بارداری خارج از رحم
Ectopic pregnancy

صبح که از خواب بیدار می ‌شود احساس می‌ کند مثل همیشه نیست. انگار که مریض شده و احساس ضعف می‌ کند و یک باره دچار حالت تهوع می‌ شود. او نه تنها از این وضعیت ناراحت نمی ‌شود که احساس شادی و شعف هم می‌ کند. چند ماهی است که منتظر این علامت‌ ها است؛ علامتی که نشان از آمدن یک مسافر کوچولو دارد، اما این خوش حالی مدت زیادی دوام نمی ‌آورد و حالا که دیگر احساس می ‌کند مادر شده، دچار دل ‌درد، سرگیجه و خون ریزی می ‌شود.

مضطرب و پریشان و سردرگم به بیمارستان می ‌رود و وضعیتش را برای پزشک شرح می ‌دهد و پس از بررسی ‌ها و آزمایش‌ های متعدد مشخص می ‌شود که حامله است، اما متاسفانه یک حاملگی نابجا!

حاملگی نابجا یا خارج رحمی، از مهم ‌ترین شرایط اورژانسی در بارداری محسوب می ‌شود که با تشخیص هر چه سریع‌ تر آن موجب نجات مادر و حفظ باروری مجدد وی می‌ گردد. این نوع حاملگی که وضعیتی خطرناک و از مهم‌ ترین علل مرگ و میر مادران به شمار می ‌آید، از هر 1000 مورد حاملگی در 16 مورد پیش می ‌آید. این وضعیت زمانی رخ می ‌دهد که تخمک بارور شده خارج از آندومتر رحمی باشد. معمولا در 98 درصد این موارد تخمک بارور شده در لوله رحمی است و چنان چه این وضعیت سریع تشخیص داده نشود و درمان صورت نگیرد، منجر به پارگی لوله و به دنبال آن باعث خون ریزی داخلی در ناحیه شکم می ‌شود. لانه ‌گزینی تخمک بارور شده در جاهای دیگری هم ممکن است رخ دهد. تخمدان، گردن رحم، شکم (صفاق)‌ و همزمانی حاملگی خارج رحمی و داخل رحم از جاهایی هستند که امکان دارد تخمک بارور شده در آن ها جا خوش کند.

خطرناک ولی بی ‌سر و صدا

علایم بارداری خارج رحمی گاهی می ‌تواند بیمار را دچار اشتباه و خیال کند که دچار عفونت ادراری یا مشکلات گوارشی و مسمومیت شده است و گاهی، خون ریزی مشابه قاعدگی داشته باشد و حتی متوجه بارداری نشود. به طور کلی تشخیص ابتدایی بارداری خارج رحمی مشکل است و معمولا چنین زنانی می‌ گویند ابتدا علائمی مانند حاملگی طبیعی داشته‌ اند؛ مثل تاخیر قاعدگی، حساس شدن پستان ‌ها، تهوع و استفراغ اما زنگ خطر با این علائم زده نمی ‌شود و بیمار دچار درد لگنی، شکمی و خون ریزی از واژن می ‌شود و سرانجام سرگیجه و غش به دلیل افت فشار خون بر اثر خون ریزی غیر طبیعی سراغش می‌ آید.

مشکل کجاست؟

تخمک بارور شده معمولا 4 تا 5 روز طول می‌ کشد که مسیر لوله رحمی از تخمدان تا رحم را طی کند و حدود 6 تا 7 روز بعد از لقاح در رحم لانه ‌گزینی می‌ کند. شایع ‌ترین علت حاملگی خارج رحمی، تخریب لوله رحمی و ایجاد انسداد یا تنگی لوله است. همچنین احتمال دارد مشکل در دیواره‌ های لوله وجود داشته باشد که نتواند مانند حالت طبیعی منقبض شده و تخم بارور را به داخل رحم به حرکت درآورد.

هر عاملی که باعث پیچ ‌خوردگی یا چسبندگی آن شود موجب تاخیر عبور تخم از لوله و لانه گزینی آن می‌ شود. پس هر علتی که موجب کندی حرکت تخمک بارور در مسیر خود به سمت رحم شود می ‌تواند بارداری خارج رحمی را به وجود آورد.

چه کسانی بیشتر در معرض خطر هستند؟

خطر بارداری خارج رحمی در زنانی که دچار عفونت‌ های لگن، حاملگی خارج رحمی قبلی، آسیب‌ های لوله ‌ای بر اثر اعمال جراحی و همچنین چسبندگی ‌های لوله ‌ای، اختلال مادرزادی لوله‌ های رحم، استفاده از IUD و به خصوص از نوع پروژسترونی آن و استفاده از داروهای کمک ‌باروری برای درمان نازایی (داروی محرک تخمک‌ گذاری) هستند، بیشتر است. همچنین مصرف قرص‌ های خوراکی که صبح روز بعد از مقاربت استفاده می‌ شود و حاوی پروژسترون بوده و به منظور جلوگیری از بارداری تجویز می ‌شود نیز می ‌تواند میزان بروز بارداری خارج رحمی را افزایش دهد.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

به دنبال حاملگی نابجا در لوله رحم، دیواره ی نازک لوله کشیده می‌ شود و باعث درد در ناحیه ی زیر شکم می‌ شود و ممکن است حتی شما دچار خون ریزی از ناحیه واژن نیز شوید. بر اثر رشد تخمک، لوله رحم ممکن است پاره شود و در نتیجه خونریزی شدید در ناحیه شکم رخ ‌دهد و باعث درد و در نهایت غش شود و این حالت ‌ها برای هر زنی که از نظر جنسی فعال است و در سن باروری قرار دارد ممکن است به وجود بیاید. پس با مشاهده علائمی مثل درد شکمی و خونریزی واژینال در صورت مثبت بودن تست بارداری باید به اورژانس مراجعه کنید. ابتدا یک آزمایش ادرار برای اثبات حاملگی از شما گرفته می ‌شود، چنان چه جواب مثبت بود، آزمایش خون از نظر سطح هورمون HCG انجام می ‌شود. اگر سطح HCG کمتر از میزان انتظار در حاملگی طبیعی باشد، احتمالا حاملگی از نوع خارج رحمی است. در این مرحله پزشک سونوگرافی انجام می‌ دهد و چنان چه در سونوگرافی داخل رحم، ساک حاملگی وجود نداشته باشد و به عبارتی جنین در رحم مشاهده نشود، پس احتمال حاملگی خارج رحمی بالا می‌ رود. البته سونوگرافی واژینال در این موارد خیلی بهتر جواب می ‌دهد، ولی در هر صورت ممکن است سونوگرافی نتواند همه ی حاملگی ‌های خارج رحمی را تشخیص دهد، بنابراین در صورت عدم تشخیص و چنان چه بیمار درد و خون ریزی شدید نداشته باشد، می‌ توان وی را تحت نظر قرار داد و با انجام آزمایش HCG طی 2 تا 3 روز دریافت که آیا حاملگی خارج رحمی است یا خیر.

درمان با توجه به اندازه ی جنین

نوع درمان بستگی به اندازه و محل بارداری خارج رحمی دارد. در مراحل اولیه که اندازه تخمک کوچک است از داروی متوتروکسات استفاده می ‌شود. این دارو تخمک‌ بارورشده را حل کرده و توسط بدن جذب می‌ گردد.

حاملگی نابجا یا خارج رحمی از مهم‌ ترین شرایط اورژانسی در بارداری محسوب می ‌شود که تشخیص هر چه سریع ‌تر آن موجب نجات مادر و حفظ باروری مجدد وی می ‌گردد.

اما اگر از زمان حاملگی مدت زیادی گذشته باشد و اندازه جنین بزرگ باشد، لازم است که جراحی انجام شود. بعد از جراحی میزان HCG خون تا زمان به صفر رسیدن، یعنی 21 هفته بعد، اندازه ‌گیری می ‌‌شود.

جراحی می ‌تواند به صورت لاپاراسکوپی یا لاپاراتومی (باز کردن شکم) صورت گیرد. اگر بتوان این نوع حاملگی را در مراحل اولیه تشخیص داد و اندازه ی آن زیر 4 سانتی‌ متر باشد، می ‌توان از جراحی لاپاراسکوپی استفاده کرد. در تکنیک لاپاراسکوپی بدون باز کردن شکم و تنها با چند سوراخ کوچک جراحی انجام می ‌شود و مزیتی که نسبت به روش لاپاراتومی دارد این است که میزان خون ریزی کمتر بوده و احتمال چسبندگی ‌های پس از عمل کاهش می ‌یابد و به دلیل کمتر بودن زمان عمل، کوتاه بودن مدت اقامت در بیمارستان و کاهش نیاز به داروهای ضد درد و دوره نقاهت کمتر و کاهش هزینه درمان معمولا بیماران رضایت بیشتری از این عمل دارند.

ولی در صورتی که جنین بزرگ‌ شده باشد و از زمان حاملگی مدت بیشتری گذشته باشد یا چنان چه در لوله رحمی پارگی دیده شود باید جراحی به روش لاپاراتومی استفاده کرد.

نگران تکرار حاملگی خارج رحمی نباشید

اگر شما حاملگی خارج رحمی قبلی داشته‌ اید یا چنان چه دوره قاعدگی ‌تان به تاخیر افتاده یا خون ریزی قاعدگی ‌تان با حالت عادی متفاوت است یا در ناحیه شکم، درد غیرطبیعی دارید حتما باید به پزشک مراجعه کنید.

اگر جزو کسانی هستید که در معرض خطر بارداری خارج رحمی هستند قبل از حاملگی با پزشک تان مشورت کنید و چنان چه احساس کردید که دوباره حامله شده‌ اید هرچه سریع‌ تر به پزشک متخصص مراجعه کنید تا وضعیت شما مورد بررسی قرار گیرد. گاهی لازم است سطح هورمون HCG خون شما از روز دهم حاملگی ثبت و سونوگرافی در هفته ششم حاملگی برای اطمینان از پیشرفت طبیعی بارداری انجام گیرد. بسیاری از زنان می‌ توانند بعد از یک حاملگی خارج رحمی، حاملگی طبیعی داشته باشند و هرگز نباید نگران تکرار این نوع حاملگی باشند. پزشکان توصیه می ‌کنند که بعد از بارداری خارج رحمی تا 3 ماه بارداری بعدی به تعویق بیفتد تا وضعیت جسمی برای بارداری طبیعی کاملا بهبود پیدا کند.

آمارها حاکی از آن هستند که 60 درصد این زنان طی 18 ماه بعد از بیماری، حاملگی طبیعی خواهند داشت.

دکتر شهناز قاسمیان - متخصص زنان، زایمان و نازایی

جام جم

اگر می خواهید با کارشناسان تغذیه ی سایت درباره رژیم های غذایی مشورت کنید، اینجا را کلیک کنید.

اگر می خواهید با پزشکان سایت مشورت کنید، اینجا را کلیک کنید.

برای شرکت در بحث های انجمن سایت مرتبط با بهداشت و سلامت، اینجا را کلیک کنید.