زنان سالم ‌ترند یا مردان؟

احتمالا از هر مردی سوال کنید که کدام جنس، جنس غالب است، می ‌گوید مردها جنس غالب‌ هستند. دلیلش هم ساده است: مردها هیکل‌ بزرگ ‌تری دارند و عضلانی ‌تر هستند؛ می ‌توانند سریع ‌تر بدوند، وزنه ‌‌های سنگین‌ تری بلند ‌کنند و چیزها را به مسافت دورتری پرتاب کنند و ...

اما از لحاظ پزشکی، ماجرا کاملا متفاوت است. وقتی صحبت بهداشت به میان می ‌آید، مردان جنس مغلوب‌ هستند!

میانگین طول عمر مردان همیشه کمتر از زنان بوده است. در طول صد سال گذشته، تفاوت عمده ‌ای از لحاظ تشخیص و درمان‌ های پزشکی به وجود آمده است و به خصوص در کشورهای پیشرفته افراد تاکید بیشتری بر رژیم غذایی سالم و ورزش منظم و ترک سیگار دارند. در نتیجه این پیشرفت‌ ها گرچه میانگین طول عمر مردان افزایش یافته است، اما هنوز هم مردان در سنین پایین ‌تری نسبت به زنان می ‌میرند.

تفاوت سلامت مردان و زنان

مردان با میزان بالاتری نسبت به زنان به علت بیماری‌ های مختلف می ‌میرند. مردان در سنین پایین ‌تری نسبت به زنان می‌ میرند و در طول زندگی بیشتر دچار بیماری‌ ها می ‌شوند. آن ها در سنین پایین ‌تری ممکن است دچار سقوط و عوارض ناشی از آن ‌‌شوند و نسبت به زنان بیشتر دچار بیماری مزمن می ‌شوند. از طرف دیگر، گرچه زنان بسیار بیشتر از مردان به دیدار دکتر می ‌روند،‌ در سنین بالای 65 سال هزینه‌ های بسیار بیشتری صرف مراقبت پزشکی از مردان بیمار می‌ شود.

اما چرا مردان از لحاظ سلامت از زنان عقب ‌تر هستند؟

پاسخ منفردی به این سوال وجود ندارد، بلکه مخلوطی پیچیده از عوامل زیستی، اجتماعی و رفتاری در این تفاوت دخیل هستند:

عوامل زیستی

* ژن ‌ها و کرموزوم‌ ها: مردان و زنان از همان لحظه ی لقاح با هم تفاوت دارند. هر یک از آن ها 23 جفت کروموزم دارد که 20 تا 25 هزار ژن بدن را حمل می ‌کنند. بیست و دو جفت از این کرموزوم‌ ها در هر دوی زنان و مردان به طور مشابه ظاهر می‌ شوند، اما جفت بیست و سوم است که دو جنس را از هم جدا می‌ کند.

در زنان هر دو عضو این جفت کرموزومی، کرموزوم‌ های X هستند، اما در مردان یکی از آن ها کروموزم X و دیگری کروموزم Y است.

کروموزم Y تنها اندازه‌ ای در حد یک سوم کروموزم X دارد و حاوی تعداد بسیار کمتری ژن‌ ها نسبت به کرموزوم X است.

* هورمون ‌ها: قبلا این مساله به صورت ساده ‌ای مطرح می ‌شد: هورمون جنسی مردانه یا تستوسترون مسئول شروع زودتر بیماری قلبی در مردان و هورمون جنسی زنانه یا استروژن را عامل حفاظت زنان از بیماری قلبی می ‌دانستند.

اما پژوهش‌ های جدید نشان می ‌دهد که تستوسترون در مقادیر طبیعی در بدن مردان نه میزان کلسترول را بالا می برد و نه به قلب آسیب می ‌رساند. به علاوه در زنانی که پس از یائسگی که میزان طبیعی هورمون‌ های جنسی ‌شان افت می ‌کند، برای هورمون ‌درمانی، جایگزین استروژن مصرف می ‌کنند، دچار افزایش خطر حملات قلبی، سکته مغزی و لخته ‌شدن خون در وریدها می ‌شوند.

به هر حال، اگر هورمون ‌ها نقش اصلی را در این تفاوت میان زنان و مردان از لحاظ سلامت قلب و عروق نداشته باشند،‌ تا حدودی در این زمینه نقش دارند. هورمون زنانه استروژن میزان کلسترول خوب یا HDL را بالا می‌ برد، شاید به همین علت باشد که بیماری قلبی در زنان 10 سال دیرتر از مردان ظاهر می ‌شود.

* آناتومی دستگاه تولید مثل: بسیاری از مردان غده پروستات را یک محل آسیب ‌پذیر بدن خود می‌ دانند. گرچه ممکن است این نظر درست باشد، عوامل تولید مثلی در واقع باعث کاهش تفاوت طول عمر میان زنان و مردان می ‌شوند. زنان با احتمال بیشتری ممکن است از سرطان پستان بمیرند تا مردان از سرطان پروستات. به علاوه بیماری ‌های بدخیم و خوش ‌خیم رحم و مخاطرات بارداری و زایمان نیز می ‌تواند میانگین طول عمر زنان را کاهش دهد.

* سوخت و ساز: کلسترول ممکن است توجیه ‌کننده تفاوت طول عمر مردان و زنان باشد. مردان و زنان از لحاظ میزان کلسترول بد یا LDL تفاوتی ندارند، اما در زنان به ‌طور قابل‌ توجهی میزان HDL بالاتر است. کلسترول HDL باعث محافظت در برابر بیماری قلبی می ‌شود. میزان تری ‌گلیسرید(یک چربی دیگر در خون) که خطر بیماری قلبی را بالا می‌‌ برد، به طور میانگین در مردان بالاتر از زنان است.

چاقی هم یک مشکل فزاینده در همه کشورهای جهان است اما اضافه وزن در مردان مشکلات بیشتری را ایجاد می‌ کند تا زنان. علت این است که چربی اضافه زنان روی لگن و ران ‌های‌ شان قرار می ‌گیرد (چاقی گلابی‌ شکل)، در حالی که در مردان وزن اضافی در خط کمری و در شکم قرار دارد (چاقی سیبی ‌شکل). زیادی چربی در بدن انسان اصلا چیز خوبی نیست، ‌اما چاقی شکمی بسیار خطرناک‌ تر از چاقی پایین‌ تنه است ‌و به شدت خطر حمله قلبی و سکته مغزی را می ‌افزاید.

عوامل اجتماعی

* استرس کاری و خصومت: فشار کاری و پرخاشگری معمولا به عنوان علت بیشتر بودن میزان مرگ و میر مردان نسبت به زنان عنوان می ‌شود‌ و واقعا ممکن است هم حقیقتی در این نظر وجود داشته باشد. در واقع کلیشه مرد بی ‌صبر، پرکار و رقابت‌ جو ممکن است اساسی در واقعیت داشته باشد ‌و استرس کاری خطر فشار خون بالا، حمله قلبی و سکته مغزی را بالا می ‌برد. شخصیت نوع A (شخصیت بی ‌صبر و رقابت‌ جو)، استرس، خصومت و خشم، همگی به عنوان عوامل خطرساز برای بیماری قلبی شمرده شده ‌اند ‌و این صفات در مردان شایع‌ تر از زنان است.

* شبکه ‌ها و حمایت‌ های اجتماعی: ارتباط با مردم داروی خوبی است. روابط میان فردی و شبکه ‌های حمایتی مستحکم خطر بسیاری از بیماری‌ ها را کاهش می‌ دهد، از سرماخوردگی گرفته تا افسردگی و حمله قلبی و سکته مغزی. بر عکس، انزوایی اجتماعی به عنوان یک عامل خطرساز برای بیماری قلبی شناخته شده است. زنان نسبت به مردان با شبکه ‌های اجتماعی بزرگ ‌تر و بسیار قابل ‌اعتماد تری ارتباط دارند. به طور کلی زنان احساسات ‌شان و احساسات زنان دیگر را درک می‌ کنند ‌و توانایی زیادی برای بیان افکار و احساسات‌ شان دارند. روابط بین فردی قوی و ارتباطات خوب، ممکن است تا حدی توضیح‌ دهنده ی طول عمر بیشتر زنان نسبت به مردان باشد.

عوامل رفتاری

عوامل زیستی بخشی از تفاوت طول عمر مردان و زنان و عوامل اجتماعی بخشی دیگر از آن را توضیح می ‌دهند اما از دوران نوجوانی به بعد، رفتار مردان علت اصلی زودتر یا سریع ‌تر مُردن مردان نسبت به زنان است.

* رفتار مخاطره ‌‌آمیز: این که مردان بیشتر دست به کارهای مخاطره ‌آمیز می ‌زنند،‌ ناشی از کروموزم Y و تستوسترون است یا الگوبرداری از مدل‌ ها و هنجارهای فرهنگی،‌ دقیقا معلوم نیست اما احتمال ترکیبی از هر دوی این ها در مخاطره‌ جویی مردان نقش دارند. علت هر چه که باشد، مردان از دوران نوجوانی به بعد نسبت به زنان بیشتر خطر می‌ کنند، و اغلب تاوان آن را با آسیب و جراحت و مرگ می ‌پردازند. احتیاطات ساده ‌ای مانند بستن کمربند ایمنی در ماشین یا گذاشتن کلاه ایمنی در موتورسواری می‌ تواند در جلوگیری از این حوادث کمک‌ کند. بیشتر از همه ی این ها جوانان نیاز به سرمشق‌ هایی دارند که نشان دهند پیروی از عقل سلیم و احتیاط به خرج دادن صفاتی مردانه هستند.

* پرخاشگری و خشونت: پرخاشگری و خشونت اشکال افراطی رفتار مخاطره ‌جویانه هستند و بسیاری از آن ها علل ریشه‌ ای مشابهی دارند. اما یک تفاوت میان خطر کردن و رفتار خشن و تهاجمی وجود دارد. مردی که دست به رفتار پرخطر می ‌زند، تنها به خودش آسیب می ‌زند، اما پرخاشگری و خشونت ممکن است دیگران را در معرض خطر قرار دهد. گرچه رفتار خشونت‌ آمیز مستقیما سلامت و رفاه دیگران چه مرد و چه زن را تهدید می‌ کند. مردان تقریبا چهار بار با احتمال بیشتری نسبت به زنان در اثر خودکشی یا دیگرکشی می ‌‌‌‌میرند، اما زنان با احتمال بیشتری قربانیان خشونت خانگی هستند. اگر قرار باشد این تفاوت میان زنان و مردان کاهش یابد، مردان نیاز دارند که مهارکردن خودشان و کنترل خشم را بیاموزند.

* سیگار کشیدن: سیگار کشیدن یکی از خطر آفرین رفتارها برای سلامت است ‌و از آن جایی که دود سیگار محیطی برای دیگران هم خطرناک است، شکلی از خصومت پنهانی هم محسوب می‌ شود. در روزگاران قدیم،‌ مردان سیگار می ‌کشیدند. آن روزهای قدیمی برای زنان خوب بودند و برای مردان نه اما زمان در حال تغییر است: در آمریکا هنگامی که شمار گسترده ای از زنان شروع به سیگار کشیدن کردند، از لحاظ بیماری قلبی، سرطان ریه و آمفیزم (تخریب ریه) به پای مردان رسیدند. اما نهایتا هر دو جنس شروع به ترک سیگار کردند اما مردان بیشتری (24 درصد) نسبت به زنان (18 درصد) سیگار را کنار گذاشتند و از آن جایی که هنوز 30 درصد پسران و 21 درصد دختران در سطح دبیرستان در آمریکا سیگار می ‌کشند، سیگار کشیدن چه برای مردان و چه برای زنان، چه برای جوانان و چه برای سالمندان خطری هولناک است.

* الکل و مواد مخدر: سوء‌‌ مصرف الکل و مواد مخدر نیز به طور سنتی در میان مردان شایع ‌تر بوده است، اما زنان هم به طور فزاینده ‌ای در معرض خطر آن ها قرار دارد. مصرف زیاد الکل، افراد در معرض احتمال بیشتر فشار خون بالا، نارسایی قلبی، بیماری کبدی، انواع سرطان ‌ها، تصادف و مرگ ‌های ناشی از تروماها (ضربات) قرار می ‌دهد. مواد روانگردان غیرقانونی هم هر دو جنس را گرفتار می‌ کند، اما مردان با احتمال 80 درصد بیشتر از زنان به سوء‌ مصرف این مواد می‌ پردازند.

* رژیم غذایی: گوشت بد است و غذاهای گیاهی خوب هستند. گرچه این گفته ساده کردن بیش از حد حقایق است، اما ممکن است توضیح ‌دهنده باشد که چرا زنان به طور کلی سالم ‌تر از مردان هستند:

زنان در اغلب موارد بهتر از مردان غذا می ‌خورند. ایده ‌آل مردانه برای گوشت و برنج و سیب زمینی باید جای خود را به مصرف ماهی و سبزیجات، میوه ‌ها، غلات سبوس‌ دار و ماهی دهد.

* ورزش: هنگامی که بقای انسان ‌ها به کار جسمی بستگی داشت، هم مردان و هم زنان مقدار زیادی فعالیت جسمی می‌ کردند. اما وقتی مردان به پشت میزهای کار منتقل شدند، زنان همچنان به رفتن به خواروبار فروشی ‌ها،‌ بالارفتن از پله‌ ها،‌ تمیز کردن خانه و شستن لباس‌ ها ادامه دادند و از بسیاری از مزیت‌ های فعالیت جسمی همچنان برخودار ماندند. اما جایگزینی وسایل جدید خانگی به جای عضلات در خانه‌ ها، زنان نیز از لحاظ زندگی بی ‌حرکت به مردان پیوستند و به این ترتیب از لحاظ فعالیت جسمی عقب‌‌ تر از مردان ماندند. گرچه در این مورد مردان ممکن است اندکی احساس راحتی کنند، ‌اما باید توجه داشت بسیاری از مردان هم حتی به نزدیک به حد مورد نیاز ورزش برای سلامتی نمی‌ رسند.

* مراقبت پزشکی: زنان در مورد سلامت فکر می ‌کنند ‌و کارهای بیشتری برای حفظ آن انجام می ‌دهند. زنان با احتمال بیشتری به طور منظم برای مراقبت پزشکی مراجعه می ‌کنند. مشکل است فهمید چرا مردان چنین بیماران بدی هستند، اما ظاهرا ذهنیت مردانه در این مورد مقصر اصلی است.

ترجمه: زهرا عباس ‌پور

اگر می خواهید با پزشکان سایت مشورت کنید، اینجا را کلیک کنید.

برای شرکت در بحث های انجمن سایت مرتبط با بهداشت و سلامت، اینجا را کلیک کنید.