون ساله بر برخی از تغییرات ناگهانی آب و هوا کاملاً منطبق است. حدس زده می‌شود که دریافت میزان زیادی از تشعشعات کیهانی باعث افزایش تولید ابرها شده و درنتیجه میزان دریافت انرژی خورشیدی کاهش می‌یابد. نتیجه مستقیم این امر آغاز دوره‌های سرد آب و هوایی است. مطالعات نشان می‌دهد که اثر تشعشعات کیهانی بر تغییر شرایط آب و هوایی سیاره زمین دو برابر اثر گلخانه‌ای گاز دی‌اکسید کربن است.

شهرام یزدان‌پناه_ پژوهشگر، نویسنده و مدرس علوم و فناوری فضایی

تنظیم برای تبیان: م.ح.اربابی فر