مجلس خبرگان؛ عصاره ملت بخش سیاسی-
در این اجلاس‌ها که هر کدام دو روز به طول می انجامد، به روال معمول نطق رییس مجلس خبرگان، سخنرانی مسوولان و شخصیت های مدعو، سخنرانی اعضای مجلس خبرگان، صدور بیانیه و زیارت مرقد مطهر بنیانگذار کبیر انقلاب در دستور کار قرار می گیرد.
خبرگان ملت در هر اجلاس متناسب با شرایط روز مسائلی را مورد بحث و بررسی قرار می دهند؛ همانطور که امسال مسائل و آسیب‌های فرهنگی و مسائل اقتصادی در دستور کار است و در اجلاس های گذشته متناسب با شرایط روز هدفمند کردن یارانه ها، حوادث بعد از انتخابات سال گذشته و مساله هسته ای کشورمان مورد بررسی قرار گرفته بود.
سابقه تشکیل مجلس خبرگان
*مجلس خبرگان قانون اساسی: 12 مرداد 1358 انتخاباتی برگزار شد تا مردم مستقیما اعضای مجلس خبرگان قانون اساسی را برای بررسی و تصویب قانون اساسی انتخاب کنند؛ انتخاباتی که در آن 75 نفر به نمایندگی از طرف مردم برگزیده شدند.
نهایتا پس از برگزاری انتخابات، مجلس خبرگان قانون اساسی 28 مرداد 1358 با پیام بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران گشایش یافت و با تلاش‌های شهید آیت‌الله محمد بهشتی پس از سه ماه، کار تدوین قانون اساسی شامل 12 فصل و 175 اصل در 24 آبان 1358 به پایان رسید.
*مجلس خبرگان رهبری: انتخابات مجلس خبرگان رهبری که براساس اصل 107 قانون اساسی جمهوری اسلامی مهمترین وظیفه آن تعیین رهبر نظام اسلامی است، در شرایطی تشکیل شد که کشور در حال جنگ با عراق بود. این انتخابات در تاریخ 19 آذر 1361 با شرکت 18 میلیون نفر برگزار شد و در آن 75 نفر از نمایندگان مجلس خبرگان تعیین شدند. نخستین مجلس خبرگان رهبری هم که در واقع دومین مجلس خبرگان (پس از مجلس خبرگان قانون اساسی) بود در ساعت ۹:10 دقیقه 24 مرداد 1362 با قرائت پیام امام خمینی (ره) تشکیل شد.
شما برگزیدگان مستضعفان می‌دانید که با کوتاه شدن دست ابرقدرت‌های چپاولگر از کشور اسلامی شما، آنان و وابستگان به آنها ماهیت اسلام و قدرت الهی آن را لمس نمودند و چون افعی زخم‌خورده در کمین نشسته‌اند که از هر راهی بتوانند خود یا به وسیله پیروانِ از خدا بی‌خبرِ خود این نظام الهی را از مسیر خود منحرف نمایند. و بالاترین انحراف که منجر به انحراف تمام ارگان‌ها می‌شود، انحراف رهبری است که امروز شما نقش اول آن را دارید
در بخشی از پیام امام خمینی(ره) به مناسبت افتتاح مجلس خبرگان آمده است:
....و اکنون شما ای فقهای شورای خبرگان و ای برگزیدگان ملت ستمدیده در طول تاریخ شاهنشاهی و ستمشاهی ! مسوولیتی را قبول فرمودید که در رأس همه مسؤولیت‌هاست و آغاز به کاری کردید که سرنوشت اسلام، ملت رنجدیده، شهید داده و داغدیده در گرو آن است. تاریخ و نسل‌های آینده درباره شما قضاوت خواهند کرد و اولیاء بزرگ خدا ناظر آراء و اعمال شما می‌باشند. کوچکترین سهل‌انگاری و مسامحه و کوچکترین اعمال نظرهای شخصی و خدای نخواسته تبعیت از هواهای نفسانی که ممکن است این عمل شریف الهی را به انحراف کشاند، بزرگترین فاجعه تاریخ را به وجود خواهد آورد. اگر اسلام عزیز و جمهوری اسلامی نوپا به انحراف کشیده شود، سیلی بخورد و به شکست منتهی شود، خدای نخواسته اسلام برای قرن‌ها به طاق نسیان سپرده می‌شود و به جای آن اسلام شاهنشاهی و ملوکی جایگزین آن خواهد شد. شما برگزیدگان مستضعفان می‌دانید که با کوتاه شدن دست ابرقدرت‌های چپاولگر از کشور اسلامی شما، آنان و وابستگان به آنها ماهیت اسلام و قدرت الهی آن را لمس نمودند و چون افعی زخم‌خورده در کمین نشسته‌اند که از هر راهی بتوانند خود یا به وسیله پیروانِ از خدا بی‌خبرِ خود این نظام الهی را از مسیر خود منحرف نمایند. و بالاترین انحراف که منجر به انحراف تمام ارگان‌ها می‌شود، انحراف رهبری است که امروز شما نقش اول آن را دارید. شما دیدید و شنیدید که با اصل پنجم قانون اساسی چه مخالفت‌ها شد و چه جار و جنجالها به پا کردند و بحمدالله تعالی موفق نشدند مأموریت خود را انجام دهند و اخیرا با همین تعیین خبرگان نیز مخالفت کردند و سمپاشی نمودند و بحمدالله با شکست مواجه شدند. امروز هم شما نباید از کید ساحران و وسوسه خناسان غافل باشید. راه خود را با قدرت الهی و تعهّد به اسلام بزرگ و قوّت ایمانی و روحی ادامه دهید و به هیچ چیز الا مصالح اسلام و مسلمین فکر نکنید و در این صورت خداوند تعالی پشت و پناه شماست.
لازم است به رهبر محترم آتیه یا شورای رهبری تذکری برادرانه و مخلصانه بدهم: رهبر و رهبری در ادیان آسمانی و اسلام بزرگ چیزی نیست که خود به خود ارزش داشته باشد و انسان را خدای نخواسته به غرور و بزرگ‌اندیشی خود وا دارد. آن همان است که مولای ما علی‌ابن ابی‌طالب درباره آن گوشزد فرموده است. اساسا انبیا خدا صلوات‌الله و سلامه علیهم مبعوث شدند برای خدمت به بندگان خدا، خدمت‌های معنوی و ارشادی و اخراج بشر از ظلمات به نور و خدمت به مظلومان و ستمدیدگان و اقامه عدل، عدل فردی و اجتماعی.
شما که خود پیروان اصحاب وحی و اولیاء عظیم‌الشأن می‌دانید و بحمدالله هستید، خود را جز خدمتگزار به ملت‌های ستمدیده ندانید و باید بدانید که تبهکاران و جنایت پیشگان بیش از هر کس چشم طمع به شما دوخته‌اند و با اشخاص منحرف نفوذی در بیوت شما با چهره‌های صددرصداسلامی و انقلابی ممکن است خدای نخواسته فاجعه ببار آورند و با یک عمل انحرافی نظام را به انحراف کشانند و بادست شما به اسلام و جمهوری اسلامی سیلی زنند. الله الله در انتخاب اصحاب خود، الله الله در تعجیل تصمیم‌گیری خصوصاً در امور مهمه و باید بدانید و می‌دانید که انسان از اشتباه و خطا مأمون نیست. به مجرد احراز اشتباه و خطا از آن برگردید و اقرار به خطا کنید، که آن کمال انسانی است، توجیه و پافشاری در امر خطا، نقص و از شیطان است. در امور مهمه با کارشناسان مشورت کنید و جانب احتیاط را مراعات نمایید.
اینجانب مطالبی را در سی صفحه به عنوان وصیت‌نامه نوشته‌ام و یک نسخه آن را در مجلس مبارک خبرگان امانت می‌گذارم که پس از مرگ اینجانب منتشر خواهد شد...
نحوه تشکیل مجلس خبرگان و وظایف نمایندگان خبرگان:
قانون اساسی در برخی اصول خود از جمله اصل 107، 108 و 111 به نحوه تشکیل مجلس خبرگان و وظایف آنها اشاره کرده است.
اصل 107: پس از مرجع عالیقدر تقلید و رهبر کبیر انقلاب جهانی اسلام و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران حضرت آیت‌الله العظمی امام خمینی “قدس سرهالشریف” که از طرف اکثریت قاطع مردم به مرجعیت و رهبری شناخته و پذیرفته شدند، تعیین رهبر به عهده خبرگان منتخب مردم است. خبرگان رهبری درباره همه فقهاء واجد شرایط مذکور در اصول پنجم و یکصد و نهم بررسی و مشورت میکنند هر گاه یکی از آنان را اعلم به احکام و موضوعات فقهی یا مسائل سیاسی و اجتماعی یا دارای مقبولیت عامه یا واجد برجستگی خاص در یکی از صفات مذکور در اصل یکصد و نهم تشخیص دهند او را به رهبری انتخاب میکنند و در غیر این صورت یکی از آنان را به عنوان رهبر انتخاب و معرفی می‌نمایند. رهبر منتخب خبرگان، ولایت امر و همه مسئولیتهای ناشی از آن را بر عهده خواهد داشت.
رهبر در برابر قوانین با سایر افراد کشور مساوی است.
اصل 108: قانون مربوط به تعداد و شرایط خبرگان، کیفیت انتخاب آنها و آییننامه داخلی جلسات آنان برای نخستین دوره باید به وسیله فقهاء اولین شورای نگهبان تهیه و با اکثریت آراء آنان تصویب شود و به تصویب نهایی رهبر انقلاب برسد. از آن پس هر گونه تغییر و تجدید نظر در این قانون و تصویب سایر مقررات مربوط به وظایف خبرگان در صلاحیت خود آنان است.
اصل 111: هر گاه رهبر از انجام وظایف قانونی خود ناتوان شود. یا فاقد یکی از شرایط مذکور در اصول پنجم و یکصد و نهم گردد، یا معلوم شود از آغاز فاقد بعضی از شرایط بوده است، از مقام خود بر کنار خواهد شد.
تشخیص این امر به عهده خبرگان مذکور در اصل یکصد و هشتم میباشد. در صورت فوت یا کنارهگیری یا عزل رهبر، خبرگان موظفند، در اسرع وقت نسبت به تعیین و معرفی رهبر جدید اقدام نمایند. تا هنگام معرفی رهبر، شورایی مرکب از رییس جمهور، رییس قوه قضاییه و یکی از فقهای شورای نگهبان انتخاب مجمع تشخیص مصلحت نظام، همه وظایف رهبری را به طور موقت به عهده میگیرد و چنانچه در این مدت یکی از آنان به هر دلیل نتواند انجام وظیفه نماید، فرد درگیر به انتخاب مجمع، با حفظ اکثریت فقهاء، در شورا به جای وی منصوب میگردد.
این شورا در خصوص وظایف بندهای ۱ و ۳ و ۵ و 10 و قسمت های (د) و (ه) و (و) بند ۶ اصل یکصد و دهم، پس از تصویب سه چهارم اعضاء مجمع تشخیص مصلحت نظام اقدام میکند.
هر گاه رهبر بر اثر بیماری یا حداکثر دیگری موقتا از انجام وظایف رهبری ناتوان شود، در این مدت شورای مذکور در این اصل وظایف او را عهده دار خواهد بود.
شرایط نمایندگان مجلس خبرگان:
در قانون انتخابات مجلس خبرگان، شرایط نمایندگان مجلس خبرگان به شرح زیر آمده است :
1. اشتهار به دیانت و وثوق و شایستگی اخلاقی ؛
2. اجتهاد در حدی که قدرت استنباط بعض مسائل فقهی را داشته باشد و بتواند ولی فقیه واجد شرایط رهبری را تشخیص دهد؛
3. بینش سیاسی و اجتماعی و آشنایی با مسائل روز ؛
4. معتقد بودن به نظام جمهوری اسلامی ایران ؛
5. نداشتن سوابق سوء سیاسی و اجتماعی.
ساختار مجلس خبرگان:
مجلس خبرگان از هیأت رئیسه، دبیرخانه، چند کمیسیون و یک هیأت تحقیق تشكیل شده است. هیئت رئیسه مجلس خبرگان با اکثریت آراء اعضا انتخاب می‌شود و متشكل از رئیس، نایب رئیس اول و دوم و منشی اول و دوم است. مجلس خبرگان براساس آیین نامه داخلی خود هر سال دو بار(معمولا شهریور و اسفند) و هر بار به مدت دو روز اجلاسیه رسمی دارد و نشست دیگر نشست‌های فوق العاده است که در شرایط لازم و مقتضی برگزار میگردد.
برجسته ترین اقدام مجلس خبرگان:
گرچه اعضای مجلس خبرگان رهبری از زمان تاسیس این نهاد مردمی تا كنون به حكم وظیفه كار نظارت مستمر بر نهاد رهبری را انجام داده‌اند، اما برجسته‌ترین و موثرترین اقدام مجلس خبرگان به زمان بعد از درگذشت بنیانگذار جمهوری اسلامی برمی‌گردد؛ بعد از ظهر روز 14 خرداد 1368 در حالی كه پیكر مطهر امام خمینی(ره) در مصلای تهران در میان انبوه عزاداران تشییع می‌شد، مجلس خبرگان رهبری كه از ساعتی پیش به ریاست مرحوم آیت‌الله مشكینی تشكیل جلسه داده بود، آیت‌الله سید علی خامنه‌ای ریاست جمهوری وقت را به عنوان برگزیده خبرگان ملت برای «رهبری جمهوری اسلامی ایران» اعلام كرد.
سارا کیان/جامعه و ارتباطات تبیان
تنظیم:س.آقازاده
