تبیان، دستیار زندگی
یكی از اقسام سحر و جادو، تصرفات چشم است كه اگر به گونه‌ آسیب‌زا و زیان‌بار باشد از آن به چشم زخم یاد می شود. چشم زخم به معنای آسیبی است كه چشم بد به كسی بزند
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

آیه چشم زخم سندیت ندارد

چشم زخم

یكی از اقسام سحر و جادو، تصرفات چشم است كه اگر به گونه‌ آسیب‌زا و زیان‌بار باشد از آن به چشم زخم یاد می شود. چشم زخم به معنای آسیبی است كه چشم بد به كسی بزند. 1

اصل مساله چشم زخم حقیقت دارد و روایاتی دال بر وقوع آن وجود دارد از جمله نبی مرکرم اسلام (صلی الله علیه و آله)چنین فرمایش کردند: «چشم زخم، واقعیت دارد و مرد را در قبر و شتر را در دیگ درآورد»2 (کنایه این که ممکن است بر اثر چشم ‏زخم، شتری مریض ‏شود و صاحبش از ترس تلف شدنش، او را ذبح نماید.)

در نهج البلاغه (جملات قصار حضرت) نیز آمده است: «العین حق و الرقى حق؛ چشم زخم حق است و توسل به دعا براى دفع آن نیز حق است».

اما بر خلاف عقیده مشهور میان عوام، هیچ سندی مستندی مبنی بر دلالت آیه "و ان یکاد" بر چشم زخم وجود ندارد.

توضیح بیشتر اینکه:

آیه 51 و 52 قلم/68 به آیه «و‌إن یكاد» شهرت دارد. از این آیه همواره براى خنثا كردن چشم زخم به صورت قرائت، تعویذ یا تابلو استفاده مى‌شود «و‌إِن یَكادُ الّذینَ كَفَروا لَیُزلِقونَكَ بِأَبصـرِهِم لَمّا سَمِعُوا الذِّكرَ و یَقولونَ إِنَّهُ لَمَجنونٌ * و مَا هُوَ إِلاّ ذِكرٌ لِلعَـلَمین = و همانا نزدیك است كافران هنگامى كه قرآن را مى‌شنوند، با [نگاه‌ها و] چشم‌هایشان تو را به زمین بزنند و مى‌گویند: او مجنون است؛ حال آن‌كه قرآن [یا پیامبر] جز اندرزى براى جهانیان نیست».

بیش‌تر مفسّران، این آیه را درباره چشم‌زخم دانسته و با نقل روایاتى مبنى بر واقعیّت داشتن چشم زخم، درصدد اثبات آن برآمده‌اند.3 اینان برآنند كه مقصودِ آیه، چشم‌ زخم كافران به پیامبر (صلى الله علیه وآله)است كه مى‌خواستند با چشمان خود، حضرت را از بین ببرند؛4 امّا تفسیر دیگر از آیه مى‌گوید: كافران هنگام شنیدن قرآن، چنان از شدّت خشم و دشمنى، به پیامبر (صلى الله علیه وآله) نگاه مى‌كردند و چشم غرّه مى‌رفتند كه اگر مى‌توانستند، پیامبر را با نگاه‌هاى خشم‌آلود خود مى‌لغزاندند و از بین مى‌بردند.5

در هر صورت، مطابق تفسیر اوّل و مشهور، آیه از چشم‌زخم كافران به پیامبر خبر مى‌دهد؛ امّا این‌كه قرائت یا همراه داشتن آن، جلو چشم‌زخم دیگران را مى‌گیرد یا نه، روایتى مُسنَد از پیامبر یا دیگر معصومان در دست نیست؛ بلكه بر پایه برخى روایات، پیامبر، هنگام تعویذ امام حسن و امام حسین (علیهما السلام) یا افرادى دیگر از چشم‌زخم، به اذكار دیگرى غیر از این آیه توسّل جستند.6 فقط حسن بصرى گفته است كه دواى چشم ‌زخم، قرائت آیه «و‌إِن یَكادُ...» است.7

ملاّ فتح‌ اللّه كاشانى نیز روایتى بدون سند درباره نزول آیه نقل كرده كه مى‌گوید: پیامبر (صلى الله علیه وآله) در مسجد نشسته بود و قرآن مى‌خواند و مشركان بر در مسجد انتظار مى‌كشیدند تا هنگام خروج پیامبر، او را چشم بزنند؛ در همان حال، جبرئیل (علیه السلام) آیه «و‌إِن یَكاد» را نازل كرد و به پیامبر گفت كه آن را تلاوت كند تا از چشم زخم آنان در امان باشد؛8 امّا در نقلى كه ابوالفتوح از كلبى درباره این شأن نزول دارد، از قرائت این آیه به وسیله پیامبر براى جلوگیرى از‌تأثیر چشم‌زخم مشركان سخنى به میان نیامده‌است.9

اما قرآن در آیه 67 سوره یوسف به امكان وحقانیت چشم زخم اشاره می كند. در این آیه حضرت یعقوب (ع) به فرزندان خویش فرمان می دهد كه هنگام ورود به مصر از یك دروازه شهر وارد آن نشوند و از آن جایی كه فرزندان ده گانه ایشان افرادی زیبا و تنومند و جوان بودند از ایشان می خواهد برای در امان ماندن از چشم زخم مردم مصر از دروازه های متعدد وارد شوند تا به چشم نیایند.10 بنابراین می توان گفت كه چشم زخم امری پذیرفته شده در بینش و نگرش قرآنی است.11

شکوری_گروه دین و اندیشه تبیان


1. فرهنگ فارسی ج1ص1290

2. مجلسی، بحارالانوار، ج 63، ص 26

3. الكشّاف، ج‌4، ص‌597؛ مجمع‌البیان، ج‌10، ص‌512.

4. همان.

5. روض‌الجنان، ج‌19، ص‌370 و 371؛ ابن‌كثیر، ج4، ص436؛ الكشّاف، ج‌4، ص‌597‌؛ روح‌البیان، ج10، ص‌127.

6. الكافى، ج‌2، ص‌569‌؛ ابن كثیر، ج4، ص437؛ روح‌البیان، ج10، ص128.

7. مجمع‌البیان، ج‌10، ص‌513‌؛ الكشّاف، ج‌4، ص‌597‌.

8. منهج‌الصادقین، ج9، ص‌390؛ خلاصة‌المنهج، ج‌6‌، ص‌210.

9. روض‌الجنان، ج‌19، ص‌369 و 370.

10. المیزان ج11 ص218

11. مجمع البیان ج5 و 6 ص380