تبیان، دستیار زندگی
یکی از عبارت هایی که ابن روزها زیاد می شنویم، این عبارت معروف است: هدفمند کردن یارانه ها .....
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

هدفمندی آن گونه که هست

یارانه

بخش اقتصاد- یکی از عبارت هایی که ابن روزها زیاد می شنویم، این عبارت معروف است: " هدفمند کردن یارانه ها "  اصلا میدانید این عبارت یعنی چه؟  آیا با وجود شنیدن مکرر این عبارت، از علت لزوم اجرای این طرح چیزی می دانید؟ یا اینکه چرا دولتها خود را ملزم به اجرای چنین طرحی می دانند؟

برای پاسخ به این سوال بد نیست که کمی به عقب برگردیم و یارانه را تعریف کنیم. در ادمه کمی راجع به موضوع هدفمندی توضیح خواهم داد.

یارانه

یارانه در تعریف به هرگونه پرداخت انتقالی گویند که به منظور حمایت از اقشار کم درآمد ، از محل خزانه دولت و هر آن چه که می تواند به خزانه دولت واریز گردد به صورت نقدی یا جنسی به خانوارها یا تولید کنندگان کالا و خدمات تعلق می گیرد. یارانه در هر شکل و صورتی که باشد به عنوان ابزاری سیاستی در دست دولت هاست. یارانه را می توان بر حسب هدف و پوشش به انواع مختلف تقسیم کرد.

یارانه می تواند به دو دسته اصلی نقدی یا کالایی(غیر نقدی) تقسیم بندی شود . به علاوه   یارانه میتواند بر کالا و خدمات وضع شوند یا متوجه شخص باشد که به اولی یارانه غیرمستقیم و به دومی مستقیم گویند.

نحوه توزیع یارانه روی کالا (یارانه غیرمستقیم) بستگی کامل به میزان مصرف کالا دارد یعنی هرکس بیشتر از کالایی مصرف کند سهم یارانه بیشتری متوجه خود می کند در حالی که یارانه مستقیم ( نقدی یا کالایی) معمولا یکسان و برابر توزیع می گردد.

دو هدف مهم پرداخت یارانه عبارتند از :

اول: تقویت تولید در بخشهایی که به هر حال به نوعی انگیزه بیرونی احتیاج دارند

دوم: جبران عدم تعادلهایی که در توزیع درآمد در فرآیند زندگی اقتصادی سرمایه داری پدید آمده است

اگر پرداخت ها برای همه اقشار جامعه به صورت باز و یکسان باشد هزینه بسیار سنگینی را بر دوش دولت می گذارد که ادامه آن به شکل بلندمدت ممکن نیست و از طرف دیگر هدف دولت را که عادلانه تر کردن توزیع درآمد است پوشش نخواهد داد ؛ زیرا زمانی که سیستم برای کل جامعه اعمال شود همه اقشار از آن برخوردار خواهند شد و در برخی موارد حتی به دلیل بالا بودن میزان مصرف این کالاها در سبد مصرفی خانوارهای ثروتمند ، توزیع به نفع اقشار ثروتمند و غنی تمایل می یابد.  به منظور توزیع بهتر درآمد و کم کردن هزینه های دولت ، باید قشر آسیب پذیر که نیازمندان واقعی سیستم حمایتی هستند دقیقا شناسایی شده و نحوه پرداخت یارانه بر اساس ملاک های مناسب انتخاب شود .

به عبارتی، چه بر اساس تقسیم بندی اول و چه با توجه به روش دوم تقسیم بندی ، پرداخت یارانه میتواند به صورت همگانی باشد ویا هدفمند. در یارانه هدفمند گروه مورد نظر که قاعدتا بخشی از قشر فقیر جامعه اند شناسایی شده و یارانه به آنها تعلق میگیرد اما در غیر هدفمند ، یارانه به همه اقشار پرداخت میشود.

بر این اساس با پیشرفت جوامع و بهبود تئوری پردازی های اقتصادی هدفمند کردن یارانه ها به طور جدی مورد توجه قرار گرفت.برنامه حذف یارانه های همگانی و تبدیل آن به یارانه هدفمند جزئی از برنامه "تعدیل ساختاری و تثبیت اقتصادی" است . این برنامه از اوایل دهه 1980 در پاسخ به ناتوازنی های تجاری و بودجه ای اقتصادها، چه در کشورهای پیشرفته و چه در کشورهای توسعه نیافته ، طراحی و از طریق صندوق بین المللی پول و بانک جهانی به کشورهای مختلف تجویز شد.

هدفممندی یارانه ها

کارایی این ابزار سیاستی پیش شرط هایی دارد که وجود آنها در عمل محل تردید است که در زیر به اختصار آنها را مطرح می کنیم :

اول : همراه با سیاست های تعدیل ، تورم افزایش نیابد . در غیر این صورت سهم بری صاحبان دارایی های ثابت با افزایش قیمت زیاد می شود و الگوی توزیع درآمد در بهترین حالت بدون تغییرباقی می ماند . به علاوه با بالا رفتن قیمت احتمال زیر خط فقر رفتن خانوارهایی که در انتهای گروه های درآمدی بالای خط فقر هستند وجود دارد که در محاسبات منظور نمی شود.

دوم : شناسایی دقیق خانوارهای هدف است.چون در کشورهای در حال توسعه اطلاعات کافی درباره  وضعیت در آمدی وجود ندارد سیاست هدفمند کردن یارانه ها با خطاهایی همراه است که انجام کامل طرح را با تردید مواجه میکند.

سوم : امکان استمرار یارانه های نقدی در حد لازم است . اما با توجه به پائین بودن قدرت چانه زنی خانوارهای کم درآمد احتمال استمرار آن به خصوص در شرایطی که دولت با کمبود منابع مالی روبروست پائین است.

چهارم : پائین بودن هزینه های اداری و تشکیلاتی یارانه های هدفمند است . در غیر این صورت بار مالی این سیاست به همراه آثار منفی  دیگر ممکن است تمام یا درصد زیادی از دست آوردهای مورد نظر را خنثی کند.

نهایتا : عدم تاثیر منفی شناسایی فقرا از نظر روانی و شخصیتی است.

سیستم استاندارد هدفمندی

بعد از گذشت از این مراحل، سیستم استاندارد هدفمندی هفت مرحله اساسی دارد که عبارتند از :

1- ارزیابی ( سنجش میزان و وسعت نیاز به یارانه ها و تحلیل اثر آن ها بر کل جمعیت )

2- شناسایی ( تشخیص گروه جمعیتی که از ریسک کاهش رفاه بالاتری برخوردارند به منظور لحاظ شدن در برنامه های یارانه ای )

3- اولویت بندی ( مطابق با گروه جمعیتی که تحت تأثیر قرار می گیرد و میزان منابع )

4- برنامه ریزی ( ریز شدن در روش کار )

5- اجرا ( اعطای یارانه های هدفمند بوسیله یکی از روشهای متداول نقدی ،کالایی ، کالابرگی و قیمتی )

6- نظارت ( سنجش کارایی برنامه هدفمندی در دستیابی اقشار آسیب پذیر به  اهداف از پیش تعیین شده )

7- ارزشیابی ( سنجش اثر برنامه بر گروه هدف ).

شناسایی اقشار آسیب پذیر

شناسایی اقشار آسیب پذیر وجه مشترک تمامی سیستمهای هدفمندی و مهمترین مرحله اجرای آنها به حسا ب می آید. در این زمینه طراحان برنامه حمایت ، همواره با سه مسئله اصلی روبرو هستند :

1- تعیین روش هدفمندی

2- تعیین روش پرداخت یارانه ای : نقدی ، قیمتی ، کالایی ، کالابرگی

3- تعیین نوع کالای یارانه : نان ، شیر ، سوخت و ...

اینکه نحوه شناسایی چگونه باشد و کشور مذکور بر اساس قابلیتهای اطلاعاتی و امکانات سخت افزاری و نرم افزاری خود با چه دقتی بتواند شاخصهایی را جهت برخورداری افراد یا گروههای مختلف جامعه برازش کند ، تأثیر زیادی در حل سه مسأله گفته شده دارد.

این کلیتی از مسئله هدفمندی یارانه ها بود. در مقالات بعدی سعی می کنم درباره مسائلی که در حاشیه مسئله هدفمندی مطرح می شوند توضیح دهم.

ریحانه حمیدی فر

گروه جامعه و ارتباطات