لطفاً سخت نگیرید

اشاره

وقتی پای صحبت پدرها و مادرها می نشینیم از اقتدارشان می شنویم که چگونه حرفشان در منزل یکی بود و همه از کوچک و بزرگ، از آن ها حساب می بردند. اما امروزه این روش تربیتی تا حد زیادی منسوخ شده است و الان دیگر فرزندان هستند که بر پدران و مادرانشان فرمانروایی می کنند. اما این که کدامیک از این دو روش مناسب است پرسشی است که روانشناسان باید به آن پاسخ دهند و ما به بررسی آن می پردازیم.

بر اساس بحث ها و نظرات روان شناسان امور تربیتی، امروزه متداول ترین و بی اثرترین نحوه ی تربیت، روش سخت گیری است. پدر و مادر سختگیر هیچ وقت برای تقاضایی که از فرزند خود می کنند دلیل نمی آورند و از کودک انتظار دارند بدون گفتگو و چون و چرا و بی آنکه بفهمد والدین به چه دلیل این محدودیت ها را وضع کرده اند از آن ها اطاعت کند. در چنین خانواده هایی جایی برای توافق و گفتگوی دو جانبه بین والدین و فرزند در مورد خواسته های دو طرف وجود ندارد. برخی از بچه ها به علت ترس از والدین ترسو بار می آیند و بعضی دیگر به تدریج که بزرگ می شوند پرخاشگر و جسور شده، قوی تر و خشن تر می شوند. یکی دیگر از عوارض برخورد سختگیرانه این است که مانع رشد قوای ذهنی کودک می شود.

بر این اساس، وقتی والدین دلیلی برای محدودیت های خود به بچه ها ارائه نمی دهند و آن ها را تشویق به دادن پیشنهاد و نظرات خود نمی کنند، بچه ها نیز در زندگی آینده یاد نمی گیرند که از راه منطق و دلیل و ارائه طریق، مسائل خود را حل کنند. آن ها چون عقاید خاصی را بدون چون و چرا پذیرفته اند، افرادی متعصب بار می آیند، از کنار آمدن با دیگران عاجز هستند و در زمینه ی عاطفی و اجتماعی رشد کافی ندارند، از قبول مسئولیت خودداری می کنند و نسبت به بزرگسالان به طور کلی بدبین می باشند. در مراحل مختلف زندگی از ضعف و بی لیاقتی خود رنج برده و غالباً در کار تحصیل نیز موفق نمی شوند.

اثرات روش های سختگیرانه

روان شناسان معتقدند که رفتار کودکان امکان دارد به سبک رفتار والدینشان بستگی داشته باشد و سایر پژوهشگران نشان داده اند که محدودیت زیاد، تنبیه و عدم ثبات در رفتار والدین را می توان با رفتارهای ضد اجتماعی در کودک مربوط دانست. وقتی والدین فرزندان خود را تنبیه می کنند در واقع به آنان می آموزند که در آینده چگونه والدینی باشند، بعضی از محققان معتقدند که به همین طریق بد رفتاری با کودک از نسلی به نسل دیگر منتقل می شود. بسیاری از والدین که فرزندان خود را کتک می زنند خودشان در کودکی اذیت و آزار دیده اند. آن ها معتقدند خانواده هایی که در آن ها والدین از شیوه ی کنترلی قدرت طلبانه استفاده می کنند در مقایسه با روش های آزادمنشانه تر، تعارضات بیشتری را تجربه می کنند و برخی از آنان می گویند: نوجوانانی که والدین خودکامه دارند، نمی توانند به تنهایی کاری انجام دهند، یا از خود عقیده ای داشته باشند. شاید به این دلیل که به قدر کافی فرصت نداشته اند که عقاید خود را ابزار کنند و یا مستقلانه مسئولیت قبول کنند و هیچ کس هم آنقدر برای عقاید آنان ارزش قائل نبوده که به آن توجه نشان دهد.

روش های مقتدرانه

این روش تربیتی، عاقلانه ترین و انسانی ترین راه زندگی است. در خانواده ای که روشن بینی حاکم بر روابط اعضای آن باشد خصوصیات زیر مشاهده می شود:

1) تمام افراد خانواده قابل احترام هستند.

2) همه افراد خانواده حق دارند در تصمیماتی که درباره ی آن ها یا کار مربوط به آن ها گرفته می شود شرکت کنند و در عین حال مسئولیت دارند که در اخذ تصمیم و انجام وظایف خود عاقلانه عمل کنند.

3) همکاری اساس زندگی و فعالیت افراد این خانواده را تشکیل می دهد.

مؤثرترین و موفق ترین والدین آن هایی هستند که ضمن دوست داشتن فرزندانشان، از آن ها انتظار و توقع به جا و مناسب دارند. این والدین پذیرنده هستند، به فرزندان خود محبت و به مسائل و رفتارشان رسیدگی می کنند. پدر و مادر خوب به فرزندان خود توجه مثبت بی قید و شرط دارند، از صرف وقت با آنان لذت می برند و به پیشرفت ها و توفیقاتشان افتخار می کنند. آن ها وظیفه دارند که نیاز ها و احساسات فرزندان خود را بفهمند و به علایق و خواسته ها توجه کنند و حد و حدود و محدودیت های فرزندان را به خوبی مشخص کنند. این دسته از والدین برای رفتار فرزندان مقررات واضح وضع نموده و آن ها را پیگیری می کنند. آن ها اشخاصی روشن بین به این مفهوم هستند که از فرزندان خود درباره ی برنامه های خانواده نظرخواهی می کنند. از آنجا که خود را صد در صد عاری از خطا نمی دانند و معتقدند که آن ها هم ممکن است اشتباه کنند، به فرزندان خود اجازه می دهند که نظر مخالف خود را در مواردی بیان کنند و آمادگی آن را دارند که نظرات منطقی فرزندان خود را پذیرا باشند و در برنامه های خود تجدید نظر کنند. وقتی فرزندان رفتار نابخردانه می کنند همه تلاش خود را می کنند تا دلیل درست نبودن رفتارشان را به آنان توضیح دهند.

ماهنامه راه میانه

گروه مرکز یادگیری سایت تبیان- تنظیم:شکوفه باصری