کمدی سیاسی یا جنسی، کدام یک؟

سیاست‌های فرهنگی دولت‌ در حوزه‌ سینمای کمدی به گونه‌ای رقم خورد که کمدی‌های نو، بدیع، اجتماعی با درون‌مایه‌ اجتماعی و سیاسی در کارنامه‌ آن کمتر به چشم می‌خورد.

آن چه در این چند سال در سینمای کمدی دیده شد نوعی از کمدی بود که منتقدها، بازیگران، کارگردانان و برخی مخاصب‌ها آن را کمدی مبتذل، بی‌محتوا، بی‌مایه و یا حتی مستهجن نامیدند و در مقابل‌اش از نبود کمدی فاخر، اصیل، طنز، مودب و... گله کردند.

اما هر پژوهنده‌ای که کمی در تعاریف طنز و کمدی دقیق شود و منابع و اصول کمدی را مطالعه کند درمی‌یابد که این عنوان‌ها هیچ کدام دقیق و علمی نیست، کمدی انواعی دارد که تعریف شده‌اند و ما در حوزه‌ سینما و تئاتر با آنها آشنا هستیم و تقریبا تعاریف در حوزه کمدی تعاریفی دقیق است و نیازی نیست که به آنها لقب دیگری بدهیم. اما مشکل از کجاست؟

مشکل نخست از داستان فیلم‌های کمدی و رویکرد آنها به موضوعات است، چه بسا فیلم‌هایی که بسیار از نظر ساخت کمدی فیلم‌های موفقی بوده‌اند اما موضوع‌شان دم دستی و شوخی‌هایشان ابتدایی بوده‌اند.

مشکل دیگر نوع شوخی‌هاست، در این سال‌ها شوخی‌های لایه‌دار جنسی اغلب در فیلم‌ها به چشم می‌خورد و درباره‌ روابط زن و شوهرها و مرد و زن برخی شوخی‌های رو و عیان دیده می‌شود.

نکته‌ دیگر وجود طنزهای مردمی و جک‌های بازسازی شده در سینماست که داد منتقدان را درآورده است.

اما مهم‌تر کپی‌کاری از روی دست سینمای فیلم‌فارسی در دهه‌های چهل و پنجاه و سینمای هند یا فیلم‌های برتر تاریخ سینماست، و از همه برتر تقلید از روی دست خود سینمای ایران است به طوری که دیده شده است که بعد از موفقیت یک فیلم کمدی، فیلم یا فیلم‌های دیگری با همان موضوع و تم و داستان هم ساخته شده‌اند و موفق هم بوده‌اند.

به نظر بسیاری از صاحب‌نظران ژانر کمدی و طنز تمام موضوعات بشری قابل شوخی کردن هستند و برای شوخی‌ها مراتبی هست، همان طور که در آثار مکتوب طنز، هزل، هجو و فکاهه وجود دارد در سینمای کمدی انواعی از کمدی هست که برخی به مسایل انسانی و سیاسی و برخی به مسایلی چون مادر زن و مادر شوهر می‌پردازند و هیچ کدام از اینها بد نیستند و در جای خود خوب‌اند و مخاطب خودشان را دارند.

مشکل اصلی بازیگران، منتقد‌ها و مخاطب‌های ما این است که ما در این چند سال فقط کمدی‌های بولوار، کمدی سبک، کمدی رفتار (نه به معنی متعالی آن در آثار شکسپیر) داشته‌ایم آن هم در سبک‌ترین حد و از کمدی‌های اسلپ استیک، کمدی اسکروبال، کمدی فارس (نوع خوب‌اش) و کمدی سیاه هرگز نداشته‌ایم. بخش زیادی از بار کمدی بر دوش مجموعه‌های تلویزیونی بوده است که آنها هم جز یکی دو مجموعه تکلیف‌شان روشن است.

وقتی در سینمای کمدی موضوع سیاست به عنوان یک موضوع مهم و اصلی وجود ندارد و کمدی اجتماعی هم به معنای واقعی وجود ندارد و آثار فاخر کنار آثار سبک تولید نمی‌شود صدای همه در می‌آید که به حق است.

نکته‌ مهم دیگر این است که مسئولین فرهنگی کشور کاملا به این سینمای کمدی اعتقاد دارند و گویا بیشتر از آن را به صلاح جامعه نمی‌دانند چون ممکن است خدای نکرده با اکران یک خوب کمدی سینماها پر بشود. حساب «اخراجی‌ها» را با این بحث جدا کنید چرا که اخراجی‌های اتفاقی در سینمای کمدی بود که بیشترین اقبال به آن به گمان من متوجه ژانر منحصر به فرد آن و داستان‌اش بود که البته از بازی‌های خوب و برخی از صحنه‌های ناب اخراجی‌های یک و دو هم به راحتی نباید گذشت.

حتما الان با خود فکر می‌کنید بسیاری از فیلم‌ها هستند که کمدی هستند و ما آنها را نادیده گرفته‌ایم، در پاسخ باید گفت که این اشتباه بسیاری از مخاطب‌ها و حتا منتقدهای سینما هم هست که هر فیلمی که سطحی از طنز را در روایت خود وارد کرده باشد کمدی حساب می‌کنند در حالی که چنین نیست، کمدی ژانری است که در اغلب ژانرها وارد می‌شود و تقریبا بیشتر فیلم‌ها ممکن است یک یا دو صحنه‌ کمیک و  یا حتی شخصیت کمیک داشته باشند اما نمی‌توان آنها را در ژانر سینمای کمدی جا داد. بحث درباره‌ سینمای کمدی فرصت بیشتری می‌خواهد اما چیزی که مهم است این است که اگر سینمای کمدی برای مخاطب‌هایش خوراک گوناگون فهم نکند همین آش و همین کاسه است. سینما هم نیاز به فیلم‌های مثل «چارچنگولی» و «ده رقمی» دارد هم نیاز به فیلم‌هایی مثل «مهمانی مامان».

رضا ساکی

گروه هنر تبیان