تبیان، دستیار زندگی
عسلی ترین ماه خدا از راه رسید، سفره ضیافت خدا گشوده شد و نسیم رحمت خداوندی وزیدن گرفت . ناگهان منادی ندا در داد: گوارایتان باد روزه داری، نخورید و نیاشامید تا رستگار شوید.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

حکم روزه داری و فرزند داری

روزه

عسلی ترین ماه خدا از راه رسید، سفره ضیافت خدا گشوده شد و نسیم رحمت خداوندی وزیدن گرفت .

ناگهان منادی ندا در داد: گوارایتان باد روزه داری، نخورید و نیاشامید تا رستگار شوید.

حلول ماه بندگی و طلوع فصل سر سپردگی را به شما روزه داران و دعوت شدگان خوان رحمت خدا تبریک می گوییم.

و اما بعد...

از جمله مباحثی که طرح آن در ماه مبارک رمضان ضرورت دارد احکام روزه داری و مفطرات روزه است.

اما از آنجا که احکام روزه، فروعات گسترده ای دارد و پرداختن به همه مسایل آن از حوصله این مختصر بیرون است از این رو بر آن شدیم تا سر حد امکان به تبیین فتاوا و استفتاءات مراجع درباره عده ای از مکلفان که روزه داری بر آنها واجب نیست، یعنی بانوان شیرده، بپردازیم.

در شریعت اسلام چند دسته از روزه گرفتن در ماه رمضان معاف شده اند و روزه بر آن ها واجب نیست. به همین خاطر مراجع تقلید در احکام روزه «عنوانی» را به این دسته اختصاص داده و احکام روزه آنان را بیان کرده اند. بنا به فتوای مراجع که برگرفته از قرآن و نیز روایات است، عمده کسانی که روزه رمضان بر آنها واجب نیست به 4گروه تقسیم می شوند، که عبارت است از: پیران، بیماران، زنان حامله و مادران شیرده. البته اینها احکام یکسانی ندارند و برخی از آنان مانند زنان حامله و یا مادران شیرده و برخی از بیماران باید پس از رمضان و در زمان مناسب قضای روزه را به جا آورند و برخی دیگر که به طور کلی توانایی روزه گرفتن ندارند، قضای روزه هم بر آنان واجب نیست. وجه مشترک کسانی که روزه رمضان بر آنها واجب نیست، مشقت و یا ضرر داشتن روزه برای آنهاست، البته به جز مسافر که بنا به نص قرآن کریم، روزه بر مسافر واجب نیست و باید قضای آن را پس از رمضان به جا آورد. به همین خاطر مراجع تقلید، مسافر را جزو آن دسته از کسانی که روزه بر آنان واجب نیست قرار نداده و به طور مستقل احکام آن را یادآور شده اند.1

روزه دارى و فرزنددارى

نفى عسر و حرج و نیز نفى ضرر در شریعت اسلامى به عنوان یک قاعده قطعى فقهى که علاوه بر قرآن از پشتوانه قوىّ سنت برخوردار است، در روزه نیز باعث شده نه تنها براى دسته هایى خاص، روزه، واجب نباشد بلکه گاه حرام هم باشد. آنچه به عنوان بیماران، سالخوردگان، زنان باردار و یا شیرده مطرح شده است، هر چند روایات و ادله خاص خود را نیز دارد اما زیر مجموعه دو قاعده یاد شده به شمار مى روند. برخى از این عناوین مشترک میان زن و مرد است، اما دشوارى و ضرر روزه دارى براى زنان باردار یا شیرده معلوم است که موضوع ویژه آنان است.

زنانى که باردارند و وضع حمل آنان نزدیک است، اگر روزه دارى براى خودشان یا جنین یا هر دو ضرر داشته باشد، نیز زنان شیرده که روزه دارى مایه کاهش شیر و ضرر به شیرخوار مى گردد، جزء صاحبان عذر به شمار مى روند و روزه بر آنان واجب نیست، هر چند هر صاحب عذرى، کراهت دارد بیش از نیاز بخورد و بیاشامد.

مسئله قضا و کفاره تابع احکامى است که در متون فقهى آمده است. اما اصل موضوع در واقع همراهى با جایگاه مادرى زن و کمک به مسئولیت وى در پرورش فرزند و رشد جسمى کودک است. مسئله جویدن غذا براى کودک و یا چشیدن غذاى بدون فرو بردن توسط زن روزه دار که در برخى روایات آمده با این نگاه نیز مى تواند مورد توجه قرار گیرد، هر چند امرى ویژه بانوان نیست، و در برخى از این احادیث تصریح به عمومیت شده است و صرف جویدن و چشیدن نیز مایه بطلان نمى باشد، هر چند مى تواند باعث کاهش ثواب باشد. اما وقتى براى کودک باشد یا به خاطر طبخ درست غذا، همین نقیصه و کاهش ثواب نیز وجود نخواهد داشت.2

زنانى که باردارند و وضع حمل آنان نزدیک است، اگر روزه دارى براى خودشان یا جنین یا هر دو ضرر داشته باشد، نیز زنان شیرده که روزه دارى مایه کاهش شیر و ضرر به شیرخوار مى گردد، جزء صاحبان عذر به شمار مى روند و روزه بر آنان واجب نیست، هر چند هر صاحب عذرى، کراهت دارد بیش از نیاز بخورد و بیاشامد

در ادامه به تبیین احکام مربوط به بانوان شیرده از دیدگاه مراجع عظام تقلید می پردازیم:

حکم کلی مساله

زنی که بچه شیر می دهد خواه مادر باشد یا دایه یا شخص دیگری که بی اجرت شیر می دهد، اگر روزه برای بچه ای که شیر می دهد ضرر دارد و یا اگر برای خود شیر دهنده ضرر داشته باشد، در هر دو صورت روزه بر او واجب نیست و باید برای هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد و روزه هایی را که نگرفته است، قضا کند. البته آیت الله مکارم و آیت الله صافی گلپایگانی گفته اند: در صورتی که روزه برای شیردهنده ضرر داشته باشد، لازم نیست کفاره بدهد و امام خمینی(ره) و آیت الله نوری همدانی هم دادن کفاره را احتیاط واجب دانسته اند.(در موردی که مرجع تقلید فتوا به احتیاط واجب بدهد می توان از مرجعی که به احتیاط فتوا نداده مراجعه کرد).

این مساله 3 صورت دارد3 :

امام خمینی ( ره ) :

روزه

1. زنی كه بچه شیر می دهد و شیر او كم است ، چه مادر بچه یا دایه او باشد، یا بی اجرت شیر دهد، اگر روزه برای بچه ای كه شیر می دهد ضرر دارد، روزه بر او واجب نیست و باید برای هر روز یك مد طعام ، یعنی گندم یا جو و مانند اینها به فقیر بدهد.

2.  اگر برای خودش ضرر دارد، روزه بر او واجب نیست ، و بنابر احتیاط واجب باید برای هر روز یك مد طعام به فقیر بدهد و در هر دو صورت روزه هایی را كه نگرفته باید قضا نماید.

3. اگر كسی پیدا شود كه بی اجرت بچه را شیر دهد، یا برای شیر دادن بچه از پدر یا مادر بچه یا از كس دیگر كه اجرت او را بدهد اجرت بگیرد، احتیاط واجب آن است كه بچه را به او بدهد و روزه بگیرد.

 مرحوم آیت الله تبریزی :

ایشان در صورت دوم می فرمایند : ...بنا بر احتیاط مستحب برای هر روز یك مد طعام به فقیر بدهد و در هر دو صورت روزه هایی را كه نگرفته باید قضا نماید.

در صورت سوم می فرمایند : واجب است كه بچه را به او بدهد و روزه بگیرد. و همچنین است بنابر احتیاط اگر مادر بتواند بچه خود را از شیر خشك معمولی غذا دهد.

مرحوم آیت الله بهجت :

در صورت دوم می فرمایند : ... واجب است  برای هر روز یك مد طعام به فقیر بدهد و در هر دو صورت روزه هایی را كه نگرفته باید قضا نماید.

در صورت سوم می فرمایند : واجب است كه بچه را به او بدهد و روزه بگیرد.

 مرحوم آیت الله فاضل :

ایشان فقط در صورت دوم می فرمایند : باید برای هر روز یك مد طعام به فقیر بدهد و در هر دو صورت روزه هایی را كه نگرفته باید قضا نماید.

در صورت دوم: واجب است كه بچه را به او بدهد و روزه بگیرد.

 آیت الله مکارم:

در صورت اول: زنانی كه بچه شیر می دهند، خواه مادر بچه باشند یا دایه ، اگر روزه گرفتن باعث كمی شیر آنها و ناراحتی بچه شود، روزه بر آنها واجب نیست ، ولی برای هر روز همان كفاره (یك مد طعام ) واجب است . بعدا نیز باید روزه را قضا كنند.

در صورت دوم : اگر روزه برای خودشان ضرر داشته باشد، نه روزه واجب است و نه كفاره ، ولی باید بعدا روزه هایی را كه نگرفته اند قضا نمایند.

1. استفتاء از مقام معظم رهبری

س 746: زنى كه كودك خود را شیر مى‏داده و باردار هم بوده و در همان حال روزه ماه رمضان را هم گرفته است، و هنگام زایمان فرزندش مرده به دنیا آمد، اگر از ابتدا احتمال ضرر را مى‏داده و در عین حال روزه گرفته است:

1 - آیا روزه‏اش صحیح است یا خیر؟

2 - آیا دیه بر ذمه او هست یا خیر؟

3 - اگر احتمال ضرر نمى‏داده، ولى بعدا معلوم شده كه روزه گرفتن براى جنین ضرر داشته، چه حكمى دارد؟

پاسخ معظم له:

اگر با وجود خوف از ضررى كه داراى منشاء عقلائى است، روزه گرفته باشد و یا بعدا برایش معلوم شود كه روزه براى وى یا براى جنین‏اش ضرر داشته، روزه‏اش صحیح نیست و قضاى آن بر او واجب است، ولى ثبوت دیه جنین متوقف بر این است كه ثابت شود فوت جنین مستند به روزه گرفتن وى است.

س 747: من به لطف خداوند متعال داراى فرزندى هستم كه شیرخوار است. إن شاء الله تعالى بزودى ماه مبارك رمضان فرا خواهد رسید. در حال حاضر مى‏توانم روزه بگیرم ولى در صورت روزه گرفتن، شیرم خشك خواهد شد. با توجه به اینكه داراى بنیه ضعیفى هستم و كودكم هر ده دقیقه شیر مى‏خواهد، چه وظیفه‏اى دارم؟

پاسخ معظم له:

روزه در احادیث

اگر به دلیل كم یا خشك شدن شیرتان بر اثر روزه، خوف ضرر بر طفل خود داشته باشید، روزه‏تان را افطار كنید، ولى براى هر روزى باید یك مد طعام به فقیر بدهید و قضاى روزه را هم بعدا بجا آورید.4

استفتاء آیت‌الله العظمی صافی گلپایگانی(مدظله العالی)

زن شیردهی که فرزندی دارد که علاوه بر خوردن غذا، از شیر مادر نیز استفاده می‌کند و مادر به علت شیردهی، ضعف کرده و چند روز را روزه نگرفته، وظیفه‌اش چیست؟

پاسخ معظم له:

در فرض سوال، چنانچه روزه براى بچه یا مادر او به خاطر شیر دادن ضرر داشته یا احتمال عقلایى ضرر مى‌داده که قهرا موجب خوف ضرر می‌شود، خوردن روزه اشکال نداشته ولى باید براى هر روزی که خورده یک مد طعام مانند گندم و جو و برنج به فقیر غیر سید بدهد و دادن پول اینها کفایت نمى‌کند و باید قضاى روزه‌ها را نیز بگیرد.

استفتاء از آیت‌الله العظمی وحید خراسانی(مدظله العالی)

آیا زنی که بچه شیر می‌دهد می‌تواند روزه بگیرد؟

پاسخ معظم له:

اگر شیر او کم باشد و روزه برای بچه یا برای خودش ضرر داشته باشد جایز نیست روزه بگیرد بلکه باید بعدا قضای آن را بجا آورد و این حکم در صورتی است که شیر خوردن این بچه از راه دیگری میسر نباشد و اگر میسر باشد واجب است آن زن روزه بگیرد و در صورتی که روزه برای بچه‌اش ضرر داشته باشد علاوه بر قضا باید فدیه هم بپردازد یعنی برای هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد و احتیاط مستحب این است که در صورتی که روزه برای خودش ضرر داشته باشد برای هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد.

آیت الله العظمی سیدعلی سیستانی(مدظله العالی)

زنـى كـه بـچه شیر مى‌دهد و شیر او كم است چه مادر بچه یا دایه او باشد، یا بى‌اجرت شیر دهد اگـر روزه بـراى خودش یا بچه‎اى كه شیر مى‎دهد ضرر دارد، روزه بر او واجب نیست و باید براى هر روز یـك مـد طعام به فقیر بدهد و در هر دو صورت روزه‌هایى را كه نگرفته باید قضا نماید ولى بنابر احتیاط واجـب ایـن حـكـم اخـتصاص به موردى دارد كه شیر دادن بچه منحصر به همین راه باشد و اما اگر راه دیـگـرى بـراى شـیر دادن بچه باشد - مثلا این كه چند زن در شیر دادن او شركت كنند - ثبوت این حكم محل اشكال است.

آیت‌الله العظمی سیدمحمد حسینی‌شاهرودی(مدظله العالی)

زنى که بچه شیر مى‌دهد و شیر او کم است چه مادر بچه و یا دایه او باشد، یا بى اجرت شیر دهد، اگر روزه براى او و یا بچه‎اى که شیر مى‌دهد ضرر دارد، روزه بر او واجب نیست و باید براى هر روز یک مد طعام یعنى گندم یا جو یا نان و مانند اینها به فقیر بدهد و روزه‌هایى را که نگرفته باید قضا نماید، ولى اگر کسى پیدا شود بى اجرت بچه را شیر دهد، یا براى شیر دادن بچه از پدر یا مادر بچه یا از کس دیگرى که اجرت او را بدهد اجرت بگیرد، اقوى آنست که بچه را به او بدهد و روزه بگیرد.

شکوری_گروه دین و اندیشه تبیان


1. محمد علی ندائی، روزنامه خراسان

2. سید ضیاء مرتضوى، مجله پیام زن

3. توضیح المسائل مراجع ( ۱۳ مرجع ) . ج 1 ص 9۵۵ مسئله 172۷

4.جامع الاستفتاءات مقام معظم رهبری

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.