خودکفایی بنزین رویا یا واقعیت؟

اعلام رسمی خودکفایی ایران در تامین بنزین از سوی وزیر نفت کشورمان، یک شوک کامل برای همه کسانی بود که اخبار صنعت نفت را دنبال می‌کردند. از یک‌ سو تحلیل ‌گران خارجی با بدبینی به این موضوع نگاه کرده و آن را بیشتر یک ادعا می دانستند و از طرف دیگر تحلیل گران داخلی که براساس گفته ‌های مقامات وزارت نفت انتظار داشتند حداقل یک ‌سال دیگر به اعلام خود کفایی زمان باقی مانده باشد از اظهارات میرکاظمی شوکه شدند!

اما به هرحال همان طور که انتظار می‌رفت صحبت‌های مسعود میرکاظمی، وزیر نفتی که از ساختمان وزارت بازرگانی به خیابان طالقانی آمده است، با واکنش‌ های متفاوتی در داخل و خارج از کشور مواجه شد که بررسی دقیق ‌تر این مواضع نشان می‌ دهد خیلی از این اظهار نظرها بیشتر جنبه افراطی داشته و ماجرای خود کفایی بنزینی ایران به نگاه واقع‌ بینانه ‌تری نیاز دارد.

گرد و خاک خبری نفتی ‌ها

بعدازظهر یکی از روزهای هفته گذشته( سه شنبه 16 شهریور ) که خبرنگاران اقتصادی روزنامه‌ها، صفحات خود را برای فردای آن روز آماده کرده‌بودند، ناگهان با خبری در خروجی خبرگزاری‌ ها مواجه شدند که اصلا انتظارش را نداشتند؛ این خبر که از همان ابتدا هم مشخص بود در محافل داخلی و خارجی سروصدای زیادی به پا خواهد کرد این بود که "جمهوری اسلامی ایران در پی تشدید تحریم‌ ها طرحی فوری را اجرایی کرد که به دنبال آن، در هفته جاری از واردات بنزین خودکفا شد"

وزیر نفت این خبر را در جمع خبرنگاران اعلام کرد و گفت: با اجرای این طرح، تولید روزانه بنزین به 66 و نیم میلیون لیتر افزایش یافت. سید مسعود میرکاظمی با یادآوری اینکه پیش از این امکان تولید روزانه 44 میلیون لیتر بنزین در پالایشگاه های نفت داخلی فراهم شده بود، تصریح کرد: برای تامین مصارف داخلی نیاز به واردات روزانه 20 میلیون لیتر بنزین از خارج از کشور بوده است. این عضو کابینه با تاکید بر اینکه به دنبال شیطنت برخی از قدرت های غربی، تحریم ‌ها و افزایش قیمت فروش بنزین طرح افزایش تولید بنزین در برخی از واحدها آغاز شده است، توضیح داد: از 20 روز پیش گذشته تاکنون در واحد ها طرح افزایش تولید بنزین شروع شد که سرانجام توانستیم در هفته اخیر روزانه 66.5 میلیون لیتر بنزین تولید کنیم.

مخالفان چه می‌گویند؟

به‌طور قطع یکی از اصلی ‌ترین مشتریان خبر خودکفایی ایران در تامین بنزین، کسانی بودند که کلید تحریم‌ های واردات بنزین ایران را زدند. طرح تحریم صادرات بنزین به ایران بهار سال گذشته کلید خورد؛ زمانی که سناتور جان کیل به نمایندگی از 25 سناتور مجلس سنای آمریکا- مجلسی که یکصد و یک نماینده دارد- از آغاز روند اجرایی تحریم صادرات بنزین به ایران خبر داد و گفت: "باید به کمپانی های صادرکننده بنزین به ایران اعلام شود که دو راه می توانند برگزینند: یا اقتصاد ایران با حجم مبادلات 250 میلیارد دلاری یا اقتصاد آمریکا با حجم سیزده تریلیون دلار و این حق انتخاب برای آنها محفوظ است."

سنای آمریکا با تصویب طرحی، تحریم شرکت های تامین کننده بنزین و فرآورده های نفتی برای ایران را خواستار شد که این تحریم شامل منع خرید نفت خام از شرکت های تامین کننده بنزین و فرآورده های نفتی برای ایران توسط آمریکا می شود. طرح سنا در قالب قانون 34 میلیارد دلاری هزینه های انرژی و آب رسانی آمریکا تصویب شد و نویسندگان این لایحه در بیانیه ای مشترک اعلام کردند که محدود ساختن دسترسی ایران به منابع ضروری انرژی می تواند کمکی باشد به تلاش های دیپلماتیک آمریکا برای وادار ساختن دولت ایران به مصالحه در مورد فعالیت های هسته ای. در حقیقت  آمریکا تحریم بنزین ایران را به عنوان ابزاری برای متوقف ساختن فعالیت های هسته ای ایران قلمداد می کند، چرا که آنها بنزین را پاشنه آشیل اقتصاد ایران می ‌دانند. ایران در سال‌های اخیر حدود 40 درصد از بنزین مورد نیاز خود را از طریق واردات تامین می ‌کرده و به همین دلیل آنها معتقدند تحریم صادرات بنزین به ایران، به معنای انگشت گذاشتن بر آسیب پذیرترین نقطه اقتصاد ایران است.

پس از اجرای طرح بود که بلافاصله شرکای استراتژیک امریکا یعنی کمپانی انگلیسی- هلندی شل، کمپانی‌های سوئیسی ویتول و گلنکور، کمپانی هندی ریلیانیس و کمپانی انگلیسی بریتیش پترولیوم به ‌تدریج در همراهی با تحریم‌های غرب از تامین بنزین ایران کنار کشیدند و شاید به همین دلیل است که رسانه ‌های غربی با انتشار خبر خودکفایی خیلی زود واکنش منفی نشان دادند و نوشتند : به رغم اظهارات مسئولان در مورد خودکفایی در تولید بنزین، آمار رسمی از افزایش بی ‌سابقه واردات سوخت در ماه مرداد خبر می‌دهد.

این منابع گزارش گمرک را به عنوان منبع ادعای خود مورد استناد قرار دادند و نوشتند اداره گمرک با انتشار گزارشی نشان داده است واردات سوخت در پنج ماهه ‌ی نخست سال جاری نسبت به زمان مشابه در سال گذشته ۱۳۵ درصد افزایش داشته است و هم چنین میزان بنزینی که ماه گذشته وارد ایران شده، به لحاظ وزنی معادل یک چهارم کل واردات کشور بوده است.

در این زمینه خبرگزاری رویترز هم از قول یک تحلیلگر نفتی با اشاره به کندی روند توسعه پالایشگاه ‌های ایران نوشته است درمورد خود کفایی تولید بنزین ایران تا سال‌ ۲۰۱۴ هم تردید وجود دارد. چنین تردید هایی از سوی برخی دیگر از کارشناسان از جمله متخصصان ژاپنی نیز ابراز شده است. به ادعای این افراد فرسوده بودن تاسیسات استخراج و پالایش نفت در ایران افزایش پنجاه درصدی تولید بنزین در چند هفته را به لحاظ فنی ناممکن می‌کند. این درحالی است که به گفته  وزیر نفت این افزایش تولید با تغییر کاربری مجتمع ‌های پتروشیمی حاصل شده است.

جزئیات طرح خودكفایی از واردات بنزین در 48 ساعت

طرح خودکفایی از واردات بنزین در کشور  تنها با گذشت 13 روز از وعده مقامات عالی اجرایی کشور مبنی بر توقف واردات بنزین با افزایش ظرفیت تولید این فرآورده استراتژیک نفتی اجرایی شد.

درحالی که در هفته دولت سال جاری طرح توسعه میدان هنگام به طور رسمی در مدار بهره برداری قرار گرفت که با توجه به درجه ای.پی.آی 44 نفت (اولین نفت خام سبز رنگ در کل جهان) تولیدی این میدان مشترک امکان افزایش تولید بنزین در برخی از پالایشگاههای داخلی فراهم شده است.

به دنبال بررسی ‌های انجام گرفته در شرکت ملی نفت ایران از این نفت می‌توان 38 درصد بنزین و 32 درصد نفت سفید تولید کرد و باقی آن نیز امکان تبدیل شدن به نفت گاز و نفت کوره را دارد. در همین حال، براساس گفته مقامات دولتی، در حال حاضر 5 طرح بنزین سازی در پالایشگاه‌ های تهران، بندرعباس، تبریز، آبادان و اصفهان در حال اجراست که با راه اندازی این پروژه ها در مجموع بیش از 26 میلیون لیتر به ظرفیت تولید بنزین ایران اضافه می‌شود که بر این اساس با احتساب 66 میلیون لیتر تولید بنزین فعلی، با اضافه شدن طرح ‌های بنزین‌سازی و توسعه‌ای تولید بنزین کشور به بیش از 92 میلیون لیتر در روز افزایش می یابد.

همچنین شرکت ملی پالایش و پخش نفتی قصد دارد تا پایان برنامه پنجم تولید بنزین کشور به 110 تا 115 میلیون لیتر و در برنامه ششم به 200 میلیون لیتر در روز افزایش دهد.

اما درحالی که برای ساخت و تکمیل طرح‌ های در دست اجرا و جدید پالایشگاه ‌های نفت کشور به 46.5 میلیارد دلار اعتبار و منابع مالی نیاز بوده، در برنامه چهارم توسعه تاکنون حدود 8.2 میلیارد دلار از این منابع جذب شده است. هم چنین برای اجرای پروژه های نگهداشت تولید، مقاوم سازی و طرح ‌های زیست محیطی پالایشگاه ‌های موجود به 6.3 میلیارد دلار اعتبار نیاز بوده که تاکنون 2.1 میلیارد دلار آن جذب شده است. همچنین پیش بینی می شود در مجموع تا پایان اسفند ماه امسال 3 طرح بنزین سازی و بهینه سازی پالایشگاه آبادان (کت کراکر) با ظرفیت 4.6 میلیون لیتر و پروژه بنزین سازی پالایشگاه تهران با ظرفیت 1.5 میلیون لیتر و فاز اول توسعه پالایشگاه شازند امام خمینی (ره) با ظرفیت 7 میلیون لیتر در روز در مدار بهره برداری قرار گیرند.

به هرحال به نظر می‌رسد با وجود اعلام مقامات ارشد وزارت نفت برای خودکفایی در تامین بنزین، هنوز از لحاظ فنی برای توجیه ‌پذیر کردن اقتصادی این طرح راه زیادی در پیش است و اگر اعتبارات مورد نیاز که از سوی مقامات فنی حوزه نفت بارها بر آن تاکید شده به درستی جذب نشود، به طور قطع در سال‌های آینده در تامین فراورده های نفتی کشور با چالش‌های جدی مواجه خواهیم بود.