مدیریت بحران

مسئله سیل پاکستان هر فرد منصفی را به این فکر می اندازد که چرا یک حادثه طبیعی باید این چنین مختل کننده باشد. به خصوص اینکه در مباحث اقتصادی تعریف هزینه فراتر از صرف هزینه های اقتصادی است و اثر واقعی این حوادث را اندکی بعد از فروکش کردن هیجانات اولیه و برآورد مرگ و میرها و آسیب های روانی می شود تشخیص داد. برای همین برای تعیین اینکه بلایای طبیعی گذشته از تخریب منابع چه اثری بر اقتصاد کشور دارند باید حوزه دید را کمی گسترده تر کرد. به همین جهت واژه حوادث غیرمترقبه با واژه دیگری همراه است:مدیریت بحران؛ به عبارتی یکی از موضوعاتی که بیشتر شهرهای بزرگ جهان با آن دست به گریبان هستند،موضوع حوادث طبیعی است.با توجه به ماهیت غیر مترقبه بودن غالب حوادث طبیعی و لزوم اتخاذ سریع و صحیح تصمیم ها و اجرای عملیات،مبانی نظری و بنیادی،دانشی تحت عنوان مدیریت بحران به وجود آمده است.این دانش به مجموعه فعالیت هایی اتلاق می شود که قبل،بعد و هنگام وقوع بحران کاهش اثرات این حوادث و کاهش آسیب پذیری انجام گیرد.

تعریف بحران و مدیریت بحران

شرایط بحرانی می تواند به شكل های مختلفی بروز كند و از تغییر و تحولات گوناگونی ناشی شود. منشاء بحران می تواند حمله ناگهانی، شروع جنگ، ناكامی اقتصادی در سطح وسیع، ساقط كردن یك هواپیما، غرق كردن یا توقیف یك كشتی و یا فجایع طبیعی و زیست محیطی چون نشت مقادیر زیادی نفت خام در دریا باشد. بنابراین می توان گفت ادبیات مدیریت بحران بسیار گسترده است و از مواردی چون جنگ گرفته تا مدیریت فجایع طبیعی مثل زلزله، سیل، آتشفشان، سونامی، برف و كولاك، سقوط بهمن، در راه ماندگی مسافران، طغیان رودخانه، لغزش یا نشست زمین را دربرمی گیرد.هدف اصلی مدیریت بحران دستیابی به راه حلی رضایت بخش برای برطرف كردن شرایط غیرعادی به طریقی است كه منافع و ارزش های اساسی حفظ و تامین شود.

مدیریت بحران چیست؟

مدیریت بحران Disaster Management در برگیرنده یك سری عملیات و اقدامات پیوسته و پویا است كه به طور كلی شامل برنامه ریزی، سازماندهی، تشكیلا ت، رهبری و كنترل است.

اهداف مدیریت بحران عبارت است از:

كاهش پتانسیل خطر

اعمال كمك فوری و درخور به هنگام ضرورت

دستیابی سریع و عملی به جبران وضع موجود و بازگشت به وضعیت اولیه.

پس موضوع اساسی سرعت رسیدگی و امدادرسانی بسیار مهم و غیر قابل چشم پوشی است. این مسئله از دو جهت قابل بررسی است. یکی وجود زیرساختهای لازم مثل جاده های ارتباطی و شبکه های امدادرسانی است و دیگری همکاری و همراهی مردم در مناطق مصیبت زده با گروه های امدادی

نقش اطلاعات در مدیریت بحران

بحران ها موقعیت هایی هستند كه كنترل آن ها مستلزم پاسخ دهی ساعت به ساعت در برابر مردم و مقامات می باشد چون بحران ها اغلب غیرمنتظره است، اطلاعات كافی درباره موضوع یافت نمی شود. چرا كه در اغلب موارد، اطلاعات مناسب و حاضر و آماده در مجموعه ای مرتب و طبقه بندی شده و مطابق با ویژگی های وضعیت بحرانی در دسترس نیست. یك سامانه مدیریت بحران باید توانمندی های گوناگونی داشته باشد.به طور كلی می توان فناوری های ارتباطی مورد استفاده در بحران ها را به 4 دسته فناوری های رادیویی، ماهواره ای، اینترنتی و مخابراتی تقسیم كرد. هر یك از این فناوری ها، توانمندی های خاص خود را دارد و می توان در شرایط مختلف آن ها را در قالب تركیبی استفاده كرد.

قابل توجه است , اعلام وظایف و گروه بندی نیروهای امدادی و خدماتی قبل از اعزام به منطقه بحران زده از اهمیت زیادی برخوردار است و مانع سردر گمی نیروهای امدادی می شود با توجه به فراگیر شدن خدمات اینترنتی انجام این کار از طریق شبکه و اینترنت می تواند بر افزایش سرعت خدمات رسانی و امداد در منطقه تاثیر به سزایی داشته باشد و از سر در گمی و پراکنده کاری گروه های امدادی بکاهد.

تاثیر مثبت استفاده از خدمات شبکه و ابزار دیجیتال در کاهش تلفات حوادث غیرمترقبه نظیر فاجعه ملی زلزله در شهرستان بم انکارناپذیر است.

یکی از مهمترین و اساسی ترین نقش های دولت الکترونیک و مدیریت الکترونیکی , افزایش ضریب توانمندی در مدیریت بحران است.

دولت در صورت استفاده صحیح و هدفمند از ابزار شبکه و اینترنت در بخش دولتی و اعمال مدیریت جامع و در عین حال دقیق و برنامه ریزی شده , می تواند با حضور موثر و کارآمدتر ، مقاطع بحرانی را که ممکن است در هر مکان و زمانی در کشور حادث شود , را پشت سر گذارد.

همچنین , درصورت پیاده سازی سیستم یکپارچه ارتباط شبکه ای و به کارگیری سیستم نوظهور دولت الکترونیک در کشور , دیگر نیاز به حضور مدیران تصمیم ساز در مناطق بحران زده احساس نمی شود ؛ لذا این مدیران می توانند با حضور خود در پایتخت و مراکز استان ها , نظارت بر عملکرد گروه های مسوول از طریق شبکه و نیز تصمیم گیری کلان و ابلاغ تصمیمات خود در مواقع بحرانی , از میزان تلفات جانی و مالی در شهرها و مناطق مصیبت زده بکاهند.

اهداف برنامه مقابله با حوادث غیرمترقبه

برنامه مقابله باحوادث غیرمترقبه به دو بخش پیش از وقوع حادثه و پس از وقوع حادثه تقسیم میگردد.

پیش از وقوع حادثه شناسایی کلیه خطرات محتمل الوقوع، پیشگیری، آماده سازی وایمن سازی مرکز درمانی و پرسنل شاغل در آن، تدوین برنامه کامل مقابله با حوادث غیر مترقبه، آشنا سازی پرسنل با قسمتهای مختلف برنامه و شرح وظایف آنان در برنامه، ایجاد ارتباطات بیرونی با کلیه سازمانهای پاسخ دهنده به حادثه و سازمانهای کمکی مهمترین اهداف برنامه را تشکیل می‌دهند.

برنامه مقابله باحوادث غیرمترقبه، پس از وقوع حادثه اهداف مهمی همچون تشکیل سریع سیستم فرماندهی حادثه، برقراری ارتباط با ستاد بحران و سایر سازمانهای پاسخ دهنده به حادثه، اجرای دقیق شرح وظایف کلیه واحدها، ارائه خدمات مناسب به بیماران قبلی و مصدومین جدید الورود و نهایتاً ارزیابی مجدد برنامه و بازنگری آنرا دنبال می‌کند

به نظر میرسد که یکی از مراحل مهم این حوادث تخفیف آثار روانی بعد از این وقایع و رسیدگی به وضعیت روحی مصدومین و بازماندگان است.

حمایت روانی در بلایا چیست ؟

فرایندی است كه درراستای تامین سلامت روانی آسیب دیدگان سوانح انجام می گیرد تا به آنها كمك كند به طور موثر خود را با فشار های روانی ناشی از سوانح سازگار نمایند و با افراد خانواده ومحیط خود ارتباط مناسب برقراركنند.

بهداشت روانی:

حالتی از رفاه که در آن فرد توانائی هایش را باز می شناسد و قادر است با استرس های معمول زندگی تطابق حاصل کرده از نظر شغلی مفید و سازنده باشد و با دیگران مشارکت و همکاری داشت باشد.

علت مطرح کردن این موضوع به عنوان حسن ختام این بود که زندگی سالم برای تک تک اعضای جامعه و حفظ آرامش و رفاه آنها باید برای مسئولین مهم باشد و مسئله زمانی مهمتر می شود که گروهی از افراد در معرض شرایطی قرار گرفته باشند که امنیت و آرامش آنها سلب شده باشد. اما حتی در مادی گرایانه ترین نگاه به انسان هم در صورت عدم رسیدگی به شرایط آسیب دیده ها جامعه از حضور اثربخش گروهی از افراد محروم شده و در حرکت به سمت کمال مطلوب با مشکل مواجه می شود.پس تلاش برای بازسازی یک جامعه پرنشاط و هدفمند از مهمترین اقدامات بعد از کنار آمدن اولیه با حوادث طبیعی است.