سرطان فارسی وان

بخش ارتباطات- فارسی وان این روزها به گوش اغلب ما خورده‎است،چه آنهایی كه مشتری شبكه‌های ماهواره‎ای هستند و چه آنهایی كه هنوز اجازه ورود دیش ماهواره را به خانه خود نداده‎اند ؛ این کانال تلویزیونی به عنوان نهایت تهاجم فرهنگی ارزشهای ایرانی را مورد تهاجم قرار داده است.

نام «فارسی وان» این روزها به گوش اغلب ما خورده‎است، چه آنهایی كه مشتری شبكه‌های ماهواره‎ای هستند و چه آنهایی كه نگران از تأثیر سوء‌برنامه‎های برخی شبكه‎های آن هنوز اجازه ورود دیش ماهواره را به خانه خود نداده‎اند ؛ اما حرف و نقل آن را از دیگران شنیده‎اند یا شاید هم از سر كنجكاوی چند ساعتی در خانه در و همسایه یا هنگام میهمانی در خانه فامیل و آشنا به تماشای آن نشسته‎اند. اما این فارسی‌وان كه قصه یا ماجراهای سریال‌هایش نقل برخی محافل و میهمانی‎های دوستانه یا فامیلی شده از كجا و به چه نیتی آمده؟ چه چیزی به خورد ما می‎دهد و چه تأثیری بر ما می‎گذارد؟

تا پیش از این، شبكه‎های فارسی زبان ماهواره‎ای در خارج از ایران به‌دلیل ضعف بنیه مالی، فاقد برنامه‎های متنوع بودند؛ 12 ساعت پخش زنده و 12ساعت تكرار آن، بدون آیتم‎های نمایشی، فیلم‎ها و سریال‎های تولیدی یا خریداری شده از شبكه‎های تلویزیونی دیگر. حجم قابل توجهی از برنامه‌های  آنها  نیز اختصاص داشته به برنامه‎های كسل‌كننده مجری‌محور، پخش كلیپ‎های موسیقی تكراری و نمایش فیلم‎ها و سریال‎هایی كه در سال‌های دور و نزدیك در داخل كشور ساخته شده و بارها نیز به نمایش در آمده‎اند. به این ترتیب خیلی زود این شبكه‎ها با وجود رشد قارچ گونه تعدادشان، تازگی خود را از دست داده و در جذب مخاطب، چندان موفق عمل نكردند. اما از سال گذشته شبكه‎ای آغاز به كار كرد كه شیوه‎ای متفاوت را در پخش برنامه برگزیده بود و برخلاف انتظار، خیلی زود توانست بخش عمده مخاطبان شبكه‎های ماهواره‎ای فارسی زبان را جذب خود كند.

فارسی‎وان شبكه‎ای ماهواره‎ای ا‎ست كه سریال‌های روز خارجی( كره‎ای، كلمبیایی، آمریكایی و...)  را به‌صورت دوبله‌شده‌ هرچند ضعیف - در طول روز پخش می‎كند. در فضای ملال‌انگیز شبكه‌های فارسی‌زبان ماهواره‎ای، فارسی‌وان در نوع خود یك اتفاق تازه محسوب می‎شود؛ شبكه‎ای كه چون  سریال‎های تازه و پخش‌نشده، متنوع و برخوردار  از مایه‎های عامه‌پسند (البته در شق مبتذلش) آن هم به زبان فارسی عرضه می‌كند خیلی زود درمیان عامه مردم جا بازكرده و از مشتریان زیادی برخوردار شده و همین جذب مخاطب و ارائه خوراك مبتذل و تأثیر‌گذاری گسترده و عمیق آن بر مخاطب است كه ابعاد نگران كننده‎ای به ماجرا داده است.

شاید در ظاهر، سریال‌های این شبكه در مقایسه با شبكه‎های غیراخلاقی در ماهواره، حاوی نمایش صحنه‎های غیراخلاقی به‌صورت مستقیم نباشد و به همین خاطر نیز با واكنش دفعی چندانی از سوی برخی خانواده‎ها روبه‌رو نشده است اما نكته آنجاست كه در لایه‎های زیرین مضامینی كه در این سریال‌ها مطرح می‎شود به‌صورت غیرمستقیم و البته در برخی نیز به‌طور مستقیم، مفاهیمی بسیار غیراخلاقی به مخاطب ارائه شده و از آنجا كه از سیری تدریجی نیز برخوردار است تأثیری عمیق در نابود كردن هنجارهای اخلاقی و فرهنگی خانواده‌ها برجای می‎گذارد تا آنجا كه پس از مدتی بسیاری از این مسائل قبح خود را از دست داده و برای مخاطب هضم‌شده و پذیرفتنی خواهند شد.

همین بس كه در ماه‎های نخست پخش برنامه‎های فارسی‎وان هنوز برخی از این سریال‎ها، مضامین و روابط بین شخصیت‎ها تازگی داشته و اجازه تماشای آنها به نوجوانان و جوانان توسط پاره‎ای از خانواده‎ها داده نمی‎شد، یا طبق عرف خانواده‎ها صلاح نمی‎دیدند اعضای خانواده به اتفاق به تماشای سریال‌هایی همچون «ویكتوریا» بنشینند اما پس از چند ماه رفته‌رفته قبح مسئله ریخته و تماشای سریال‎های فارسی‎وان كه در كل ساعات روز یكی پس از دیگری روی آنتن می‎روند به تفریح جمعی بسیاری از همین خانواده‎ها بدل شد كه به اتفاق چشم بدان بدوزند!

درست است كه مخاطبان این شبكه را می‎توان در طیف‌های مختلفی دسته‎بندی كرد اما متأسفانه بیش از هر گروه دیگری این خانواده‎ها و به‌ویژه زنان و دختران در سنین جوانی و نوجوانی هستند كه تماشاگر این سریال‌ها محسوب می‎شوند؛ در واقع‌ آسیب‎پذیرترین قشری كه درصورت تغییر هنجارهای اخلاقی آنها، لطماتی جدی و جبران‌ناپذیر  به فرهنگ و اخلاق در جامعه ما وارد خواهد شد. به این ترتیب برنامه‎های این شبكه بیش از همه بنیان خانواده‎ها را نشانه گرفته و با در نظر گرفتن مضامین اغلب این سریال‌ها تاكنون هیچ‌یك از شبكه‌های فارسی زبان ماهواره‎ای تأثیراتی فرهنگی به این اندازه مخرب و با این عمق و وسعت نداشته‎اند.

از قرار معلوم دم و دستگاه و مقر شبكه فارسی‌وان در هنگ‌كنگ قرار دارد؛ در ساختمانی كوچك كه ظاهرا تجهیزات آن‌ چندان هم قابل توجه نیست، اما با همین امكانات، رسانه ملی ما را با تمام دم و دستگاه عریض و طویلش به چالش كشیده و به یك تهدید فرهنگی برای ما بدل شده است. اما در پس فارسی‌وان، مجموعه‎ای عظیم، آن را حمایت می‎كند تا از تولیدات دیگر شبكه‎ها استفاده كرده و با ارائه تصویری ماهواره‎ای و برخوردار از كیفیت مطلوب با همتایان داخلی و خارجی‎اش به رقابت بپردازد.

فارسی‌وان شبكه‎ای ا‎ست تحت لوای مجموعه رسانه‌ای استار كه متعلق به «نیوزكورپوریشن» است و شركتی به نام موبی نیز همكار شركت استار در تهیه و تولید برنامه‌های این شبكه است. مالك شركت نیوزكورپوریشن، یك یهودی استرالیایی به نام روپرت مرداك است؛ صاحب یكی از امپراتوری‎های رسانه‎ای جهان كه مالك استودیو فیلمسازی فاكس و شبكه‌های تلویزیونی فاكس و فاكس نیوز آمریكا نیز هست.

اداره مركزی نیوزكورپوریشن در نیویورك واقع است كه علاوه بر رسانه‌های رادیویی و تلویزیونی، بیش از 100روزنامه و مجله نیز در سراسر جهان در اختیار دارد كه از میان آنها می‌توان به دیلی‌تلگراف، وال‌استریت ژورنال، سان، تایمز و ساندی تایمز، نیویورك‌پست و... اشاره كرد. مجموعه انتشاراتی داوجونز، بورس ایالات متحده نیز تحت تملك این تشكیلات غول‌آساست.

شایع است مرداك به‎عنوان چهارمین فرد قدرتمند در قاره آسیا به شمار می‌آید. در آسیا بزرگ‌ترین شبكه تلویزیونی به مورداك تعلق دارد. این شبكه 40كانال دارد كه به 8زبان، 53 كشور را پوشش می‌دهد. همه سهام یا بخش قابل‌توجهی از 23 شبكه رادیو- تلویزیونی ایالات متحده را او در اختیار دارد. شهرت دیگر شبكه‌های فاكس شیوه‌های تلویزیونی‌اش است. مرداك با تملك «دایرك تی وی» تعداد كانال‌های تلویزیونی را به حدود 100كانال رسانده است. مرداك خارج از ایالات متحده، در بریتانیا 28كانال تلویزیونی دارد. دارایی‌های ماهواره‌ای و كابلی او از 30مورد گذشته است و نیمی از سهام تلویزیون كابلی نشنال‌جئوگرافیك از آن اوست.

مرداك صاحب 2شركت خدماتی در آلمان، 16شركت در استرالیا، یك شركت در كانادا و 6شركت در هندوستان است و سهامی در یك ایستگاه ایتالیایی، 2 اندونزیایی، 2ژاپنی و 8ایستگاه آمریكای لاتین دارد. او در ایالات متحده 8مجله دارد ونیوزكورپوریشن صاحب انتشارات هارپركالنیز است كه 26 چاپخانه دارد به‌علاوه انتشارات ویلیام مارو و انتشارات آون كه گردش مالی سالانه‌اش بیش از یك میلیارد دلار است از آن اوست.

با این اوصاف می‌توان به یك نتیجه بسیار مهم رسید و آن اینكه امپراتوری رسانه‎ای به این بزرگی، وقتی پشت یك شبكه فارسی قرار می‎گیرد. نمی‎توان اهداف آن‌را به سادگی كسب درآمد‌های اقتصادی فرو كاهش داد. اگر بتوان منبع درآمد‎های شبكه فارسی‌وان را آگهی‌های تجاری فرض كرد، این حجم آگهی آن هم در بازار ایرانی و با وجود رسانه‎های انبوه فارسی زبان كه به قیمت‌های بسیار پایین در مقایسه با شبكه‎های خارجی پخش می‎كنند، برای گردانندگان این غول رسانه‎ای به یك شوخی  می‌ماند  و رقم مهمی به‌نظر نمی‎رسد. حتی اگر بپذیریم هر شبكه‌ باید هزینه‎هایش را خود تأمین كند، باز هم نمی‎توان مسائل مالی را هدف اصلی گردانندگان این شبكه فرض و از دیگر مسائل صرف‌نظر كرد و در نهایت به افزایش این دایره قدرت رسانه‎ای در آسیا توجهی نداشت.

سریال‌هایی كه اغلب در این شبكه روی آنتن می‎روند سریال‎هایی خاص شبكه‎های كابلی هستند كه هیچ بعید نیست كه پاره‎ای از آنها تولیدات شركت‎های فیلمسازی یا شبكه‎های مرتبط به این غول رسانه‎ای باشد اما هرچه هست این سریال‌ها به دقت و حساب‎شده انتخاب شده‎اند. سریال‌های این شبكه را از منظر مضمونی می‎توان به 3دسته تقسیم كرد:نخست سریال‌های درام و رمانس به‌اصطلاح خانوادگی كه بیشتر آنها مضامینی غیراخلاقی داشته و به روابط نامشروع دختران و پسران و البته خیانت زن و شوهر به یكدیگر و... می‎پردازند.

سریال «ویكتوریا»، «مونوس ومونوس»، «خانه مد»، «جسور و زیبا» و... از این جمله هستند. دسته دوم سریال‌های طنز از جنس سریال‌های طنز روتین و شبانه هستند كه در لوكیشن‌های داخلی و محدود و با اتكا به شوخی‎های صرفا كلامی و اغلب ركیك ساخته و پرداخته شده‎اند. مضمون این سریال‌ها نیز با توجه به نمایش روابط جنسی آزاد جوانان و همخانگی آنها بدون ازدواج و... در تأثیر گذاری‎های مخرب اخلاقی و فرهنگی كم از دسته نخست ندارند. سریال كره‎ای «همسر یا دردسر»، «دارما و گری»، «ریبا»، «آشنایی با مادر» و... سریال‌های طنز این شبكه هستند.

و در نهایت دسته سوم هم سریال‌های پرحادثه، جنایی و پلیسی مشهور سال‌های اخیر همچون «24»، «حصار چوبی» و... هستند كه از سطح كیفی بالاتری نسبت به بقیه سریال‌ها برخوردار بوده و با وجود تفاوت‎های فرهنگی با مخاطب فارسی زبان لااقل مسائل غیراخلاقی را به‌عنوان یك ارزش تبلیغ نمی‎كنند. به این ترتیب هر جنس و هر گروه سنی، حتی بچه‌ها نیز خوراكی برای خود در میان سریال‌های فارسی‌وان خواهند یافت.

دوستی از قول یكی از عرضه‎كنندگان خدمات ماهواره‌ای! روایت می‎كرد كه این روزها برای آن گروه از خانواده‎های ایرانی كه از برنامه‎های ماهواره‎ای استفاده می‎كنند، هیچ شبكه‎ای به اندازه فارسی‌وان اهمیت ندارد. بسیاری از آنها حاضرند هیچ‌یك از شبكه‎های ماهواره‎ای فارسی را نداشته‎باشند ولی در عوض فارسی‌وان آنها صاف و بی‎پارازیت باشد. این یعنی یك شبكه در برابر همه‎ شبكه‎ها؛ شبكه‎ای كه بیشتر از هر شبكه دیگر تماشا می‎شود.  بسیاری از زنان خانه‎داری كه از ماهواره استفاده می‎كنند، عادت به روشن كردن این شبكه در طول روز دارند، حتی در زمانی كه مشغول كار در خانه هستند به شنیدن صدای آن عادت كرده‎ و داستان را دنبال می‎كنند.

اینكه ویكتوریا با دوست پسر جوانش به كجا رسیده‎اند یا شوهر ویكتوریا و دوست دختر جوانش با بچه نامشروع‎شان چه كرده‌اند، آیا همسر رسمی مونوس از وجود همسر غیررسمی و فرزند نامشروع‌اش اطلاع پیدا كرده و یا اینكه رئیس مونوس كه در حال خیانت به همسر خود است توانسته این ماجرا را پنهان نگاه دارد یا نه و... تقریبا مضمون همه سریال‌هایی كه در این شبكه پخش می‌شود همین است، هرچند كه سریال‌های كره‎ای (آسیایی) این شبكه به ظاهر قدری اخلاقی‎تر به‌نظر می‎رسند و لایه‎های سنتی فرهنگ آسیایی آن برای مخاطب ایرانی ملموس و جذب‌كننده به‌نظر می‎رسد اما در خلال آن، حضور فرهنگ غرب در زندگی آنها تأثیر خود را بر تماشاگر ایرانی می‎گذارد.

اما غلظت سریال‌‌های كلمبیایی به قدری شدید است كه روی نمونه‎های غربی خود را كم كند! حقیقت اینكه نمایش این همه بی‎اخلاقی در یك سریال واقعا كمیاب است و شخصیت‌ها و مناسبات میان آنها دراین سریال‌ها بر هیچ منطقی استوار نیستند جز غرایزی كه به شكلی حیوانی شخصیت‎ها را به‌دنبال هم می‎كشند. موفقیت فارسی‌وان در جذب مخاطب، دیگر شبكه‎های فارسی زبان را هم به این نتیجه رسانده است كه آنها هم به دوبله و پخش سریا‌ل‌های خارجی بپردازند. شبكه «جم‌تی وی» از جمله شبكه‎هایی ا‎ست كه به تازگی پا در جای پای فارسی‌وان گذاشته است، هرچند كه فارسی‌وان به‌دلیل اینكه اختصاصی به این حوزه می‎پردازد، همچنان یكه‌تاز است. اما این جریانی‎ است كه مدام در حال گسترش است و شبكه‌های داخلی هم با این بضاعت، حرفی برای گفتن مقابل آنها ندارند، مگر آنكه فكری اساسی برای آن كرد.

حرف آخر آنكه فارسی‎وان با نمایش سریال‎های درجه چندم‌كره‌ای و كلمبیایی و به ندرت هم آمریكایی، امواج فرهنگی بیگانه و البته مهاجم را به خانه‎های ما می‎فرستد و از طریق ترویج بی‌اخلاقی، فرهنگ ایرانی- اسلامی و بنیان خانواده را هدف گرفته است. در این سریال‌ها، بی‎بندوباری در روابط جنس‎های مخالف و خیانت اخلاقی اعضای خانواده به هم، امری طبیعی و مرسوم نمایش داده می‎شود. با تماشا و همراهی‌كردن این سریال‌ها، نه تنها چنین مسائلی قبح خود را از دست می‌دهند بلكه به‌دلیل تماشای هر روزه و طولانی مدت این سریال‌ها به شخصیت‎ها نزدیك شده و با آنها همذات‌پنداری می‎كنند و انجام چنین مسائلی تشویق و ترغیب می‎شوند و متأسفانه بسیاری از خانواده‎ها با پذیرش این شبكه در كانون خانواده خود، زمینه‎های پذیرش الگوهایی این‌چنینی را برای جوانان فراهم می‌كنند

منبع: سایت خانواده اسلامی شمیم/حمید رضا امیدی سرور