دروغگوها سفیدترند!
دروغ در حوزه رذایل اخلاقی و نابهنجاری اجتماعی به معنای سخن ناراست، خلاف حقیقت و یا واقعیت و گفتاری ناحق است.
راغب اصفهانی در کتاب مفردات الفاظ القرآن بر این باور است که اصل کذب و دروغ در گفتار است. تفاوت در دروغ از این لحاظ نیست که در گذشته اتفاق افتاده باشد یا در آینده; چنان که تفاوتی از این جهت وجود ندارد که دروغ نسبت به وعده ای باشد که انجام نمی شود و یا امر دیگری باشد.
در دروغگویی شخص برای بازسازی و توجیه رفتارها و کردارهایش تلاش می کند و می کوشد تا شخصیت کاذبی را به جامعه نشان دهد که عامل وادارکننده شخص به دروغگویی می تواند ترس از قدرت دیگری و یا دست یابی به منفعت و یا مصلحتی باشد.
چرا برخی افراد دروغ می‌گویند؟
پاسخ ساده‌اش این است: برای این که آسان است. تقریباً همه مردم دروغ می‌گویند و اغلب آنها در این کار مهارت دارند. شواهد نشان می‌دهد که اغلب مردم دروغگویی را در همان سنین اولیه یاد می‌گیرند. کودکان تقریباً در سن 3 سالگی برای این که خود را به مشکل نیندازند دروغ می‌گویند. در 5 سالگی، وقتی پای تنبیه در میان باشد، اغلب کودکان دروغگویان ماهری هستند.
در دروغگویی شخص برای بازسازی و توجیه رفتارها و کردارهایش تلاش می کند و می کوشد تا شخصیت کاذبی را به جامعه نشان دهد که عامل وادارکننده شخص به دروغگویی می تواند ترس از قدرت دیگری و یا دست یابی به منفعت و یا مصلحتی باشد.
روانشناسان معتقدند که به کودکان یاد داده می‌شود تا برای محافظت از احساسات دیگران، و خوشامد آنها دروغ بگویند. پدر و مادرها از همان سنین کودکی به فرزندانشان یاد می‌دهند که این گونه «دروغ‌های مصلحت‌آمیز» را بیان کنند. برای مثال، «به خاله بگو چقدر توی این لباس خوشگل شده.»
دروغ گفتن برای محافظت از فردی دیگر، مشکل‌تر است. برای مردم، دروغ گفتن برای محافظت از خودشان و پوشاندن خطاهایشان، طبیعی است امّا محافظت کردن از فردی دیگر، کمی پیچیده‌تر است و به تجربه بیشتری نیاز دارد.
افراد درباره چه چیزی دروغ می‌گویند؟
دروغگویی در افراد بالغ به منظورهایی فراتر از اجتناب از تنبیه شدن صورت می‌گیرد، هر چند اغلب افراد بالغ برای دریافت نکردن برگه جریمه رانندگی یا تخلفات جدّی‌تر به دروغگویی روی آورده‌اند. اما افراد بالغ می‌خواهند چگونگی نگریستن دیگران به خود و نیز چگونگی نگریستن خودشان به خودشان را کنترل کنند.
برخی از مردم دروغ می‌گویند تا مطلوب‌تر و خوشایندتر جلوه کنند و در یک موقعیت اجتماعی، دیگران را تحت تاثیر قرار دهند. در واقع، آنها می‌خواهند عزّت‌نفس خود را بالا ببرند و به محض آن که عزّت نفسشان را در خطر ببینند، دروغ خواهند گفت.آنها درباره نوع ماشینی که دارند، محل زندگیشان و مقدار درآمدشان به دروغگویی خواهند پرداخت.
برخی از افراد به طور مرتب به خودشان نیز دروغ می‌گویند. آنها درباره مقدار کاری که باید برای خاتمه دادن یک پروژه انجام دهند، میزان غذایی که در روز می‌خورند، و بسیاری موارد دیگر به خودشان دروغ می‌گویند. این نوع دروغ‌ها صرفاً در خدمت فرار از واقعیت‌ها و نوعی گول‌زدن خود است.
برخی از افراد بیشتر از دیگران دروغ می‌گویند. در واقع، بعضی‌ها آنقدر دروغ می‌گویند که اعتماد دیگران را از دست می‌دهند و حرف‌های راست آنها نیز دروغ پنداشته می‌شود. مطالعه‌ای که بر روی دروغگویان (آسیب‌شناختی پاتولوژیک) صورت گرفته نشان می‌دهد که این افراد از نظر مغزی تفاوت‌هایی با دیگران دارند. ساختار مغزی افرادی که زیاد دروغ می گویند به نسبت افراد راستگو بسیار متفاوت است.
به این صورت که قسمت قدامی مغز که اعمالی نظیر رفتارهای درونی را در اختیار و کنترل دارد، در افراد مختلف متفاوت عمل می‌کند. از این روست که پژوهشگران و روانشناسان در درمان این بیماری در ابتدا باید درچگونگی درمان و جلوگیری از به وجود آمدن تغییرات ضد اجتماعی و اخلاقی توجه کنند. همچنین براساس یافته‌های اخیر روانشناسان افراد دروغگو در درست جلوه دادن حرف و یا عمل دروغ خود بسیار خونسرد عمل کرده و به راحتی صحبت می‌‌کنند به طوری که بدون هیچ سردرگمی ودست پاچگی حرف خود را به اثبات می‌رسانند و در این کار بسیار نترس و بی‌باک هستند، علاوه بر موارد ذکر شده مشاهده شده است که در اثبات کلام خود به تعارض نیز دست می‌زنند. در تحقیقات انجام شده مشخص شده که قسمت سفید رنگ مغز این افراد از قسمت خاکستری آنها بیشتر است که قسمت سفید رنگ در گفتن دروغ و پیوند جملات و واقعی جلوه دادن آنها بسیار موثر عمل می‌کند به همین دلیل است که پژوهشگران در تلاشند تا با مورد مطالعه قرار دادن قسمت‌های مغزی، راه درمانی برای این رفتارها بیابند.
نشانه‌های دروغگویی
روان شناسان عقیده دارد که روش صد در صدی برای این که بفهمیم فردی دارد دروغ می‌گوید وجود ندارد امّا برخی رفتارها را می‌توان مورد توجه قرار داد:
• اجتناب ازتماس چشمی. آیا فرد به پائین یا اطراف نگاه می‌کند؟
• تغییر آهنگ صدا. آیا فرد بلندتر یا آهسته‌تر و یا تندتر از معمول صحبت می‌کند؟
• زبان بدن. آیا فرد آرام ندارد، وول می‌خورد، با دست جلوی دهان یا صورتش را می‌پوشاند؟
• تناقض با حرف‌های قبلی. آیا گفته‌های شخص با حرف‌های قبلیش تناقض دارد؟
علل دروغگویی
هیچ انسانی فطرتاً دروغگو نیست، بلكه دروغگویی را از محیط خود، یعنی خانواده، مدرسه، دوستان و به طوركلّی اجتماعی كه در آن زندگی می‌كند یاد می‌گیرد. این خوی ناپسند به مرور زمان تبدیل به عادت شده و گاه كل شخصیّت فرد را پوشش می‌دهد، بنابراین دروغگویی افراد، هم از نظر علّت و زمینه پیدایش، و هم از نظر میزان و شدّت و ضعف با یكدیگر متفاوت است، امّا بهترین عواملی كه باعث دروغگویی در افراد می‌شود عبارتند از:
- الگوهای نامناسب
یكی از عواملی كه باعث می‌شود افراد به خصوص كودكان و نوجوانان به دروغگویی عادت كنند، وجود الگوهای نامناسب است. اگر در خانواده‌ای والدین یا دیگر كسانی كه با كودک و نوجوان زندگی می‌كنند دروغ بگویند، ناخودآگاه و به طور غیرمستقیم زمینه دروغگویی را برای آنان فراهم ساخته‌اند. در واقع اولین درس دروغگویی را فرزندان از والدین و اطرافیان خواهند آموخت، زیرا خانواده اولین محیط تربیتی محسوب می‌شود و گفتار، رفتار و به طوركلی طرز زندگی والدین در تربیت و شكل‌دهی رفتار فرزندان مؤثر است.
- احساس حقارت و ضعف شخصیّت
یكی دیگر از عواملی كه باعث می‌شود افراد همیشه دروغ بگویند، ضعف شخصیّت و احساس حقارتی است كه در آنها وجود دارد. افرادی كه احیاناً در جهات مختلف توانایی لازم را نداشته و خود را حقیر می‌ببینند، تلاش می‌كنند به هر نحوی كه ممكن است توجه دیگران را به خود جلب و ناتوانایی خود را به این طریق جبران نمایند. از این‌رو به رفتارهای مختلفی از جمله دروغگویی دست می‌زنند.
- نیازهای ارضاء نشده
عدّه‌ای از روانشناسان معتقدند كه دروغ نشان دهنده نیازها و تمایلات ارضاء نشده افراد است. به هر میزان نیازهای ارضاء نشده در افراد بیشتر باشد، احساس كمبود در آنان بیشتر است و چون ارضای آن نیازها به صورت طبیعی و واقعی نتوانسته است برای آنها محقق، سعی می‌كنند به صورت تخیّلی و گفتن مطالب دروغ خود را قانع سازند. این امر در خصوص افرادی كه در زندگیشان كمتر مورد توجّه و محبّت والدین قرار گرفته‌اند، بیشتر صادق است. حتی دروغگویی در دوران بزرگسالی امكان دارد به خاطر كمبود محبّت در دوران كودكی باشد.
- ترس از مجازات
یكی از مهم‌ترین علل دروغگویی در كودكان و بزرگسالان ترس از مجازات، خدشه‌دار شدن آبرو و جایگاه اجتماعی افراد است. افراد بزرگسال از ترس این‌كه اگر همیشه راست بگویند ممكن است موقعیت اجتماعی‌شان را از دست بدهند، لذا برای حفظ آن به دروغ متوسّل می‌شوند، امّا كودكان و نوجوانان از ترس مجازات و تنبیه والدین به دروغ پناه می‌برند. مُچ‌گیری و بازجویی‌های والدین و مربیان گاه باعث می‌شود كه فرزندان و دانش‌آموزان واقعیت‌ها را كتمان نموده و به تحریف واقعیت‌ها روی آورند.
آثار و پیامدهای دروغ و دروغگویی
هر نابهنجاری آثار و تبعاتی در فرد و جامعه و در دنیا و آخرت به جا می گذارد. از مهم ترین آثار دروغگویی در حوزه اجتماعی، سلب اعتماد عمومی است. افزایش دروغ در میان افراد جامعه، هرگونه قضاوت و داوری درستی را سلب می کند و اشخاص در تعامل با یک دیگر نمی توانند به گفتارهای یک دیگر در هیچ حوزه ای اعتماد کنند.
از جمله آثاری که قرآن برای دروغ بر می شمارد آثاری است که به حوزه شخصی باز می گردد. قرآن بیان می کند که نخستین کسی که از دروغ زیان می بیند خود دروغگوست. (غافر آیه 28) قرآن از مردم می خواهد که از دروغ پرهیز کنند; زیرا دروغگویی امری زیان آور برای انسان است (همان) افزون بر این موجب می شود تا در زمره ستمگران قرار گیرد (آل عمران آیه 94 و انعام آیه 21 و 93 و 144) و در دنیا از رستگاری محروم گردد (یونس آیه 69 و نحل آیه 116) و از هدایت الهی نصیب و بهره ای نبرد. (زمر آیه 3 و نیز غافر آیه 28) و در آخرت نیز روسیاه برانگیخته شود. (زمر آیه 60)
برخی بر این باورند که عامل فزاینده نابهنجاری ها و گناهان در شخص و جامعه، دروغ و دروغگویی است. هر چند که هنجارشکنی و گناه، ریشه در علل و عوامل دیگری دارد ولی افزایش گرایش فرد به گناه را می بایست در دروغگویی انسان دانست.
اگر شخص به جهت کسب منافع و یا مصالح، قانون را زیر پا می گذارد و با عبور از قانون و هنجارهای پسندیده اجتماعی می کوشد تا به آن منافع دست یابد این عامل دروغ است که این مساله را سامان می دهد و با تغییر وجوه ناپسند و زشت آن، مساله را در ظاهر پسندیده و هنجاری می نمایاند. بنابراین باید گفت دروغ در جامعه مهم ترین عامل افزایش نابهنجاری ها و حریم شکنی ها و قانون شکنی هاست.
منبع: روان یار
گروه خانواده و زندگی سایت تبیان- تنظیم و فرآوری: مریم عطاریان
مقالات مرتبط
با کودکانی که دروغ می گویند چه کنیم؟
مسئله دروغگویی كودكان ( قسمت دوم )
کاربران محترم می توانند برای پیگیری نظرات مشاوران تبیان در زمینه دروغگویی، این لینکها را دنبال کنند
