یاد باد آن روزگاران یاد باد

حدیث هشت سال دفاع و مقاومت جمهورى اسلامى در برابر هجوم نظامى رژیم عراق ـ كه پشتیبانى همه قدرتهاى سیاسى، نظامى و اقتصادى جهان را به همراه داشت ـ از بازرترین مقاطع حیات حقیقى این مرز و بوم است.

اینك كه سالهایى نه چندان دور از آن مقطع سرنوشت ساز تاریخ ایران و انقلاب اسلامى مى گذرد، تبیین حماسه هاى عظیم و ارزشمندى كه مردم و رزمندگان اسلام آفریدند ضرورت بیشترى پیدا كرده است. مركزمطالعات و تحقیقات جنگ سپاه با درك این رسالت تاریخى، تلاش مى كند با بهره گیرى از اسناد، مدارك و منابع بى نظیرى كه راویان و محققان این مركز درطول جنگ هشت ساله جمع آورى كرده اند، ابعاد مختلف دفاع مقدس را ترسیم نماید.

متن زیر خلاصه اى از گزارش اولین عملیات گسترده و موفق آزادسازى سرزمین هاى اشغالى كه با اجراى آن محاصره آبادان شكسته شد و شرق كارون آزاد شد.

مقدمه

پس از اینكه رژیم عراق در استراتژى خود كه با هدف كسب پیروزى سریع بر پایه «جنگ محدود و برق آسا» طرح ریزى شده بود با شكست مواجه شد و نتوانست به اهداف اصلى خود از جمله براندازى نظام جمهورى اسلامى ایران و تجزیه خوزستان دست یابد، هدف محدودترى را انتخاب كرد تا با نیل به آن بتواند شرایط خود را به جمهورى اسلامى تحمیل كند. خرمشهر و آبادان كه در هجوم سراسرى ارتش عراق یكى ازمحورهاى اصلى پیشروى بود، از هفته دوم، اصلى ترین هدف نظامى عراق شد و محور تمركز قوا و فشار دشمن گردید اما مقاومت و از جان گذشتگى مدافعان خرمشهر اجازه نداد دشمن به راحتى به این هدف دست یابد و در مجموع 34 روز طول كشید تا دشمن خرمشهر را به اشغال خود درآورد. همین دفاع متعهدانه و انقلابى مردم از خرمشهر و در ادامه آن از آبادان، سبب شد كه ارتش عراق از حملات مكرر براى اشغال آبادان نتیجه اى كسب نكند و تنها به محاصره آبادان اكتفا كند.

پس از توقف ارتش عراق تلاشهایى براى آزادى خرمشهر و شكستن محاصره آبادان صورت گرفت؛ از جمله عملیات نصر(16/10/1359) و عملیات توكل (20/10/1359) با فرماندهى بنى صدر و به كارگیرى نیروى زمینى ارتش اجرا شد، لیكن چون مبتنى بر بینش نظامى كلاسیك و سنتى بود و ارتش عراق از این جنبه برترى داشت، نتیجه اى حاصل نشد. پس از عزل بنى صدر از فرماندهى كل قوا كه زمینه رشد تفكر انقلابى و اتخاذ تدابیر جدید و بروز تحول و ابتكار عمل در طرح ریزى و اقدامات نظامى هموار شد وامكان هماهنگى سپاه و ارتش و نزدیكى این دوسازمان میسر گردید، تحولى عظیم در مرحله جدید جنگ به وجود آمد، طورى كه در سال دوم جنگ طى 9ماه، چهار عملیات بزرگ با موفقیت به اجرا درآمد و در جریان آن 8600كیلومتر مربع از مناطق اشغالى آزاد شد و در پى آن دشمن ناچار به تخلیه 2500كیلومتر مربع دیگر از مناطق اشغالى گردید.

اولین عملیات از سلسله عملیات بزرگ آزادسازى مناطق اشغالى، عملیات ثامن الائمه (ع) بود كه با اجراى آن فرمان امام خمینى مبنى بر ضرورت شكستن حصر آبادان تحقق یافت و منطقه اشغالى شرق كارون به طور كامل پاكسازى شد.

اوضاع سیاسى و نظامى در آستانه عملیات

عملیات ثامن الائمه نخستین عملیات گسترده در مرحله جدید جنگ، پس از خلع بنى صدر از فرماندهى كل قوا محسوب مى شد كه نیروهاى خودى در آن با شیوه اى نو دست به تهاجم علیه نیروهاى نظامى عراق زدند.

عملیات ثامن الائمه در موقعیتى استثنایى و بحرانى طرح ریزى شد، زیرا اوضاع سیاسى كشور با توجه به تلاش جبهه متحد ضدانقلاب بسیار ملتهب بود. چنانكه در خرداد1360در پى اوج گیرى درگیریهاى داخلى، منافقین با ورود به فاز نظامى، قیام مسلحانه علیه نظام جمهورى اسلامى را آغاز كردند. فراخوانى امام براى مقابله با این جریان، منجر به حضور گسترده و فعال مردم در صحنه انقلاب و همچنین جبهه هاى نبرد شد. گرچه بنى صدر همراه رجوى فرار كرد ولى این امر به منزله پایان بحران سیاسى نبود، زیرا گسترش ترور وانفجار، حوادثى چون فاجعه هفتم تیر وهشتم شهریور را به وجود آورد كه این حوادث هر چند موجب تثبیت اوضاع داخلى به سود نیروهاى انقلابى شد، ولى زیانهاى جبران ناپذیرى را نیز بر جاى نهاد و به علاوه بازتاب بسیار نامطلوبى در رسانه هاى جهان داشت. چنانكه اكثر رسانه اى جهان تا آستانه عملیات ثامن الائمه (ع) ایران را از لحاظ نظامى، ناتوان، از جنبه اقتصادى ورشكسته و از حیث سیاسى بحران زده ارزیابى مى كردند. از جمله مهمترین موضوعاتى كه رسانه هاى خارجى به آن مى پرداختند، چنین بود:

ـ بمب گذارى در مقر حزب جمهورى اسلامى و نخست وزیرى به منظور ایجاد تزلزل پایه هاى حكومتى ایران.

ـ بركنارى بنى صدر و فرار او به همراه رجوى و تأثیرات امنیتى آن.

ـ بزرگنمایى تظاهرات و اغتشاشات ضددولتى توسط گروههاى ضدانقلاب بخصوص سازمان مجاهدین خلق (منافقین).

ـ تبلیغات گسترده مبنى بر نقض حقوق بشر در ایران.

ـ گزارشها و تحلیلهاى متعدد درباره ناتوانى ارتش در مقابله با تهاجمات ارتش عراق.

ـ تبلیغات گسترده درباه وجود اختلاف سپاه با ارتش.

ـ دامن زدن به شایعه خرید سلاح از اسرائیل به وسیله ایران.

ـ تخطئه اندیشه فكرى و انقلابى امام خمینى.

ـ ادعاى ورشكستگى اقتصادى ایران.

مجله تایم در گزارشى نوشت:

«انفجار بمب درنخست وزیرى ضربه اى شدید ولى نه مهلك به رژیم محاصره شده خمینى بود، اما این بمب متقاعد كننده ترین شاهد بر این بودكه انقلاب ایران با ادامه دادن به نابودى خود ممكن است ملت را به یك جنگ داخلى بكشاند».

مجله نیوزویك نیز عامل بمبگذار را از افراد درون حكومت اعلام كرد و به نقل از یك افسر امنیتى در تهران مدعى شد:«مقامات مملكتى از این امر (انفجار) بسیار آشفته هستند زیرا تروریست ها توانستند به قلب رهبران امنیتى مملكت وارد شده واعتبار رژیم را از بین ببرند. واكنون وسوسه انگیزترین سؤال براى همه این است كه آیا خمینى هدف بعدى تروریست ها خواهد بود چرا كه فقط پرستیژ ممتاز خمینى است كه هنوز كشور تجزیه شده را به صورت یكپارچه نگه داشته است».

رسانه هاى دیگر با مطرح كردن كسالت رهبر انقلاب اسلامى و همچنین ادعاى گسترش اعتراضات ضد حكومتى در ایران، آن را زمینه اوج گیرى ناامنى و سرانجام فروپاشى نظام جمهورى اسلامى تفسیر كردند. مجله پانوراما چاپ ایتالیا با استنادبه گزارش سرویس هاى مخفى غرب نوشت:

«صد گروه ضدحكومت اسلامى درده استان كشور از آذربایجان گرفته تا كردستان و سیستان و بلوچستان پایگاه هاى مستحكمى در اختیاردارند.آنان از پشتوانه مالى برخوردارند به طورى كه پرنسس اشرف پهلوى و عراقى ها درهمه این جنبش ها ?? میلیون دلار سرمایه گذارى كرده اند... طبق محاسبات متخصصان غربى در تهران، شمارش معكوس درایران از هم اكنون آغاز شده است و احتمال دارد درگیرى بین پرزیدنت بنى صدر و رهبران انتگرالیست اسلامى پس از درگذشت [امام] خمینى به بروز یك واكنش غیرقابل كنترل منجر گردد. دراین باره نخست مبارزات خونین بر سر كسب قدرت وسپس برخوردهاى بین احزاب و... سرگرفتن حمله شدید عراق و در پایان همه اینها تجزیه خاك ایران تحقق مى پذیرد».

برخى رسانه هاى غربى اقدامات نیروهاى امنیتى ایران را در دستگیرى ضد انقلابیون ـ كه با استراتژى مبارزه مسلحانه علیه نظام جمهورى اسلامى قصد ترور و ایجاد رعب ووحشت در جامعه داشتند ـ عملى ناقض حقوق بشر اعلام نمودند و پیامد آن راوحدت بیشتر نیروهاى معارض و سرنگونى نظام جمهورى اسلامى پیش بینى كردند.

روزنامه الاهرام مصر دراین باره نوشت:

«مقامات ایرانى حملات خود را جهت دستگیرى مخالفان همزمان با اجراى احكام اعدام به صورت بى سابقه ادامه مى دهند. رهبران مخالفان از پاریس [بنى صدر ورجوى] كه اعضاى آنان متشكل از هزاران نفر مى باشد از مرزهاى تركیه وایران آماده حمله همه جانبه براى سرنگونى رژیم خمینى مى شوند».

مجله تایم نیز از قول مسعود رجوى نوشت:

«خمینى خیلى ضعیف است... 90 درصد از رهبرى خمینى از بین رفته است... مردم واقعاً خوشحالند و به ما (من و بنى صدر) تبریك مى گفتند. ما [اكنون] در خط حمله هستیم وخمینى در خط دفاع».

و سرانجام نشریه فایننشیال تایمز(چاپ انگلستان) نوشت:

«تمام این مسائل احتمالاً بسیارى از مقامهاى كشورهاى غربى را بر آن داشته تا امیدوار باشند كه انقلاب اسلامى رو به اضمحلال است و بر اثر جنگ هاى گروهى وآشفتگى اقتصادى، ایران تجزیه خواهد شد».

بحران داخلى كه حاصل اقدامات گروه هاى ضد انقلاب با پشتیبانى رژیم عراق و غرب وآمریكا بود، همراه تبلیغات گسترده رسانه هاى غربى وهمچنین اوضاع نامناسب جبهه هاى جنگ واستقرار قواى دشمن درسرزمین هاى جمهورى اسلامى وعدم تحرك لازم براى بیرون راندن نیروهاى مهاجم، در آستانه عملیات ثامن الائمه ، موقعیت نظام جمهورى اسلامى را چنان متزلزل ترسیم كرده بود كه اكثر دشمنان وحتى خیلى از غیردشمنان، انتظار فروپاشى این نظام را مى كشیدند.

این وضعیت ارتش عراق را نیز امیدوار كرده بود تا با ادامه استقرار نیروهاى خود در شرق رودخانه كارون ومحاصره آبادان در انتظار گشایشى فوق العاده براى بن بست جنگ باشند. این تلقى زمانى بیشتر قوت گرفت كه نیروهاى عراقى توانستند عملیات رزمندگان (موسوم به عملیات شهید چمران) را كه در5/3/1360 در جاده ماهشهر ـ آبادان با هدف شكستن حلقه محاصره آبادان به اجرا درآمد، سركوب كنند.

با این همه دشمن در یك غفلت استراتژیك به سر مى برد. غفلتى كه ناشى از عدم درك دشمن از خردورزى جوهرى رزمندگان و فرماندهان و مؤانست بى بدیل آنان با یكدیگر بود و همین توانسته بود به رغم نگرانى آنان از اوضاع داخلى ، مدیریت عملیات را بسیار توانمندكرده و در پیروزى عملیات هاى نیروهاى انقلابى نقش بارزى ایفا كند. این ویژگى نه تنها براى دشمن ناشناخته بود، بلكه در اردوى خودى نیز تئوریزه نشده بود و براى بسیارى ملموس نبود زیرا واقعیتى بود كه با انقلاب اسلامى به وجود آمده بود. این تلفیق خردورزى و روحیه شهادت طلبى نیروهایى كه مرگ را به بازى گرفته و عبور ازهرمانعى را ممكن ساخته بودند، عملاً سبب شده بود تا آوازه شكست ناپذیرى دشمن شكسته شود. اگرچه از جنبه ظاهرى و معادلات نظامى و ابعاد فیزیكى آن دشمن در برترى نظامى قرار داشت و رزمندگان ازاین بعد در استضعاف كامل بودند، اما قدرت ناشى از دو پدیده به ظاهر متضاد و ناهمخوان «حماسه و عرفان» كه بر خرد و معنویت استوار بود ، چنان قدرتى را براى رزمندگان به ارمغان آورده بود كه تحول در سازماندهى نیروها و افزایش قدرت رزمى واحدهاى عملیاتى براى قبول مسؤولیت هاى بزرگتر در عرصه نبرد را مهیا كرد.

موقعیت منطقه

منطقه عملیات ثامن الائمه (ع) در شرق رودخانه كارون و در حدفاصل شمال شهر آبادان و جنوب منطقه دارخوین قرار داشت وشامل سرپلى به وسعت حدود 130كیلومترمربع مى شد كه دراشغال نیروهاى عراقى بود. عوارض حساس منطقه، رودخانه كارون و دو جاده اهواز ـ آبادان وماهشهر ـ آبادان بودند و عوارض مصنوعى منطقه نیز بیشتر شامل مواضع و استحكامات دشمن نظیر خاكریزهاى متعدد، مواضع تانك ، سنگرهاى اجتماعى و انفرادى مى شدند. باتوجه به اهمیت دوپل قصبه و حفار براى دشمن كه به منزله معبر ومحل اتصال عقبه هاى او در شرق كارون به شمار مى رفت، مواضع واستحكامات فراوان و نیروى رزمى بسیارى دراین دو محور مستقر بودند.

ادامه دارد

مركز مطالعات و تحقیقات جنگ