چه کسی را می توان شهید نامید؟
«شهید» كسی است كه برای برقراری عدالت قیام می‌كند، خود را در راه خدا فدا كرده و برای رسیدن به رضا و وصال محبوب، از هستی خود هجرت می‌كند.
واژه «شهید» در قرآن كریم فراوان به چشم میخورد؛ شهید از اسماء حسنای الهی است و در لغت به معنی كسی است كه در گواهی دادن خود امین باشد و نیز گفته شده است شهید به معنی كسی است كه هیچ چیز از علم او پوشیده نیست و به معنی حاضر هم به كار رفته است.
شهید بر وزن فعیل و صیغه مبالغه است؛ وقتی علم به طور مطلق و بدون قید در نظر گرفته شود، بر ذاتی كه به آن متّصف شده «علیم» اطلاق می‌شود و چنانچه مقصود، اطلاع از امور نهانی باشد، متّصف به آن را «خبیر» می‌گویند و هرگاه اطلاع از امور ظاهر مراد باشد از آن به «شهید» تعبیر می‌شود.
نكته قابل توجه این است كه چرا به كسی كه در راه خدا كشته می‌شود «شهید» می‌گویند؟ و آیا كسانی كه در غیر از مسیر حق حركت می‌كنند و كشته می‌شوند، شهید هستند یا خیر؟
به كسی كه خود را در راه خدا فدا كرده و برای رسیدن به رضا و وصال محبوب از هستی خود، در این عالم صرف نظر كرده و از تمام لذائذ مادّی دست كشیده «شهید» اطلاق می‌كنند.
از این جهت «شهید» را «شهید» گفتهاند كه خداوند و فرشتگان گواهی میدهند كه او اهل بهشت است و در روز قیامت از وی میخواهند كه با پیامبر (ص) درباره اعمال و كردار امم پیشین شهادت بدهد.
همچنین «شهید» زنده، شاهد و حاضر است و میبیند و برای آنكه كرامت‌ها و نعمت‌هایی را كه به سبب كشته شدنش در راه خدا برایش آماده شده میبیند.
به این دلیل به فردی كه در راه خدا كشته می‌شود، «شهید» می‌گویند كه در راه گواهی دادن به حق و در راه امری كه برای خداست قیام كرده به گونهای كه هستی خود را در آن راه از دست داده و راهنمای دیگران است و فرشتگان هنگام كشته شدن گواهی دهند كه او در راه خدا كشته شده و در نزد او حاضرند.
معانی شهید در قرآن :
در آیات مباركه قرآن كریم 55 بار كلمه «شهید» و «شهداء» ذكر شده كه به معنی گواه، حجّت، حاضر، آگاه و مقتول در راه خدا به كار رفته است. آیه 69 سوره نساء تنها آیهای است كه در آن بر مقتول فی سبیل اللّه «شهید» اطلاق شده است و خداوند در این آیه می‌فرمایند «وَمَن یُطِعِ اللّهَ وَالرَّسُولَ فَأُوْلَئِكَ مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللّهُ عَلَیْهِم مّنَ النَّبِیِّینَ وَالصِّدِّیقِینَ وَالشُّهَدَاء وَالصَّالِحِینَ وَحَسُنَ أُولَئِكَ رَفِیقًا» است.
فخر رازی در تفسیر این آیه چنین آورده است «شهید بر وزن فعیل به معنی فاعل است و او كسی است كه گاهی با دلیل و بیان و زمانی با سلاح به صحّت دین خدا گواهی میدهد». پس شهداء كسانی هستند كه به عدالت قیام كردهاند و خداوند از آنان در آیه 18 سوره آل عمران یاد كرده و فرموده است «شَهِدَ اللّهُ أَنَّهُ لاَ إِلَهَ إِلاَّ هُوَ وَالْمَلاَئِكَةُ وَأُوْلُواْ الْعِلْمِ قآئِمًَا بِالْقِسْطِ».
مفسران دیگر از قبیل شیخ طوسی و صاحب مجمع البیان و محمد بن حریر طبری و دیگران، در تفسیر این آیه گفتهاند كه منظور از «شهداء» كسانی هستند كه در راه خدا برای رضای او به منظور برقراری حق كشته می شود.
رسول اكرم (ص) در جایی فرمودند «ما یجد الشهید من الم القتل الاّ كما یجد احدكم من الم القرصه» شهید درد قتل را احساس نمیكند مگر به اندازهای كه یكی از شما درد نیشگون را احساس می‌كند.
عتبة بن عبد السلمی از رسول خدا (ص) روایت كرده است كه آن حضرت فرمود «كشته شدگان بر سه گونهاند یكی از آنها مؤمنی است كه با جان و مالش در راه خدا جهاد كرده و هنگامی كه با دشمن برخورد می‌كند به جنگ ادامه میدهد تا كشته شود». پیامبر (ص) درباره اینگونه افراد فرمود «او شهید آزمایش شدهای است كه در سراپرده (كرامت و رحمت) زیر عرش خداوند است كه پیامبران جز از لحاظ رتبه نبّوت بر او برتری ندارند».
اهداف قانون جهاد و دفاع در قران :
در این آیه 39 سوره شریفه انفال آمده است «و َقَاتِلُوهُمْ حَتَّى لاَ تَكُونَ فِتْنَةً وَیَكُونَ الدِّینُ كُلُّهُ لِلّه؛ با كفار بجنگید تا آشوبی نماند و به طور كلی دین از آن خدا باشد» این آیه غرض جهاد و شهادت را پیكار و فداكاری در راه اسلام به منظور برطرف كردن ستم، دفاع از عبادت و مراكز عبادی، روی كار آمدن مردم شایسته و با ایمان و هدف از جهاد و شهادت را تلاش در راه خدا برای رفع فتنه و همگانی شدن دین خدا معرفی كرده است.
شهید بر وزن فعیل به معنی فاعل است و او كسی است كه گاهی با دلیل و بیان و زمانی با سلاح به صحّت دین خدا گواهی میدهد
قرآن كریم در آیه 12 سوره توبه در خصوص اقدام علیه پیشوایان كفر و ریشهكن كردن آنان می‌فرماید «فَقَاتِلُواْ أَئِمَّةَ الْكُفْرِ إِنَّهُمْ لاَ أَیْمَانَ لَهُمْ لَعَلَّهُمْ یَنتَهُونَ» و در آیه 76 سوره نساء در زمینه رفع كید و خدعه شیطانصفتان و توجه دادن به اینكه اولیاء شیاطین نمیتوانند در مقابل مسلمین استقامت ورزند، می‌فرماید «فَقَاتِلُواْ أَوْلِیَاء الشَّیْطَانِ إِنَّ كَیْدَ الشَّیْطَانِ كَانَ ضَعِیفًا».
«أَلاَ تُقَاتِلُونَ قَوْمًا نَّكَثُواْ أَیْمَانَهُمْ وَهَمُّواْ بِإِخْرَاجِ الرَّسُولِ» آیه 13 سوره توبه است كه به مبارزه با پیمانشكنی و كسانی كه با زور و قلدری رفتاری می‌كنند و به پیشوای مسلمین ستم روا میدارند اشاره داشته است.
عظمت شهید :
«شهید» آن قدر ایثار و گذشت كرده است كه برای دستور معبود خویش آنچه را كه از همه چیز برایش با ارزش‌تر است؛ یعنی هستی خود را در طبق اخلاص مینهد و در راه او ایثار می‌كند؛ او برای پیوستن به ابدّیت و نایل شدن به رضای آفریدگار خویش تلاش می‌كند تا اینكه از این كالبد می رهد و به لقای محبوبش میرسد و آن وقت است كه شاهد مقصود را در آغوش میگیرد و سرور و ابتهاج به او دست میدهد و سخنانی از قبیل «فزت و ربّ الكعبه» و «الرّفیق الا علی خیر مستقرا و احسن مقیلا» را بر زبان جاری میسازد.
در سال دوّم هجرت به فرماندهی ابوجهل سپاه انبوهی به بهانه حفظ كاروان تجارتی قریش از تعرّض و دستبرد مسلمین، به سوی مدینه به راه افتاد و در محل «بدر» اطلاع یافتند كه آن كاروان بدون اینكه با خطری مواجه شود، به سلامت بطرف مكه رفته است. ابوجهل به یكباره تصمیم خود را علنی كرد و رسما به مسلمین اعلان جنگ داد.
این جنگ از همه جهت به نفع مسلمین پایان یافت و این، اوّلین صف آرایی و دفاع مسلمین در مقابل كفّار بود و قریب 70 تن از كافران كشته شدند و نیز 14 تن از مسلمانان كه 6 نفر آنان از مهاجران و 8 تن دیگر از انصار بودند به درجه رفیع شهادت نایل شدند.
ابن عباس گفته است پس از جنگ بدر مردم میگفتند فلان كس و فلان كس مردند. خداوند در آیه 154 سوره بقره وی را از این گفتار نهی كرد و فرمود «وَلاَ تَقُولُواْ لِمَنْ یُقْتَلُ فِی سَبیلِ اللّهِ أَمْوَاتٌ بَلْ أَحْیَاء وَلَكِن لاَّ تَشْعُرُونَ».
بنابراین «شهید» كسی است كه تمام وجود خویش را یكجا در راه افكار مقدّسی نفی می‌كند كه اصل و منشاء آن تقدسی است كه همه به آن اعتقاد دارند پس طبیعی است كه تمام تقدّس‌های آن افكار و اهداف یكجا به وجود نفی شدهاش انتقال یابد.
مطالب مرتبط :
تصاویر رهبر و خانواده های شهدا
فلسفه تدفین شهدا در دانشگاه ها
شرط گذر از سیم خار دار!(قسمت دوم)
فارس
تنظیم : فرهنگ پایداری تبیان
