کرامت محوری در رفتار طلبگی
کرامت محوری اصل حاکم بر رفتار اجتماعی طلبگی
1. یکی از اصول مهم تربیتی اسلام، اصل شرافت و کرامت انسان است، بايد اين را مبنا قرار دهند که انسان موجودي شريف و کريم است، فردي است که بايد به او احترام گذاشت و لو گناهکار، عقب مانده باشد و یا اشکال داشته باشد.
كرامت از ماده «كَرُم» است که جوهري آن را به «ضدّ اللوم» (مقابل پستي) معنا می‌کند. عرب هر چيز با ارزش و شریف و با حيثيت را كريم مي‌گويد. جوهري مي‌نويسد:قَد كَرُم الرجل فهو كريم، قوم كِرام‌ٌ و كُرماء و نسوة كرائم. وی همچنین كريم را به «صفوح» يعني بخشنده و باگذشت معنا كرده است. عرب‌ها فلز قيمتی را «معدن كريم» خوانند؛ خوش‌صوت را «القاري الكريم»، خوش‌صورت و خوش‌اندام را «وجه كريم» مي‌نامند.
این اصل برآمده از این آیه شریفه است:
«و لقد كرّمّنا بنى آدم و حملناهم فى البرّ و البحر و رزقناهم من الطيّبات و فضّلناهم على كثير ممّن خلقنا تفضيلا» (1)
مقصود از كرامت در این آیه آن است كه انسان به گونه اي آفريده شده است كه نسبت به موجودات ديگر مزيت بيشتري برخوردار است و مورد توجه ويژه خداوند بوده است و همه انسانها از آن برخوردار هستند. (2)
2. همچنین حفظ ارزش و كرامت انساني يكي از اصولي است كه امام علی علیه السلام بدان پايبند بود. از ديدگاه اسلام، حفظ ارزش و كرامت انسان در شمار حقوق ذاتي‌جاي دارد و رعايت آن درباره دوست و دشمن لازم است.
امام علي علیه السلام كه پايبندي خويش به اين اصل مهم اسلامي را در هر حال به اثبات رسانيده است، يارانش را چنين اندرز مي‌داد: «من براي شما نمي‌پسندم كه حتي به دشمن دشنام دهنده باشيد، اگر به جاي دشنام، كردار و حالشان را بيان كنيد، از نظرگفتار بهتر و در مقام عذر مؤثرتر است».
آن حضرت پيوسته مؤمنان و به ويژه كارگزارانش را به مهرباني با همه مردم سفارش مي‌كرد و از رفتار خشن باز مي‌داشت مي‌فرمود: هرگز مباد كه مردم را درنده‌اي خون آشام باشيد و خوردنشان را غنيمت شماريد؛ چرا كه مردم دو دسته‌اند: يا در دين برادران شماينديا در آفرينش همنوع شما. از راه مي‌لغزند، به آفت‌ها دچار مي‌شوند ودانسته يا ندانسته به كارهايي دست مي‌يازند، بايد از گذشت و چشم‌پوشي چندان بهرمندشان كنيد كه دوست داريد خدا از شما چشم پوشد و در گذرد. (3)
3. در آداب اسلامی آمده است هنگام پوشيدن عمامه اين دعا را بخوان:
«اللّهمّ سوّمني بسيماء الإيمان، و توّجني بتاج الكرامة، و قلّدني حبل الإسلام، و لا تخلع ربقة الإسلام من عنقي؛ (4) خداوندا، مرا به سيماى ايمان مزيّن فرما، و تاج كرامت بر من بگذار، پيمان اسلام را به گردنم قرار ده، و هرگز رشته اسلام را از گردنم بيرون ننما»
4. رفتار کراتمندانه با مردم موجب مورد کرامت الهی واقع شدن است.
تفسير عياشى: به نقل ابى بصير از امام صادق علیه السلام فرمود:
«به راستى مؤمن به برادرش برخورد و بهم دست دهند و پيوسته گناهان آنها فرو ريزند تا دست در دست هم دارند چون ريزش برگ از درخت، و چون جدا شوند فرشتههاشان گويند خداتان پاداش خوب دهد و اگر بهم بچسبند منادى بآنها ندا كند طوبى از آن شما با سرانجام نيك، و طوبى درختى است در بهشت و بن آن در خانه امير مؤمنانست و شاخهاش در خانههاى بهشتيان چون از هم جدا شوند دو فرشته كريم بدانها ندا كنند مژده باد شما را اى دو دوست خدا به كرامت خدا و بهشت بدنبال شماست» (5)
5. با توجه به تأکیدات قرآن کریم و سیره ائمه معصومین روشن می شود که روحانیت نیز می بایستی همچون اولیای خود به کرامت انسانها توجه داشته باشد و در همه شرایط رعایت کرامت افراد و عزت آنها را بنماید. زیرا:
1/5. هدایت مردم زمانی نتیجه می دهد که کرامت مخاطبان رعایت شود.
2/5. زمانی جوانان گوش به سخنان یک روحانی می دهند که احساس کنند از این طریق کرامت آنان حفظ و گسترش می یابد.
3/5. توجه به کرامت مخاطبان، موجب نرم شدن دلهای مخاطب و جذب آنها می شود.
4/5. کرامت، نیاز فطری هر انسانی است لذا تمام تبلیغ، تألیف ما باید بر آن استوار باشد. زیرا هدف اصلی از رسالت حوزویان، توسعه اخلاق و فطرت است.
6. امام در جایی از کتاب «چهل حدیث»، بویژه با اشاره به مقام قرب مؤمنان واختفاء آنان در میان عموم مردم، می نویسند؛ «عزيزم، با بندگان خدا، كه مورد رحمت و نعمت او هستند و مخلع به خلعت اسلام و ايمان اند، دوستي پيدا كن و محبت قلبي داشته باش. مبادا به محبوب حق دشمني داشته باشي كه حق تعالي دشمن دشمن محبوب خود است، و تو را از ساحت رحمت خود طرد مي كند. و بندگان خاص خدا در بين بندگان مخفي هستند، و معلوم نيست اين دشمني تو و هتك ستر و كشف عورت اين مومن برگشت به هتك ستر خدا نكند. مومنين اوليا حق اند. دوستي با آنها دوستي با حق است، و دشمني آنها دشمني با حق است. بترس از غضب حق و برحذر باش از خصومت شفعا روز جزا - ويل لمن شفعائه خصمائه- قدري تفكر كن در اين نتايج دنيويه و اخرويه اين معصيت». (6)
و حافظ شیرازی (ره) نیز می سراید:
| اي صاحب کرامت شکرانه سلامت |
| روزي تفقدي کن درويش بي نوا را |
| آسايش دو گيتي تفسير اين دو حرف است |
| با دوستان مروت با دشمنان مدارا |
| در کوي نيک نامي ما را گذر ندادند |
| گر تو نمي پسندي تغيير کن قضا را |
| آن تلخ وش که صوفي ام الخبائثش خواند |
| اشهي لنا و احلي من قبله العذارا |
| هنگام تنگدستي در عيش کوش و مستي |
| کاين کيمياي هستي قارون کند گدا را |
| سرکش مشو که چون شمع از غيرتت بسوزد |
| دلبر که در کف او موم است سنگ خارا |
| آيينه سکندر جام مي است بنگر |
| تا بر تو عرضه دارد احوال ملک دارا |
| خوبان پارسي گو بخشندگان عمرند |
| ساقي بده بشارت رندان پارسا را |
| حافظ به خود نپوشيد اين خرقه مي آلود |
| اي شيخ پاکدامن معذور دار ما را |
منابع:
1. اسراء/70.
2. علامه سید محمد حسين طباطبايي، الميزان، ج13، ص155
3. سيد مهدي منصوري، مخالفان سياسي، مؤسسة فرهنگي دانش و انديشة معاصر، تهران1379
4. الآداب الدينية للخزانة المعينية با ترجمه عابدى، ص: 236
5.آداب و سنن، ترجمه جلد شانزدهم بحار الانوار، ص: 29
6. امام خمینی، چهل حدیث
نویسنده: سید مهدی موسوی، گروه حوزه علمیه تبیان
تنظیم: رهنما، گروه حوزه علمیه تبیان
