چهل حدیث حسنی
قالَ الامامُ الْحَسَنُ الْمُجتبى علیه الصلوة السّلام :
1 - مَنْ عَبَدَاللّهَ، عبَّدَاللّهُ لَهُ كُلَّ شَىْءٍ.1
فرمود: هر كسى كه خداوند را عبادت و اطاعت كند، خداى متعال همه چیزها را مطیع او گرداند.
2 - قالَ علیه السلام : وَ نَحْنُ رَیْحانَتا رَسُولِ اللّهِ، وَ سَیِّدا شَبابِ اهْلِ الْجَنّةِ، فَلَعَنَ اللّهُ مَنْ یَتَقَدَّمُ، اَوْ یُقَدِّمُ عَلَیْنا اَحَدا.2
دنباله وصیّتش در حضور جمعى از اصحاب فرمود: و ما دو نفر - یعنى حضرت و برادرش امام حسین علیهما السلام - ریحانه رسول اللّه صلى الله علیه و آله و دو سرور جوانان اهل بهشت هستیم ، پس خدا لعنت كند كسى را كه بر ما پیشقدم شود یا دیگرى را بر ما مقدّم دارد.
3 - قالَ علیه السلام : وَ إنّ حُبَّنا لَیُساقِطُ الذُّنُوبَ مِنْ بَنى آدَم، كَما یُساقِطُ الرّیحُ الْوَرَقَ مِنَ الشَّجَرِ.3
فرمود: همانا محبّت و دوستى با ما (اهل بیت رسول اللّه صلى الله علیه و آله ) سبب ریزش گناهان - از نامه اعمال - مى شود، همان طورى كه وزش باد، برگ درختان را مى ریزد.
4 - قالَ علیه السلام : لَقَدْ فارَقَكُمْ رَجُلٌ بِالاْ مْسِ لَمْ یَسبِقْهُ الاْوَّلُونَ، وَلا یُدْرِكُهُ اَلاَّْخِرُونَ.4
پس از شهادت پدرش امیرالمؤمنین علىّ علیه السلام ، در جمع اصحاب فرمود:
شخصى از میان شماها رفت كه در گذشته مانند او نیامده است ، و كسى در آینده نمى تواند هم تراز او قرار گیرد.
5 - قالَ علیه السلام : مَنْ قَرَءَ الْقُرْآنَ كانَتْ لَهُ دَعْوَةٌ مُجابَةٌ، إمّا مُعَجَّلةٌ و َإمّا مُؤجَلَّةٌ.5
فرمود: كسى كه قرآن را - با دقّت - قرائت نماید، در پایان آن - اگر مصلحت باشد - دعایش سریع مستجاب خواهد شد - و اگر مصلحت نباشد - در آینده مستجاب مى گردد.
6 - قالَ علیه السلام : إنّ هذَا الْقُرْآنَ فیهِ مَصابیحُ النُّورِ و َشِفاءُ الصُّدُورِ.6
فرمود: همانا در این قرآن چراغ هاى هدایت به سوى نور و سعادت موجود است و این قرآن شفاى دل ها و سینه ها است .
7 - قالَ علیه السلام : مَنَ صَلّى، فَجَلَسَ فى مُصَلاّه إلى طُلُوعِ الشّمسِ كانَ لَهُ سَتْرا مِنَ النّارِ.7
فرمود: هر كه نماز - صبح - را به خواند و در جایگاه خود بنشیند تا خورشید طلوع كند، برایش پوششى از آتش خواهد بود.
8 - قالَ علیه السلام: إنَّ اللّهَ جَعَلَ شَهْرَ رَمَضانَ مِضْمارا لِخَلْقِهِ، فَیَسْتَبِقُونَ فیهِ بِطاعَتِهِ إِلى مَرْضاتِهِ، فَسَبَقَ قَوْمٌ فَفَازُوا، وَ قَصَّرَ آخَرُونَ فَخابُوا.8
فرمود: خداوند متعال ماه رمضان را براى بندگان خود میدان مسابقه قرار داد. پس عدّه اى در آن ماه با اطاعت و عبادت به سعادت و خشنودى الهى از یكدیگر سبقت خواهند گرفت و گروهى از روى بى توجّهى و سهل انگارى خسارت و ضرر مى نمایند.
9 - قالَ علیه السلام : مَنْ ادامَ الاخْتِلافَ إلَى الْمَسْجِدِ اصابَ إحْدى ثَمانٍ: آیَةً مُحْكَمَةً، اخاً مُسْتَفادا، و َعِلْما مُسْتَطْرَفا، و َرَحْمَةً مُنْتَظِرَةً، و َكَلِمَةً تَدُلُّهُ عَلَى الْهُدى، اَوْ تَرُدُّهُ عَنْ الرَّدى، و َتَرْكَ الذُّنُوبِ حَیاءً اَوْ خَشْیَةً.9
خود را در مسجد قرار دهد یكى از هشت فایده شاملش مى گردد: برهان و نشانه اى - براى معرفت -، دوست و برادرى سودمند، دانش و اطلاعاتى جامع ، رحمت و محبّت عمومى ، سخن و مطلبى كه او را هدایت گر باشد، - توفیق اجبارى - در ترك گناه به جهت شرم از مردم و یا به جهت ترس از عقاب .
فرمود: همانا در این قرآن چراغ هاى هدایت به سوى نور و سعادت موجود است و این قرآن شفاى دل ها و سینه ها است
10 - قالَ علیه السلام : مَنْ أ كْثَرَ مُجالِسَة الْعُلَماءِ اطْلَقَ عِقالَ لِسانِهِ، وَ فَتَقَ مَراتِقَ ذِهْنِهِ، وَ سَرَّ ما وَجَدَ مِنَ الزِّیادَةِ فى نَفْسِهِ، وَكانَتْ لَهُ وَلایَةٌ لِما یَعْلَمُ، وَ إفادَةٌ لِما تَعَلَّمَ.10
فرمود: هر كه با علماء بسیار مجالست نماید، سخنش و بیانش در بیان حقایق آزاد و روشن خواهد شد، و ذهن و اندیشه اش باز و توسعه مى یابد و بر معلوماتش افزوده مى گردد و به سادگى مى تواند دیگران را هدایت نماید.
11 - قالَ علیه السلام : تَعَلَّمُوا الْعِلْمَ، فَإنْ لَمْ تَسْتَطیعُوا حِفْظَهُ فَاكْتُبُوهُ وَ ضَعُوهُ فى بُیُوتِكُمْ.11
فرمود: علم و دانش را - از هر طریقى - فرا گیرید، و چنانچه نتوانستید آن را در حافظه خود نگه دارید، ثبت كنید و بنویسید و در منازل خود - در جاى مطمئن - قرار دهید.
12 - قالَ علیه السلام : مَنْ عَرَفَ اللّهَ احَبَّهُ، وَ مَنْ عَرَفَ الدُّنْیا زَهِدَ فیها.12
فرمود: هر كس خدا را بشناسد، (در عمل و گفتار) او را دوست دارد و كسى كه دنیا را بشناسد آن را رها خواهد كرد.
13 - قالَ علیه السلام : هَلاكُ الْمَرْءِ فى ثَلاثٍ: اَلْكِبْرُ، وَالْحِرْصُ، وَالْحَسَدُ؛ فَالْكِبْرُ هَلاكُ الدّینِ،، وَ بِهِ لُعِنَ إ بْلیسُ. وَالْحِرْصُ عَدُوّ النَّفْسِ، وَ بِهِ خَرَجَ آدَمُ مِنَ الْجَنَّةِ. وَالْحَسَدُ رائِدُ السُّوءِ، وَ مِنْهُ قَتَلَ قابیلُ هابیلَ.13
هلاكت و نابودى دین و ایمان هر شخص در سه چیز است : تكبّر، حرص ، حسد.
تكبّر سبب نابودى دین و ایمان شخص مى باشد و به وسیله تكبّر شیطان - با آن همه عبادت ملعون گردید.
حرص و طمع دشمن شخصیّت انسان است ، همان طورى كه حضرت آدم علیه السلام به وسیله آن از بهشت خارج شد.
حسد سبب همه خلاف ها و زشتى ها است و به همان جهت قابیل برادر خود هابیل را به قتل رساند.
14 - قالَ علیه السلام : بَیْنَ الْحَقِّ وَالْباطِلِ ارْبَعُ اصابِع ، ما رَاَیْتَ بَعَیْنِكَ فَهُوَ الْحَقُّ وَ قَدْ تَسْمَعُ بِاُذُنَیْكَ باطِلاً كَثیرا.14
فرمود: بین حقّ و باطل چهار انگشت فاصله است، آنچه كه را با چشم خود ببینى حق است ؛ و آنچه را شنیدى یا آن كه برایت نقل كنند چه بسا باطل باشد.
15 - قالَ علیه السلام : الْعارُ اهْوَنُ مِنَ النّارِ.15
فرمود: سرزنش و ننگ شمردن مردم انسان را، آسان تر است از معصیت و گناهى كه موجب آتش جهنّم شود.
16 - قالَ علیه السلام : إذا لَقى احَدُكُمْ اخاهُ فَلْیُقَبِّلْ مَوْضِعَ النُّورِ مِنْ جَبْهَتِهِ.16
فرمود: وقتى انسان برادر مؤ من - و دوست - خود را ملاقات نمود، باید پیشانى و سجده گاه او را ببوسد.
17 - قالَ علیه السلام : إنَّ اللّهَ لَمْ یَخْلُقْكُمْ عَبَثا، وَلَیْسَ بِتارِكِكُمْ سُدًى ، كَتَبَ آجالَكُمْ، وَ قَسَّمَ بَیْنَكُمْ مَعائِشَكُمْ، لِیَعْرِفَ كُلُّ ذى لُبٍّ مَنْزِلَتَهُ، وانَّ ماقَدَرَ لَهُ اصابَهُ، و َما صُرِفَ عَنْهُ فَلَنْ یُصیبَهُ.17
فرمود: خداوند شما انسان ها را بیهوده و بدون غرض نیافریده و شما را آزاد، رها نكرده است . لحظات آخر عمر هر یك معیّن و ثبت مى باشد، نیازمندى ها و روزى هر كس سهمیّه بندى و تقسیم شده است تا آن كه موقعیّت و منزلت شعور و درك اشخاص شناخته گردد.
18 - قالَ علیه السلام : مَنَ لَبِسَ ثَوْبَ الشُّهْرَةِ، كَساهُ اللّهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ ثَوْبا مِنَ النّارِ.18
فرمود: هر كس لباس شهرت - و انگشت نما، از جهت رنگ ، دوخت ، مد و ... - بپوشد، روز قیامت خداوند، او را لباس آتشین خواهد پوشاند.
19 - سُئِلَ علیه السلام : عَنِ الْبُخْلِ؟ فَقالَ: هُوَ انْ یَرىَ الرَّجُلُ ما انْفَقَهُ تَلَفا، وَ ما امْسَكَهُ شَرَفا.19
از حضرت پیرامون بخل سؤال شد؟ در جواب فرمود:
معناى آن چنین است كه انسان آنچه را به دیگرى كمك و انفاق كند فكر نماید كه از دست داده و تلف شده است و آنچه را ذخیره كرده و نگه داشته است خیال كند برایش باقى مى ماند و موجب شخصیّت و شرافت او خواهد بود.
20 - قالَ علیه السلام : تَرْكُ الزِّنا، وَ كَنْسُ الْفِناء، وَ غَسْلُ الاْ ناء مَجْلَبَةٌ لِلْغِناء:20
فرمود: انجام ندادن زنا، جاروب و نظافت كردن راهرو و در منزل ، و شستن ظروف سبب رفاه و بى نیازى مى گردد.
فرمود: هركس خدا را بشناسد، (در عمل و گفتار) او را دوست دارد و كسى كه دنیا را بشناسد آن را رها خواهد كرد
21 - قالَ علیه السلام :السِّیاسَةُ انْ تَرْعى حُقُوقَ اللّهِ، وَحُقُوقَ الاْ حْیاءِ، وَ حُقُوقَ الاْمْواتِ.21
فرمود: - مفهوم و معناى - سیاست آن است كه حقوق خداوند و حقوق موجودات زنده و حقوق مردگان را رعایت كنى .
22 - قالَ علیه السلام : ما تَشاوَرَ قَوْمٌ إلاّ هُدُوا إلى رُشْدِهِمْ.22
فرمود: هیچ گروهى در كارهاى - اجتماعى ، سیاسى ، اقتصادى ، فرهنگى و ... - با یكدیگر مشورت نكرده اند مگر آن كه به رشد فكرى و عملى و... رسیده اند.
23 - قالَ علیه السلام : اَلْخَیْرُ الَذّى لا شَرَّفیهِ: الشُّكْرُ مَعَ النِّعْمَةِ، وَالصّبْرُ عَلَى النّازِلَةِ.23
فرمود: آن خوبى كه شرّ و آفتى در آن نباشد شكر در مقابل نعمت ها و صبر و شكیبائى در برابر سختى ها است .
24 - قالَ علیه السلام : یَابْنَ آدَمٍ، لَمْ تَزَلْ فى هَدْمِ عُمْرِكَ مُنْذُ سَقَطْتَ مِنْ بَطْنِ اُمِّكَ، فَخُذْ مِمّا فى یَدَیْكَ لِما بَیْنَ یَدَیْكَ.24
فرمود: اى فرزند آدم از موقعى كه به دنیا آمده اى در حال گذراندن عمرت هستى ، پس از آنچه دارى براى آینده ات (قبر و قیامت ) ذخیره نما.
25 - قالَ علیه السلام : إنَّ مَنْ خَوَفَّكَ حَتّى تَبْلُغَ الاْ مْنَ، خَیْرٌ مِمَّنْ یُؤْمِنْكَ حَتّى تَلْتَقِى الْخَوْفَ.25
فرمود: همانا كسى تو را - در برابر عیب ها و كم بودها - هشدار دهد تا آگاه و بیدار شوى ، بهتر است از آن كسى كه فقط تو را تعریف و تمجید كند تا بر عیب هایت افزوده گردد.
26 - قالَ علیه السلام : القَریبُ مَنْ قَرَّبَتْهُ الْمَوَدَّةُ وَ إنْ بَعُدَ نَسَبُهُ، وَالْبَعیدُ مَنْ باعَدَتْهُ الْمَوَدَّةُ وَ إنْ قَرُبُ نَسَبُهُ.26
فرمود: بهترین دوست نزدیك به انسان آن كسى است كه در تمام حالات دلسوز و با محبّت باشد گرچه خویشاوندى نزدیك نداشته باشد.
و بیگانه ترین افراد كسى است كه از محبّت و دلسوزى بعید باشد گرچه از نزدیك ترین خویشاوندان باشد.
27 - وَسُئِلَ عَنِ الْمُرُوَّةِ؟ فَقالَ علیه السلام : شُحُّ الرَّجُلِ عَلى دینِهِ، وَ إصْلاحُهُ مالَهُ، وَ قِیامُهُ بِالْحُقُوقِ.27
از حضرت سلام اللّه علیه پیرامون مُروّت و جوانمردى سؤال شد، فرمود:
جوانمرد كسى است كه در نگهدارى دین و عمل به آن تلاش نماید، در اصلاح اموال و ثروت خود همّت گمارد، و در رعایت حقوق طبقات مختلف پا بر جا باشد.
28 - قالَ علیه السلام : عَجِبْتُ لِمَنْ یُفَكِّرُ فى مَاكُولِهِ كَیْفَ لایُفَكِّرُ فى مَعْقُولِهِ، فَیَجْنِبُ بَطْنَهُ ما یُؤْذیهِ، وَ یُوَدِّعُ صَدْرَهُ ما یُرْدیهِ.28
فرمود: تعجّب مى كنم از كسى كه در فكر خوراك و تغذیه جسم و بدن هست ولى درباره تغذیه معنوى روحى خود نمى اندیشد، پس از غذاهاى فاسد شده و خراب دورى مى كند.
و عقل و قلب و روح خود را كارى ندارد - هر چه و هر مطلب و برنامه اى به هر شكل و نوعى باشد استفاده مى كند - .
29 - قالَ علیه السلام : غَسْلُ الْیَدَیْنِ قَبْلَ الطَّعامِ یُنْفِى الْفَقْرَ، وَبَعْدَهُ یُنْفِى الْهَمَّ.29
فرمود: شستن دست ها قبل از طعام فقر و تنگدستى را مى زداید و بعد از آن ناراحتى ها و آفات را از بین مى برد.
30 - قالَ علیه السلام : حُسْنُ السُّؤالِ نِصْفُ الْعِلْمِ.30
فرمود: كسى كه عادت سؤال و حالت پرس و جو دارد مثل آن است كه نصف علم ها را فرا گرفته باشد.
31 - قالَ علیه السلام : إنّ الْحِلْمَ زینَةٌ، وَالْوَفاءَ مُرُوَّةٌ، وَالْعَجَلةَ سَفَهٌ.31
فرمود: صبر و شكیبائى زینت شخص ، وفاى به عهد علامت جوانمردى ، و عجله و شتابزدگى (در كارها بدون اندیشه ) دلیل بى خردى مى باشد.
32 - قالَ علیه السلام : مَنِ اسْتَخَفَّ بِإخوانِهِ فَسَدَتْ مُرُوَّتُهُ.32
فرمود: كسى كه دوستان و برادرانش را سبك شمارد و نسبت به آنها بى اعتناء باشد، مروّت و جوانمردیش فاسد گشته است.
33 - قالَ علیه السلام : إنّما یُجْزى الْعِبادُ یَوْمَ الْقِیامَةِ عَلى قَدْرِ عُقُولِهِمْ.33
فرمود: همانا در روز قیامت بندگان به مقدار عقل و درك و شعورشان مجازات مى شوند.
34 - قالَ علیه السلام :إنَّ النّاسَ عَبیدُ الْمالِ، وَالدّینُ لَعِبُ عَلى الْسِنَتِهِمْ، یُحیطوُنَهُ مادَرَتْ بِهِ مَعایِشُهُمْ، فَإذا مُحِّصُوا لِلاْ بْتِلاءِ قَلَّ الدَّیّانُونَ.34
فرمود: همانا مردم اسیر و بنده دنیا و اموال آن هستند، و دین را وسیله رسیدن به اهداف خود قرار داده اند و به هر نوعى كه زندگى آنها تامین شود حركت مى كنند. بنابر این هنگامى كه در بوته آزمایش در آیند، دینداران اندك خواهند شد.
35 - قالَ علیه السلام : الْمِزاحُ یَاْكُلُ الْهَیْبَةَ، وَقَدْ اكْثَرَ مِنَ الْهَیْبَةِ الصّامِت 35
فرمود: مزاح و شوخى - هاى زیاد و بیجا - شخصیّت و وقار انسان را از بین مى برد، و چه بسا افراد ساكت داراى شخصیّت و وقار عظیمى مى باشند.
36 - قالَ علیه السلام : اللُؤْمُ انْ لا تَشْكُرَ النِّعْمَةَ.36
فرمود: از علائم پستى شخص ، شكر نكردن از ولى نعمت است .
37 - قالَ علیه السلام : لَقَضاءُ حاجَةِ اخٍ لى فِى اللّهِ احَبُّ مِنْ إعْتِكافِ شَهْرٍ.37
فرمود: هر آینه برآوردن حاجت و رفع مشكل برادرم ، از یك ماه اعتكاف ، در مسجد - و عبادت مستحبّى نزد من - بهتر و محبوب تر است .
38 - قالَ علیه السلام : إنَّ الدُّنْیا فى حَلالِها حِسابٌ، وَ فى حَرامِها عِقابٌ، و َفِى الشُّبَهاتِ عِتابٌ، فَاءنْزِلِ الدُّنْیا بِمَنْزَلَةِ المیتَةِ، خُذْمِنْهاما یَكْفیكَ.38
فرمود: چیزهاى دنیا اگر حلال باشد حساب و بررسى مى شود و اگر از حرام به دست آید عذاب و عقاب دارد و اگر حلال و حرام آن معلوم نباشد سختى و ناراحتى خواهد داشت .
پس باید دنیا (و موجوداتش ) را همچون میته و مردارى بشناسى كه به مقدار نیاز و اضطرار از آن استفاده كنى.
39 - قالَ علیه السلام : وَاعْمَلْ لِدُنْیاكَ كَانَّكَ تَعیشُ ابَدا، وَاعمَلْ لآخِرَتِكَ كَانّكَ تَمُوتُ غدَا.39
فرمود: در دنیا چنان برنامه ریزى كن - از نظر اقتصاد و صرفه جویى و... - مثل آن كه مى خواهى همیشه دوام داشته باشى ، و نسبت به آخرت به نوعى حركت و كار كن مثل این كه فردا خواهى مُرد.
40 - قالَ علیه السلام : اكْیَسُ الْكَیِّسِ التُّقى ، وَ احْمَقُ الْحُمْقِ الْفُجُورَ، الْكَریمُ هُوَ التَّبَرُّعُ قَبْلَ السُّؤالِ.40
فرمود: زیرك ترین و هوشیارترین افراد، شخص باتقوا و پرهیزكار مى باشد؛ احمق و نادان ترین افراد، كسى است كه تبهكار و اهل معصیت باشد؛ گرامى ترین و با شخصیّت ترین افراد، آن كسى است كه به نیازمندان پیش از اظهار نیازشان ، كمك نماید.
شکوری_گروه دین و اندیشه تبیان
1- تنبیه الخواطر، معروف به مجموعة ورّام : ص 427، بحار: ج 68، ص 184، ضمن ح 44.
2- كلمة الا مامُ الْحَسَن علیه السلام : 7، ص 211.
3- كلمة الا مامُ الْحَسَن علیه السلام : 7، ص 25، بحارالانوار: ج 44، ص 23، ح 7.
4- إحقاق الحقّ: ج 11، ص 183، س 2 و ص 185.
5- دعوات الرّاوندى : ص 24، ح 13، بحارالانوار: ج 89، ص 204، ح 21.
6- بحارالانوار: ج 75، ص 111، ضمن ح 6.
7- وافى : ج 4، ص 1553، ح 2، تهذیب الا حكام : ج 2، ص 321، ح 166.2
8- تحف العقول : ص 234، س 14، من لا یحضره الفقیه : ج 1، ص 511، ح 1479.
9- تحف العقول : ص 235، س 7، مستدرك : ج 3، ص 359، ح 3778.
10- إحقاق الحقّ : ج 11، ص 238، س 2.
11- إحقاق الحقّ: ج 11، ص 235، س 7.
12- كلمة الا مام الحسن علیه السلام : ص 140.
13- اعیان الشّیعة : ج 1، ص 577، بحارالا نوار: ج 75، ص 111، ح 6.
14- تحف العقول : ص 229، س 5، بحارالا نوار: ج 10، ص 130، ح 1.
15- كلمة الا مام حسن علیه السلام : ص 138، تحف العقول : ص 234، س 6، بحارالا نوار: ج 75، ص 105، ح 4.
16- تحف العقول : ص 236، س 13، بحارالا نوار: ج 75، ص 105، ح 4.
17- تحف العقول : ص 232، س 2، بحارالا نوار: ج 75، ص 110، ح 5.
18- مستدرك الوسائل : ج 3، ص 245، ح 4.
19- اعیان الشّیعة : ج 1، ص 577، بحارالا نوار: ج 75، ص 113، ح 7.
20-كلمة الا مام حسن علیه السلام : ص 212، بحارالا نوار: ج 73، ص 318، ح 6.
21- همان مدرك : ص 57.
22- تحف العقول : ص 233، اعیان الشّیعة : ج 1، ص 577، بحارالا نوار: ج 75، ص 105، ح 4.
23- تحف العقول : ص 234، س 7، بحارالا نوار: ج 75، ص 105، ح 4.
24- كلمة الا مام الحسن علیه السلام : ص 35، بحارالا نوار: ج 75، ص 111، ح 6.
25- إحقاق الحقّ: ج 11، ص 242، س 2.
26- تحف العقول : ص 234، س 3، بحارالانوار: ج 75، ص 106، ح 4.
27- تحف العقول : ص 235، س 14، بحارالانوار: ج 73، ص 312، ح 3.
28- كلمة الا مام الحسن علیه السلام ، ص 39، بحارالا نوار: ج 1، ص 218، ح 43.
29- كلمة الا مام الحسن علیه السلام : ص 46.
30- كلمة الا مام الحسن علیه السلام : ص 129.
31- كلمة الا مام الحسن علیه السلام : ص 198.
32- كلمة الا مام الحسن علیه السلام : ص 209.
33- كلمة الا مام الحسن علیه السلام : ص 209.
34- إحقاق الحقّ: ج 11، ص 234، س 8.
35- كلمة الا مام الحسن علیه السلام : ص 139، بحارالا نوار: ج 75، ص 113، ح 7.
36- كلمة الا مام الحسن علیه السلام : ص 139، بحارالا نوار: ج 75، ص 105، ح 4.
37- كلمة الا مام الحسن علیه السلام : ص 139.
38- كلمة الا مام الحسن علیه السلام : ص 36، بحارالا نوار: ج 44، ص 138، ح 6.
39- كلمة الا مام الحسن علیه السلام ص 37، بحارالا نوار: ج 44، ص 138، ح 6.
40- إحقاق الحق : ج 11، ص 20 س 1، بحارالانوار: ج 44، ص 30.
