تبیان، دستیار زندگی
برای دوستداران آسمان، یكی از لذت‌بخش‌ترین کارها، دیدن بارش شهابی است. لحظه‌هایی پر از نور و شگفتی كه اگر غفلت کنید به سرعت از جلوی چشمانتان ناپدید می‌شوند. حال آسمان این شب ها میزبان بارش شهابی برساووشی است که اگر در مکان مناسبی حضور
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

امشب شهاب باران است

امشب شهاب باران است

بارش شهابی

برای دوستداران آسمان، یكی از لذت‌بخش‌ترین کارها، دیدن بارش شهابی است. لحظه‌هایی پر از نور و شگفتی كه اگر غفلت کنید به سرعت از جلوی چشمانتان ناپدید می‌شوند. حال آسمان این شب ها میزبان "بارش شهابی برساوشی" است که اگر در مکان مناسبی حضور داشته باشید می توانید در هرساعت نزدیک به 100 شهاب را ببینید.

زمین در حرکت خود پیرامون خورشید به مدار دنباله دار "سوئیفت- تاتل" نزدیک شده است و این دنباله دار ذرات گرد و غبار خود را بر روی زمین فرو می ریزد. این ذرات با سرعت وارد اتمسفر زمین می شوند و در اثر برخورد با اتسمفر زمین سوخته و فلاشهای آسمانی ایجاد می کنند.

امسال به دلیل تقارن این بارش با ماه نو، نور ماه در رصدها تداخل ایجاد نخواهد کرد و بنابراین رویت بارش بهتر از سال گذشته خواهد بود. آخرین شهاب باران برساوشی بدون حضور ماه در آسمان سال 1386 به وقوع پیوسته و امسال باز نوبت به تماشای این بارش شهابی بدون نور ماه در آسمان رسیده است.

بارش شهابی برساوشی از روزهای قبل آغاز شده است اما اوج این بارش شهابی با توجه به آمار "سازمان بین المللی شهاب" (IMO) در شامگاه 21 و 22 مرداد ماه بین ساعات 22:30 تا 11:30 صبح اتفاق خواهد افتاد. این بارش شهابی یكی از جذاب ترین بارش های سالیانه است كه طی سال های گذشته به طور میانگین در زمان اوج و شرایط ایده آل رصدی گذر حدودا 100 شهاب را در یك ساعت به نمایش گذاشته است.

امسال، ایران با توجه به زمان پیش بینی شده برای اوج شهاب باران برساوشی، یكی از بهترین مناطق دنیا برای رصد این بارش به شمار می آید.

درباره بارش های شهابی بیشتر بدانید

بارش های شهابی زمانی اتفاق می افتند که زمین در گردش مداری خود به دور خورشید از میان توده ای از ذرات به جا مانده از عبور دنباله دارها بگذرد. نخستین بار ادموند هالی، با تحلیل و بررسی داده های رصدی گذشتگان خود، پی به دوره ای و تناوبی بودن دنباله دارها برد. اکنون که تعداد بسیاری از این اجرام کوچک و سرگردان ثبت شده اند، در یکی دو زمان خاص از سال خبرهایی از بارش های شهابی پرشمار شنیده می شود. منشا برخی از آن ها، که روند ثبتشان حتی در پاره ای از آثار به جا مانده از پیشینیان به چشم می خورد، جایی فراسوی مدار پلوتون و بسیار دورتر از تمامی اجرامی است که تا کنون در منظومه شمسی رصد کرده ایم.

امسال، ایران با توجه به زمان پیش بینی شده برای اوج شهاب باران برساوشی، یكی از بهترین مناطق دنیا برای رصد این بارش به شمار می آید.

در هسته اصلی دنباله دارهایی که از مناطق بیرونی منظومه شمسی به خورشید نزدیک می شوند، درصد زیادی از جرم را بلورهای یخ به خود اختصاص داده اند اما آب تنها بخشی از این یخ را ایجاد کرده و باقی جرم آنها در آن دماهای پایین نواحی خارجی از مواد آلی مثل اتان و متان تشکیل شده است. حال زمانی که این مواد جامد در مسیر خود به خورشید نزدیک می شوند، به علت گرمای خورشید، پیوند مواد لایه های سطحی سست و ناپایدار خواهد شد و هسته ها مواد بیرونی تر خود را با تصعید از دست می دهند و به این طریق در هر بار گردش به دور خورشید بخشی از جرمشان کاسته خواهد شد. دم اصلی دنباله دارها حاصل از جدا شدن همین مواد تبخیر شده از سطح هسته دنباله دار است که امتداد آن در راستای فشار تابشی خورشید قرار می گیرد. در واقع ذرات بر جای مانده از هسته دنباله دار ها هستند که بعدها به شکل شهاب در جو زمین می سوزند و ردی از خود باقی می گذارند. اندازه این ذرات در اغلب موارد در حد سانتی متر است  و به ندرت به اندازه چند ده سانتی متر می رسند. اما هر چقدر اندازه آنها بزرگتر باشد، احتمال رسیدن آنها به سطح زمین نیز بیشتر می شود و در این صورت به آنچه به زمین می رسد شهاب سنگ گفته می شود.

مدار برخی از دنباله دارها به گونه ای است که مدار زمین به دور خورشید را قطع می کنند و این بدان معناست که زمین در طول یک سال دست کم یکبار از مدار این دنباله دارها عبور می کند. در این زمان خاص، سیاره زمین از درون ذرات باقی مانده در مدار آن دنباله دار عبور خواهد کرد و گاهی نیز، در شرایط کاملا خاص، امکان دارد مدار یک دنباله دار، هم در مسیر رفت و هم در مسیر برگشت به دور خورشید، با مدار زمین به دور خورشید برخورد داشته باشد که در این صورت، در دو زمان مختلف، دو بارش شهابی با منشایی یکسان اتفاق می افتد.

شهاب

با عبور زمین از درون این توده ها ذراتی که با جو زمین برخورد می کنند، بر اثر برخورد با مولکول های لایه های فوقانی جو در اثر اصطکاک در برابر این حرکت، گرم می شوند و می سوزند و در مسیر خود به سمت سطح زمین مولکول های جو زمین را نیز یونیزه می کنند. این مولکول ها، پس از برانگیخته و باردار شدن، از خود نور گسیل می کنند و در رنگ های گوناگونی می درخشند. این همان نوری است که در زمان مشاهده شهاب ها نیز چشم ها را خیره می کند. رنگ های مختلف نیز به علت درخشش مولکول ها و اتم های عناصر مختلف است که هر یک به رنگ خاصی از خود نور گسیل می کنند. برای مثال نورهای سبز و آبی به ترتیب مربوط به مولکول های اکسیژن و نیتروژن جو زمین و نور زرد حاصل از یونیزه شدن اتم ها سدیم در خرده سنگ هاست.

ذرات به جا مانده حاصل از جدا شدن مواد از هسته دنباله دارها، که به حرکت خود در همان مدار قبلی اما با سرعت کمتری نسبت به خود هسته ( به علت پس زده شدن در هنگام جدایی) ادامه می دهند، به صورت کاملا موازی با یکدیگر حرکت می کنند و در زمان برخورد با جو زمین نیز این حالت را حفظ می کنند. این حالت درست مانند برخورد قطرات باران به شیشه های کناری اتومبیلی در حال حرکت است که ردهای باریک و موازی ایجاد می کنند . اما از آنجا که فاصله محل برخورد آن ها در جو تا ناظران زمینی حدود یکصد کیلومتر است، به نظر می رسد که تمامی آن ها از ناحیه ای کوچک و نقطه ای سرچشمه می گیرند. این درست همان پدیده ای است که در خطوط راه آهن به نظر می رسد و دو طرف ریل قطار در دوردست به هم می رسند. به این ناحیه، که از دید ناظران، تمام شهاب ها از آنجا وارد جو زمین می شوند،«کانون بارش» گفته می شود که اغلب یک نقطه کاملا معین نیست. بسته به این که این کانون در کدام صورت فلکی و در چه مختصاتی واقع شده باشد، بارش شهابی به نام آن صورت فلکی نامیده می شود.

یک شهاب برساوشی
توصیه های ما را جدی بگیرید!

1- در هر کجا که رصد می کنید یک پتو (زیر انداز) هم با خود به همراه ببرید. اگر ایستاده رصد کنید، پس از مدتی، هم دچار گردن درد می شوید و هم اینکه بخش محدودی از آسمان را مشاهده می کنید. پس سعی کنید حتما دراز بکشید!

2- برای پیدا کردن برساوش یک دستتان را به سمت شمال بگیرید و دست دیگرتان را به مشرق نشانه روید. اکنون رو به شمال شرقی ایستاده اید. یک کار دیگر مانده: سرتان را بلند کنید، برساوش همانجاست!

3- هیچ گاه به طور مستقیم به محل کانون نگاه نکنید، زیرا در آن صورت شهاب هایی که به طور مستقیم به طرف شما می آیند از دید شما مسیر بسیار کوتاه تری را طی می کنند و شما در مجموع، شهاب های کمتری را می بینید. بهتر است فاصله در حدود 40 درجه از کانون مرکز دید شما باشد.

4- برنامه رادیویی «روی موج نجوم» در این هفته، با حضور کارشناسان مجله نجوم به بارش شهابی برساووشی پرداخته است و نکات خوب و مفیدی را مطرح کرده است. شما می توانید فایل صوتی برنامه این هفته «روی موج نجوم» را از اینجا دریافت کنید.

تهیه و تنظیم برای تبیان: م.ح.اربابی فر

منابع: ماهنامه نجوم 187 / ستاره پارسی / خبرگزاری مهر / آسمان شب