سینمای دفاع مقدس منطقه ممنوعه ندارد

گفت و گو با دبیر جشنواره فیلم دفاع مقدس

محمد خزاعی، دبیر یازدهمین دوره جشنواره فیلم دفاع مقدس تاکید کرد سینماگران برای پرداخت به موضوعات جنگ محدودیتی ندارند.

این تهیه کننده در گفت و گو با خبرآنلاین با ارزیابی کلی وضعیت سینمای دفاع مقدس گفت برنامه ریز ی ها برای دور بعدی جشنواره آغاز شده و می توان امیدوار بود جشنواره بدون تعطیلی و وقفه ای به حیات خود ادامه دهد.

او به همراه گروه دست‌اندرکار جشنواره دفاع مقدس در تلاش هستند این دوره از جشنواره در روز 29 شهریور ماه کلید بزنند و تا دوم مهر ماه پرونده یازدهمین دوره جشنواره بسته شود.

جشنواره فیلم دفاع مقدس بعد از پنح سال تعطیلی در حالی برگزار می شود که از یک سو برپا نشدن آن در سال‌های گذشته موجب جمع شدن تعداد زیادی اثر برای داوری و قضاوت در مورد آن ها شده و از سوی دیگر سامان دهی به جشنواره‌ای تعطیل شده کار دشواری است، در مقابل این دو فضای متفاوت تصویر یازدهمین دوره سینمای دفاع مقدس را چطور می بینید؟

هر رویداد فرهنگی که به صورت مستمر برپا نشود، دارای آسیب هایی است؛ در مورد جشنواره فیلم دفاع مقدس نیز وقفه ای که به وجود آمد موجب شد جریان تولید فیلم های دفاع مقدس دچار خدشه شود. اگر بررسی ها به درستی صورت بگیرد متوجه می شویم بین سال های 82 تا 84 که فاصله مابین دوره نهم و دهم جشنواره بود، 50 فیلم دفاع مقدس تولید شده بود، اما برای این دوره بین سال های 84 تا امسال، 47 فیلم تولید شد. این آمار نشان دهنده نصف شدن میزان تولید فیلم با موضوع دفاع مقدس است.

زمانی که جشنواره ای برگزار نمی شود فیلم هایی که با موضوع مرتبط با جشنواره تولید می شوند به لحاظ سیر جریان فکری و اندیشه ها مجهول می ماند و از سوی دیگر کشف استعدادهای جوان متوقف می شود. از سوی دیگر وقتی به میزان حمایت از سینمای دفاع مقدس در این سال ها نگاه می کنیم درمی‌یابیم حمایت های لجستیکی کاهش پیدا کرده و در مورد اکران و عرضه بین المللی این آثار حمایت و اقدام ویژه ای صورت نگرفته است.

به واسطه برگزاری جشنواره ای همانند جشنواره دفاع مقدس فرصت آن به وجود می آید تا در مورد این سینما صحبت شود و لایه های پنهان آن در جریان بحث ها و گفت و گوها بیرون بیاید و در مجموع متوجه شویم اشکال کار در این نوع سینما چیست.

از آسیب شناسی سینمایی سخن می گویید که بسیاری دلیل تعطیلی پنج  ساله جشنواره اش و کاهش تعداد تولیدات آن و حتی منحرف شدن جریان اصلی تولیدات این سینما از مسیر قدیمی را نبود مخاطب برای این سینما و پایان دوره اش می دانند. با این تفکر باز هم می‌توان از سینمای دفاع مقدس سخن گفت؟

کسانی که می گویند عمر سینمای دفاع مقدس به پایان رسیده نسبت به این سینما آشنایی ندارند. تمامی کارگردانانی که فعالیتی چشمگیر در این عرصه داشتنه اند هیچگاه چنین نظری در مورد سینمای دفاع مقدس ندارند. دفاع مقدس و فرهنگ آن با مردم سرزمین ما عجین شده است. دقت کنیم ما از دفاع صحبت می کنیم نه جنگ، دفاعی که آن را مقدس می دانیم. در تمام دنیا جنگ های مختلفی وجود داشته، اما در ایران جنگ ما دفاع مقدس نام می گیرد زیرا مردم ما باور و اعتقادات خود را در این جنگ دخیل کردند. ایدئولوژی جنگ ما ماندگار شده و هویت مردمان ما در این جنگ خلاصه می شود.

سینمای دفاع مقدس ما به ارزش های انسانی و مسائل اخلاقی که در فرهنگ اسلامی و شرقی وجود دارد مزین شده و بر این اساس است که اصلاً سینمای دفاع مقدس متعلق به یک دوران نیست و هویت سینمای ملی و ایرانی ما است.

به هر حال واقعیت بیرونی این است که سینمای دفاع مقدس حداقل از ادبیات دفاع مقدس بسیار عقب تر است...

در مورد ادبیات دفاع مقدس می بینیم نویسندگان به لایه های پنهان دست پیدا کرده و اما در مورد سینمای دفاع مقدس فقط 10 درصد آنچه رخ داده به زبان تصویر درآمده و 90 درصد هنچنان نهفته و پنهان است. در زمینه ادبیات می بینیم بسیاری در مورد دفاع مقدس و وقایع آن مقطع به درستی تحقیق می‌کنند و به دنبال خاطرات واقعی می روند و آن را به لحاظ هنری پرورش می دهند، اما سینمای دفاع مقدس به دلیل کم کاری هایی که در آن صورت گرفته یا دچار تکرار شده یا از جریان اصلی عقب افتاده است.

سینمای دفاع مقدس ژانری نیست که عمر آن به پایان رسیده باشد، زیرا هر روز می توان از منظری تازه به آن نگاه کرد. هنوز خاطرات و ناگفته های بسیاری از جنگ باقی مانده است؛ همانطور که بعد از این همه سال درباره جنگ جهانی دوم و کشتار هیروشیما و جنگ روسیه فیلم ساخته می شود می توان سال های سال در مورد هشت سال دفاع مقدس و حضور رزمندگانمان در میدان جنگ فیلم بسازیم.

مقایسه سینمای دفاع مقدس ما به گروه فیلم های جنگی با وجود محدودیت هایی که برای سینماگران ایرانی گاه در زمینه پرداخت به موضوع جنگ به وجود می آید، منطقی است؟

سینماگران ما برای ساخت فیلم با موضوع دفاع مقدس محدودیتی ندارند.

واقعاً چنین است؟

محدودیت در جایی به وجود می آید که قرار باشد ایدئولوژی جدیدی معرفی شود. بیان خاطرات آنچه که در دوران دفاع مقدس اتفاق افتاده شامل هیچ محدودیتی نمی شود. قرار نیست در این آثار جریان فکری غیرواقعی و یا تحریف شده ای به مخاطبان ارائه شود.

البته باید این مسئله را در نظر گرفت هر فیلمی که در آن جبهه و جنگ وجود دارد الزاماً فیلم دفاع مقدسی نیست. اگر سینماگران ما سراغ موضوعات و داستان های واقعی مرتبط با دفاع مقدس بروند مطمئناً مانعی جلوی راه آنان قرار نمی گیرد.

غیر از معدود فیلم های مطرح سینمای دفاع مقدس حاصل نگاه حاکم به این سینما سال ها موجب شده بود فقط شاهد حضور شخصیت‌های تک‌بعدی مثبت در جبهه ها باشیم و به تازگی این شخصیت های نسبتا منفی هستند که به جبهه می روند این افراط و تفریط را چطور ارزیابی می کنید؟

هر دوی این نگاه ها مشکل دار است. می توان مسائل روزمره خاکریز ها را با جذابیت بالایی روایت کرد و به تصور کشید، اما اغلب زیاده روی در تصویر کردن چهره غیر واقعی از آدم های جنگ موجب شده تا هر گاه از یک سو دچار مشکل شویم. واقعیت این است که برای تاثیرگذاری آدم های دفاع مقدس روی تماشاگران باید قبل از هر چیز شخصیت ها واقعی باشند. اگر به داستان های کهن ایرانی نگاه کنیم درمی یابیم یکی از اصول ایجاد زمینه همذات پنداری افراد با شخصیت های داستان است. این مسئله در داستان های حماسی و کهن ما رعایت می شود، اما در سینمای دفاع مقدس اغلب شاهد خلاء در این زمینه بوده ایم.

در حالی از نبود داستان و صورت نگرفتن تحقیقات در حوزه سینمای دفاع مقدس می گویید که منبع غنی داستانی در این مورد در حوزه ادبیات وجود دارد. چرا به بحث اقتباس جدی نگاه نمی شود؟

به طور کلی سینمای دفاع مقدس مشکلاتی دارد که باید این اشکالات برطرف شود. متاسفانه در اغلب موارد به جای آنکه شاهد رفع مشکلات باشیم شعارهایی را از سوی مدیران می شنویم که کمتر جامه عمل می پوشد. باید پنج نکته را در مورد برنامه ریزی های سینمای دفاع مقدس در نظر داشته باشیم.

اولاً تحقیق و پژوهش در این زمینه باید جدی تر دنبال شود. به طور جدی در حوزه سینمای دفاع مقدس و به خصوص در کارهای تلویزیونی شاهد کمبود تحقیقات در این زمینه هستیم. گاه کسانی در این حوزه کار می کنند که نه خود اهل جنگ بودند و نه در این زمینه به میزان کافی تحقیق کرده اند.

دوم اینکه در زمینه حمایت های لجستیکی باید برنامه ریزی جدی انجام شود. منظور از برنامه ‌ریزی در این زمینه آن نیست که همه امکانات به صورت رایگان در اختیار همه قرار بگیرد، اما باید برای کسانی که کارشان مورد تایید است دسترسی به امکانات ساده تر باشد و بخش عمده ای از کارهای اداری در این زمینه برداشته شود.

سوم  باید پروسه کارهای اداری برای مدیران تولید و تهیه کنندگان و افرادی که دغدغه تولید در این زمینه دارند کوتاه تر شود تا از حواشی کم شده و انرژی بیشتر متوجه جریان تولید آثار شود.

در مرحله چهارم سینمای دفاع مقدس همانند هر سینمای دیگری باید عرضه و تقاضا داشته باشد و بر این اساس فیلم ها تولید شوند. نباید انتظار داشته باشیم که همه فیلم های دفاع مقدس صد در صد برای فروش ساخته شوند بلکه باید زمینه اکران برای آن ها به وجود آید.

و دیگر اینکه ما می توانیم محصولات سینمای دفاع مقدس را به خارج از کشور ارائه دهیم و حتی با سرمایه خودمان زمینه اکران آن ها را در کشورهای خارجی به وجود آوریم تا کم کم این محصولات در میان خارجی ها نیز جایگاه خود را به دست آورد.

ما باید روی ایجاد جریان فکری در حوزه دفاع مقدس کار ویژه ای انجام دهیم تا این سینما در سال های آتی نیز جایگاه خاص خود را داشته باشد.

تصور می کنید داوری های جشنواره فیلم دفاع مقدس بتواند تاثیری در جهت دهی سینمای دفاع مقدس در مسیری تازه داشته باشد؟

هر جشنواره ای رویکرد خاص خود را دارد و این رویکرد را از انتخاب آثار تا داوری ها دنبال می کند. ما به دنبال ترغیب فیلمسازان برای فعالیت در حوزه دفاع مقدس و یافتن و نیروهای جوان فعال در این حوزه هستیم. جشنواره فضای آسیبشناسی سینمای جنگ را به وجود می آورد که باید از آن بهره بالایی برد. باید بعد از پایان جشنواره به این مسئله توجه داشت که مدیران چه برنامه ای برای بقای سینمای دفاع مقدس دارند.

خود شما برنامه ای برای متوقف نشدن دوباره جریان جشنواره دفاع مقدس دارید؟

در مورد جشنواره هایی که تاکنون من دبیر آن بودم از جمله جشنواره رضوی و کوثر در مراسم اختتامیه شاهد ارائه برنامه ها و راهکاری برای دور بعدی جشنواره بوده ایم که این اتفاق در مورد جشنواره دفاع مقدس هم رخ خواهد داد. این شرایطی است که آقای جباری و آقای شرف الدین به وجود آورده اند و از آنجا که مدیریت فرهنگی در ایران کاملاً وابسته به مدیران است تا زمانی که همین مدیران مسئولیت را برعهده داشته باشند می توان در مورد جشنواره دفاع مقدس و برگزاری آن امیدوار بود. ما برنامه هایی برای دور دوازدهم جشنواره در سال 91 داریم.

نوشته : سمیه علیپور

تنظیم برای تبیان : مسعود عجمی