مردم شناسی در 200 سال قبل

بنای تاریخی قلعه تُل، شاید یکی از دیدنی ترین بناهای جنوب کشور باشد که در شمال خوزستان قرار گرفته است. قلعه ای که اولین بار، در حدود سال 1790 میلادی، یعنی نزدیك به 220سال پیش در حد فاصل شهرستان‌های باغملك و ایذه و در مسیر شاهی استان فارس و خوزستان ساخته شد تا فرصت مناسبی برای کنترل و دیده‌بانی خروجی‌های شهر از سمت کوهستان و دشت باشد و بازمانده آن در سال های بعد، گنجینه ای برای شناخت اقوام ساکن در منطقه به شمار برود.

بنای قلعه تل از زمان جنگ جهانی دوم و شهریور 1320 رو‌به ویرانی گذاشت و بعد از تبانی خوانین هفت لنگ و چهارلنگ یعنی محراب‌خان بهداروند با فرج الله‌خان علیه حكومت مركزی رضاخان، نظامیان دولت قلعه را اشغال کردند و با هواپیماهای جنگی ساخت آلمان، بخش‌هایی از اراضی اطراف قلعه را بمباران كردند!

مهم ترین قلعه منطقه

بنای این قلعه را به محمد تقی‌خان چهارلنگ بختیاری نسبت می دهند. او كه هم عصر با حكومت فتحعلی شاه قاجار بود، شورش خود‌ را علیه حكومت مركزی از اواخر این دوران آغاز کرد و تا وقتی كه در دوره حكومت محمد شاه قاجار دستگیر و به تهران منتقل شد، فرمانروایی منطقه بختیاری حاشیه زاگرس را در این بنا به عهده داشت.

قلعه تل که در دشت های حاصلخیز شمال خوزستان و در نزدیکی نواحی كوهستانی این استان قرار داشت، همیشه مورد توجه بود. به خصوص که در مسیر راه‌های ارتباطی شوش، ایذه و شهركرد و اصفهان هم قرار گرفته بود و به همین دلیل اهمیتی چند برابر پیدا می کرد. این قلعه، روی یك زیگورات‌عیلامی ساخته شده بود و موقعیت ویژه و برجسته آن به لحاظ نظامی، باعث می شد که همیشه برای خوانین و جنگجویان یک پشتوانه نظامی و امنیتی محکم به شمار برود.

این قلعه مربعی شکل، چهار برج دارد که در یکی از زوایای آن عمارتی چهار ضلعی به چشم می خورد. در طبقه فوقانی این عمارت، لامردون یا مهمان خانه قرار داشت و در طبقه تحتانی راهروی مسقف طویلی که این ساختمان را به محوطه مرکزی قلعه متصل می‌کرد. قلعه تل همچنین دو حیاط داشت که قسمت بیرونی برای مهمانان و مستخدمان و گارد محافظ و قسمت داخلی مخصوص خانواده خان (یعنی خانواده محمد تقی خان و برادرش آکلب‌علی) بود.

نظامیان قلعه، روی برج‌ها و دیوارهای آن چند تفنگ سنگین فتیله‌ای نصب کرده بودند که هر کدام حدود دو و نیم متر طول داشتند و قابل حمل بودند. این تفنگ‌ها روی محور و حلقه‌های مخصوصی می‌چرخیدند و با یک نوع گلوله‌ بزرگ و مقداری گلوله کوچک و تکه پاره‌های آهن مسلح می‌شدند. اگرچه قلعه از سنگ و آجر ساخته شده بود و می‌توانست در برابر حملات و یورش‌های غیر منظم محلی پایداری کند اما در عوض، این اسلحه ها کمک می کردند تا قلعه در برابر آتش توپخانه مقاومت داشته باشد.

راه دسترسی

قلعه باستانی شهر قلعه‌تل را باید در شرق اهواز و در سمت راست جاده ارتباطی اهواز ـ هفتکل ـ باغملک ـ ایذه ـ اصفهان ببینید که بعد از شهر باغ ملک قرار گرفته است. اگر گذارتان به این منطقه افتاد، دره‌های کوهستانی اطراف دشت را که روستاهایی کوچکی در آنها قرار گرفته، از دست ندهید. آب و هوایی خنک این دره ها فرصت خوبی هستند تا چند روزی را در سفر به سر ببرید و فرصت کافی برای شناخت منطقه داشته باشید.

دره‌های مال‌آقا، تنگ‌کرد، بیدستان و تمبی آشناترین مناطق کوهستانی اطراف دشت هستند که پیشنهاد می کنیم در سفر به قلعه تل، سری به آنها بزنید. ضمن آن که نزدیک‌ترین نقطه تفریحی ـ طبیعی به شهر قلعه‌تل هم در پای کوه قجه قرار دارد که به هفت‌چشمه معروف است و در گرمای تابستان خوزستان، حکم ییلاق خوش آب و هوایی را برایتان خواهد داشت!

گروه گردشگری تبیان- رستم زاد