نوای رمضان
گوم گوم گوم، تَك تَك...
اگر بخواهیم معنی این واژه‌ها را بدانیم، ناچاریم چهل پنجاه سال به عقب برگردیم. شهر یا روستا فرقی نمی‌كند. فقط كافی است ماه رمضان باشد یا دهه‌ی اول محرم. دُهُل‌زن، دهل را بر گردن انداخته، با دست راست مُشْتِه و با دست چپ تَرْكِه را بر دو سوی دهل می‌كوبد. صدای حاصل از تلاش وی نوعی موسیقی صرفاً كوبه‌ای است ولی از نظر كاركردی، وجه موسیقایی آن تضعیف و جنبه‌ی اطلاع‌رسانی‌اش تقویت شده است.
حال اگر ماه رمضان باشد، معنی و مفهوم آن این است كه ای مؤمنان به هوش باشید، سحر نزدیك است. هنوز هم در برخی روستاهای كردستان آمدن سحر را دهل‌زن نوید می‌دهند. بدین صورت كه در ابتدا سرعت (تمپو) نواخت پایین است و لحظه به لحظه با نزدیك شدن موعد اذان صبح، سرعت نواخت افزایش می‌یابد. اما اگر همین كار در ماه محرم باشد، معنای آن چیز دیگری است. یعنی این‌كه ای مردم جمع شوید، دسته‌ی عزاداری به راه اندازیم. ریتم «گوم گوم گوم، تك تك» به زبان امروزی چهار چهارم و پیش از این بیش‌تر در حوالی اصفهان رایج بوده است. نوع دیگری در منطقه‌ی بجنورد بدین صورت ثبت شده است، «توپُلو بیش‌تر، توپلو بیش‌تر» كه به زبان امروزی می‌شود ریتم شش هشتم.
نقاره‌زنی
عصر یكشنبه چهارم آبان 1382، تهران، باغ ملی ایران، طلسم چند ده ساله‌ای شكسته شد و صدای نقاره‌ها به گوش رسید. این كار نه از سر نیاز به اطلاع‌رسانی ـ كه رسانه‌ها بسیارند ـ بلكه از روی نیاز به احیای یك سنت كهن فرهنگی بود اما چهارصد سال پیش از این، نقاره‌زنی به واقع نیاز زمانه بود و نقاره‌چیان حكومتی در پایتخت آن زمان، اصفهان و شهرهای دیگری چون یزد، روزی دو بار هنگام افطار و سحر از مكان بلندی در مركز شهر موسوم به نقاره‌خانه اقدام به نقاره‌زنی می‌كردند. اگر شهر مثل اصفهان بزرگ بود، متناسب با هر محل یك نقاره‌خانه فعالیت می‌كرد و از هر نظر تحت حمایت حاكم منطقه‌ی خودش بود. نقاره‌خانه‌ی اصلی هم موسوم به نقاره‌خانه‌ی شاهی مستقیماً زیر نظر پادشاه انجام وظیفه می‌كرد.
نقاره‌زنی علاوه بر جنبه‌های آئینی مذهبی، در گذشته‌های دور و نزدیك، كاركردهایی در خصوص تهییج لشكر، اعلام اعیاد، مراسم تاجگذاری و... نیز داشته است. در حال حاضر مشهد، تنها شهر ایران است كه نقاره‌زنی همراه با گرنانوازی هم‌چنان بر گلدسته‌های امام رضا(ع) رواج دارد و لحظات به‌خصوص تحویل سال، این سنت كهن فرهنگی برپا می‌شود.
دَمّام
بیو دمام كه چشمام خو گرفته
صدای ناله‌ات میدون گرفته
فراق چوب دمام من اَسیرُم
بِرُم عیدی رو نزدیكی بِگیرُم
در بوشهر قدیم خبری از طبل و نقاره نیست. این‌جا دمام حكومت می‌كند. سازی كه علاوه بر جشن و شادی مردم، وظیفه‌ی اطلاع‌رسانی هم بر دوش دارد. دمام‌نواز اگر ماه رمضان باشد، «دُم دُم سحری» خوانده می‌شود كه وظیفه‌اش بیدار كردن مردم برای سحر است.
امروزه كاركرد اطلاع‌رسانی سازهای مذكور تقریباً منسوخ و تنها كاربرد موسیقایی‌شان حفظ شده است و ابزاری چون رادیو، تلویزیون، ساعت زنگ‌دار و غیره، وظیفه‌ی بیدارباش مؤمنان را به هنگام سحر انجام می‌دهند. اگر از برخی نقاط دورافتاده و كوچك بگذریم، تقریباً تمام مردم ایران با رادیو و تلویزیون مراسم افطار و سحر خود را برگزار می‌كنند اما تجربه‌ی امسال باغ ملی ایران در تهران نشان داد در عصر مدرنیسم هم می‌توان سنتی بود.
