روزه در ادیان و فرق

پیشینه گرفتن روزه در میان ادیان الهی را باید در تاریخی بسیار طولانی و با رانده شدن حضرت آدم و حوا از بهشت مقارن دانست. تحقیقات انسان شناسی نیز موید آن است که حتی قبایل بدوی نیز قبل از انجام مراسمی چون شکار، برداشت محصول، یا قربانی نمودن روزه می گرفتند.

البته هدف و غایت هر یک از ادیان نیز با دیگری متفاوت بود؛ چنانکه سرخ پوستان آمریکا روزه را به خاطر دفع آفت، آشوری ها و بابلی ها برای توبه از گناهان خود، قبایل سرخ پوست مکزیکی و اینکاهای اهل پرو برای به دست آوردن دل خدایان خود، و بابلی ها برای توبه از گناه، رومانی ها به عنوان پرستش بت مزسس (سیاره مشتری)، یونانی ها به عنوان عبادت بت کشاورزی، ذیمیز و هندی ها نیز برای به دست آوردن خشنودی خدایان خود روزه می گرفتند.

در عین حال ابن اثیر معتقد است: «در هیچ ملتی از ملل مشرک و بت پرست، برای بت ها روزه نمی گرفتند؛ اگر چه برای بتها نماز می خواندند، قربانی می کردند و مراسم دیگر داشتند. روزه تنها برای خداست و هیچ مشرک و بت پرستی، برای تقرب به بت روزه نگرفته است، چون روزه فرمانی الهی است، اما سایر عبادات، مورد شرک قرار گرفته و برای غیر خدا هم انجام می دادند؛ اما خدای متعال روزه را به خود اسناد داده و شخصا جزای روزه را به عهده گرفته است.»

روزه در تمام ادیان به معنای «پرهیز و ترک» آمده است و مردم با این عبادت به خداشناسی، تزکیه نفس، تعدیل اراده در امور دنیوی، رعایت اصول اخلاقی، بهداشتی و اجتماعی دعوت می شوند.

در ادیانی غیرآسمانی همچون زرتشت، بودا و کنفسیوس، روزه از بهترین و مقدس ترین عبادتها برای تزکیه نفس به شمار می رود.

- صائبین یا مندائیان (پیروان حضرت یحیی) در روزهای ویژهای از سال که آنها را مبطل مینامند از خوردن گوشت، ماهی، تخم مرغ خودداری میکنند از جمله این روزها 26 و 27 و 28 و 29 و 30 ماه سمبلتا، روزهای ششم و هفتم ماه دولا و روز دوم ماه هطیا است.

آنها روزه واقعی را روزه دار بودن اعضا و جوارح آدمی میدانند که در کتاب کنزاربا یا صحف آدم مقدسترین کتاب مندائیها آمده است:

«ای مومنان برایتان گفتم که روزه بزرگ فقط نهی از خوردن و آشامیدن نیست بلکه دیدگانتان را از نگاههای هیز و شیطانی و گوشهایتان را از شنیدن حرفهایی که مردم در خانه خود میزنند برحذر دارید و زبانهایتان را به گفتارهای دروغ و ناپسند نیالائید و .... ».

- هندوها نیز معمولاً در روزهای ماه جدید و جشن هایی مانند شیوراتری، دورگا دپوجا روزه می گیرند. زنان شمال هند در روز کارواچاتوآ روزه می گیرند.چگونگی روزه گرفتن به خود فرد بستگی دارد. ممکن است روزه، امتناع از خوردن و آشامیدن هر نوع غذا یا نوشیدنی برای مدت 24 ساعت باشد، اما بیشتر شامل نخوردن غذاهای جامد است و نوشیدن مقداری آب یا شیر مجاز است .

زاهدان پیرو آئین جین و آئین هندو برای ایجاد آمادگی روحی خود برای برخی جشنها و اعیاد روزه نگه میدارند، همچنین پارسایان آئین جین بهترین مرگ را مرگ در اثر پرهیز کامل از غذا و آب میدانند و بسیاری از آنها داوطلبانه راه روزه دار را در پیش می گیرند تا بدین طریق به زندگی خود پایان بخشند.

- تمامی فرقه های اصلی بودیسم نیز دوره هایی برای روزه دارند که معمولاً روزهای چهاردهم ماه و دیگر روزهای مقدس است. در آیین بودا، روزه به معنای خودداری از خوردن غذاهای جامد است، ولی استفاده از برخی مایعات مانعی ندارد. روزه بودائیان روشی برای پاک سازی است. راهبان و راهبه های بودایی به دنبال قوانین «وینایا» هر روز پس از وعده غذایی ظهر چیزی تناول نمی کنند. برخی از فرقه های بودایی نیز تنها از خوردن مایعات پس از صرف وعده غذایی ظهر پرهیز می کنند. مومنان بودایی روزه را در قالب ریاضت در نظر می گیرند و ریاضت نیز در میانه روی که بودا جایگزین ریاضت کرد نفی شده است. در فرقه هایی از بودیسم که مؤمنان آن روزه می گیرند، هدف از روزه داری را تادیب نفس در راه رسیدن به کنترل فردی اعلام کرده اند. نقش روزه در ادیان بزرگ جهان صرف نظر کردن از یک یا چند وعده غذایی به منظور کمک کردن به افرادی است که در زندگی اقبال کمتری داشته اند.

بسیاری از راهبان و راهبه های بودایی مذهب، تنها به یک وعده غذا در روز اکتفا میکردند و اول ماه و نیمه ماه را روزه کامل میگرفتند، امروزه مردم عامی بودائی هر ماه چهار بار روزه داشته و به گناهان خود اقرار میکنند و در استقبال از سالروز فوت بودا مدت پنج روز از خوردن گوشت خودداری میکنند.

- لامائیستها در هر ماه روزهای 14 و 15 و 29 و 30 تنها از غذای آردی و چای تناول میکنند ولی پارسایان این مذهب در طول این چهار روز تا غروب آفتاب هیچ نمیخورند.

- مردم تبت مراسمی به نام نانگ نس (روزه مدام) دارند که چهار روز طول میکشد. آنها دو روز اول را با دعا، اقرار به گناهان و تلاوت متون مقدس به سر می آورند و روز سوم پرهیز شدیدی را رعایت میکنند و هیچ نمیخورند و حتی آب دهان خود را هم فرو نمیبرند و این روزه را با دعا و اقرار به گناهان تا طلوع آفتاب در روز چهارم ادامه میدهند.

- در میان چینیان کهن بخصوص پیروان مذهب تائو روزه قلب وجود داشت و بر آن بیش از روزه تن تاکید دارند، پیروان مکتب کنفوسیوس روزه داری را بعنوان آماده سازی خود، برای بهتر به انجام رساندن اوقات پرستش ارواح نیاکان مورد توجه داشتند.

- در مصر کهن، پس از مرگ پادشاه رعایای او روزه میداشتند و از مصرف گوشت، نان، گندم، شراب و هر تفریحی پرهیز میکردند و نیز از استحمام، تدهین (مالیدن روغن به موی سر) و بستر نرم خودداری میکردند.

- قبایل بومی آمریکا معتقد بودند روزه گرفتن در کسب هدایت و راهنمایی از روح اعظم موثر است و از جمله مراسم عزاداری آنها پرهیز غذا بوده است.

همچنین در نزد بسیاری از اقوام کهن پرهیز از آشامیدن و خوردن به عنوان ابزار ندامت به درگاه خدا (یان) و به عنوان فدیه و کفاره گناهان انجام میشد؛ مردم کهن مکزیک امساک از غذا را به عنوان کفاره گناهان بجا میآوردند و مدت آن از یک روز تا چند سال متفاوت بوده است و پارسایان آنها در هنگام بروز مصیبتی عام، ماهها راه امساک را در پیش میگرفتند.

در آیین زرتشت، زرتشتیان باید در سه بخش معنوی شنوایی، اندیشه و احساس همیشه روزه باشند؛ به آن معنا که از طریق این سه حس از نیکی دور نشوند و اندیشه و احساس و شنوایی شان همیشه سرشار از نیکی باشد. با این حال زرتشتیان برای افراط نکردن در خوردن گوشت حیوانات روزهای دوم، دوازدهم، چهاردهم و بیست و یکم هر ماه از خوردن گوشت پرهیز می کنند. همچنین پس از مرگ یکی از نزدیکان، به مدت سه شب از پختن یا خوردن گوشت پرهیز می کنند.

آئین سیک تنها آئین سازمان یافته ای است که روزه را مگر برای اهداف پزشکی واجب نکرده است. گوروهای سیک مومنان را از روزه منع کرده اند و آن را فاقد ارزش معنوی برای فرد می دانند.

1- جوامع الجامع ،ج 1

2 - تفسیر ادبی قرآن، خواجه عبدا... انصاری، حبیب الله آموزگار

3 - روزه در ادیان / علی غیاثی

4 - تفسیر فخر رازی، ج 5

5 - روزه درمان بیماریهای روح و جسم، موسوی راد لاهیجی

6 - عطر رمضان/ محمود اکبری.