قاعده طهارت (اصالت طهارت)

كلُّ شی‏ءٍ طاهرٌ حتّى تعلم أنه قَذر

بسم الله الرحمن الرحیم

اشاره

در بخش آموزش حوزوی، تبیان بنا دارد مجموعه مقالاتی را به صورت «مختصر و مفید» جهت آشنایی با قواعد فقه ارائه نماید. با کلیاتی از قواعد فقه آشنا شدیم. اکنون مقالات را با یک قاعده ساده و کاربردی شروع می نماییم:

قاعده طهارت (اصالت طهارت)

گذشت که برخی از قواعد فقهی در ابواب مختلف عبادات و معاملات جاری هستند اما برخی، در یک باب یا چند باب خاص، اجرا می شوند. قاعده طهارت از قواعد فقهی بخش عبادات است که در تمام «ابواب طهارت» جریان دارد. این قاعده می گوید: هر چیزی تا وقتی که نجاستش ثابت نگردد، محکوم به طهارت است. به عبارت دیگر، هر چیزی که در طهارتش شک شود، اصل این است که طاهر باشد.

اصل این قاعده مورد اتفاق فقهاست؛ هر چند در برخی موارد، اختلاف نظرهایی وجود دارد.

تذکر مهم: هر چند دایره این قاعده هر چیز مشکوک الطهاره را فرا می گیرد اما گاهی ممکن است یک اصل موضوعی در کار باشد که مجالی برای جریان قاعده طهارت باقی نگذارد.

مثال 1: اگر این چیز مشکوک الطهاره قبلا نجس بوده باشد؛ «استصحاب نجاست» بر قاعده طهارت حاکم خواهد بود و مانع اجرای آن می گردد.

مثال 2: قواعدی همچون «اصالت عدم تذکیه»، «اصالت نجاست خون» و «اصالت نجاست کافر» نیز بر قاعده طهارت حاکم هستند.

مدارک قاعده

به طور خلاصه برخی از دلایل معتبر بودن این قاعده را ذکر می کنیم:

اتفاق و تسالم فقها

در معتبر بودن این قاعده، هیچ اختلافی میان فقها وجود ندارد. بسیاری از فقها اصالت طهارت را آن چنان مسلّم می دانند که حتی استدلالی برای معتبر بودن این قاعده بیان نکرده و آن را از ضروریات فقه می دانند. همچنین این قاعده را هم در «شبهات موضوعیه» و هم در «شبهات حکمیه» جاری می دانند. (1)

روایات

دلیل اصلی اعتبار قاعده طهارت روایات است؛ این روایات را با هم مرور می کنیم.

1. روایت معروف «موثقه عمار» که از امام صادق علیه السلام نقل می کند که اشان فرمودند: «كلّ شی‏ء نظیفٌ حتى تعلم أنه قذر، فإذا علمت فقد قذر، و ما لم تعلم فلیس علیك» (2)

این روایت، اساسی ترین دلیل برای اثبات اصالت طهارت است؛ زیرا هم دارای سندی معتبر می باشد و هم دلالتش بر قاعده طهارت کامل است و سایر روایات ذیل، در موارد خاصی وارد شده اند و مانند موثقه عمار نمی توانند کلیت قاعده را ثابت کنند.

2. روایت حفص بن غیاث از امام باقر علیه السلام که ایشان از طریق پدرش علیه السلام، از امیر المؤمنین علی علیه السلام نقل کرده اند که فرمود: «ما أبالی أبول أصابنی أو ماء إذا لم اعلم» (3)

3. روایت مرسله مرحوم صدوق (ره) در کتاب «المقنع»: «كل شی‏ء طاهر حتى تعلم أنه قذر» (4)

4. برخی از روایاتی كه درخصوص ابواب «آب ها» وارد شده اند. از جمله:

4. 1. روایت حماد بن عثمان از امام صادق علیه السلام که فرمود: «الماء كله طاهر حتى تعلم أنه قذر» (5) که در خصوص آب مشکوک الطهارة وارد شده است.

4. 2. روایت مرسله محقق در کتاب المعتبر که معصوم علیه السلام فرمود: «خلق اللّه الماء طهورا لا ینجسه شی‏ء، إلا ما غیّر لونُه أو طعمُه أو ریحُه» (6)

4. 3. روایت موثقه عمار درباره کسی که در ظرفی که چندین بار با آب داخل آن وضو گرفته یا غسل کرده یا لباس هایش را شسته؛ و در آن ظرف موشی را دیده است. امام علیه السلام فرمود: «ان كان رآها فی الإناء قبل أن یغتسل أو یتوضأ أو یغسل ثیابه، ثم فعل ذلك بعد ما رآها فی الإناء فعلیه أن یغسل ثیابه و یغسل كل ما أصابه ذلك الماء و یعید الوضوء و الصلاة، و إن كان إنّما رآها بعد ما فرغ من ذلك و فعله فلا یمس من الماء شیئا و لیس علیه شی‏ء؛ لأنّه لا یعلم متى سقط فیه. ثم قال علیه السّلام: لعلّه أن یكون إنّما سقطت فیه تلك الساعة التی رآها». (7)

البته مورد این روایت قاعده فراغ است اما تعلیلی که در این روایت آمده است نشان می دهد که احتمال طهارت کافی است که انسان بنا را بر طاهر بودن بگذارد.

4. 4. روایت داود بن فرقد از امام صادق علیه السلام که برگرفته از آیات قرآن می باشد؛ فرمود: «و جعل لكم الماء طهورا» (8)

پی نوشت ها:

(1) العروة الوثقى؛ سید محمد کاظم یزدی، ص 20

التنقیح فی شرح العروة الوثقی؛ سید ابو القاسم موسوی خویی، ج3، ص158

(2) وسائل الشیعة، ج 2، أبواب النجاسات، باب 37، حدیث 4

(3) وسائل الشیعة، ج 2، أبواب النجاسات، باب 37، حدیث 5

(4) مستدرك الوسائل، ج1، أبواب النجاسات، باب29، حدیث 1

(5) وسائل الشیعة، ج1، أبواب الماء المطلق، حدیث 5

(6) وسائل الشیعة، ج1، أبواب الماء المطلق، حدیث 9

(7) وسائل الشیعة، ج1، أبواب الماء المطلق، باب4، حدیث 1

(8) وسائل الشیعة، ج1، أبواب الماء المطلق، حدیث 4

ادامه این مطلب را در اینجا ببینید.

ترجمه، تلخیص و فرآوری: رهنما، گروه حوزه علمیه تبیان

منابع:

مائة قاعدة فقهیة؛ سید محمد کاظم مصطفوی، ص 156 تا 158

القواعد الفقهیه؛ ناصر مکارم شیرازی، ج2، ص 415 تا 418