سخن در: خلوص نیت و اخلاص عمل(1)

برخی معتقدند نباید با فامیل و بستگان کارهای تجاری و شراکتهای مالی داشت. ریشه این اعتقاد این است که انسان در روابط خود با نزدیکانش همواره درجه ای از اخلاص و یکرنگی را انتظار دارد. هر اندازه این یکدلی و خالص بودن در رفاقت کم رنگ شود روابط خویشاوندی به سردی می گراید. از طرفی چون روابط تجاری بر پایه منفعت طلبی و سود پایه گذاری می شود حفظ همزمان این رابطه و ملزومات آن با حفظ روابط خالصانه خانوادگی کاری بس دشوار و گاه ناشدنی می نماید. بسیاری از ما این تجربه را داشته ایم که گاهی دوستی یا آشنایی که ماه ها و یا سال ها از او دور بوده ایم تماس می گیرد و با همان خاطرات خوب قبلی تصور می کنیم که آن دوست شفیق بنای تازه شدن دیدارها و تقویت دوستی ها را دارد. اما خیلی نمی گذرد که کاشف به عمل می آید که در پس این ظاهر دوستانه، یک نیت تجاری و منفعت طلبانه نهفته است. دانستن این نکته دردناک است که یکی از مهم ترین ضربه هایی که شبکه های هرمی به پیکره فرهنگی اجتماعی کشور وارد کرده اند در همین راستا بوده است. این شبکه ها با سوءاستفاده از اعتمادها و روابط خویشاوندی یا دوستانه،  سعی در گسترش اعضاء خود و جذب افراد داشته اند. چه بسیار خانواده ها که در کشاکش غارتگری این شبکه های هرمی پس از سالها صمیمیت و رفت و آمد به ناگاه از یکدیگر بریده¬اند و چه فراوان دوستی¬های قدیمی و کهنه که از این رهگذر به دشمنی و کینه بدل شده اند.

زندگی روزمره ما به سادگی اهمیت خالص بودن نیت را نشان می دهد و همه ما روابط خود با دیگران را با توجه به درجه یکرنگی و اخلاص آنها نسبت به خود تنظیم می کنیم. این ویژگی ارتباطی در تنظیم رابطه انسان با خدا نیز نقشی اساسی ایفا می کند. اخلاص در نیت و در عمل شرط اساسی قبول عبادات و اعمال آدمی در ارتباط با معبود عالمیان است. حتی در روایتی از امام صادق علیه السلام چنین آمده است که بندگان و پرستش کنندگان حضرت حق، بر اساس نیتشان خدای را عبادت می کنند. حضرت  مي فرمايد : «عبادت كنندگان سه دسته مي باشند : گروهي خدا را از سر ترس مي پرستند كه عبادتشان عبادت بردگان است . دسته اي خدا را براي رسيدن به ثواب پرستش مي كنند كه چنين عبادتي عبادت تاجر پيشگان و كاسب كاران است . عده اي خدا را از روي عشق و از سر محبت عبادت مي كنند كه چنين عبادتي عبادت احرار و آزادگان است . در بيان حضرت اين قسم سوم افضل عبادت ها معرفي شده است .»1 مهم آن است که در عبادات و اعمال تا آنجا که معرفت داریم نیت خود را از غیر خدا خالص نگاه داریم.

مولوی آورده است:

قصد، در معراج، دید دوست بود         در تبع، عرش و ملایک هم نمود2  

جلال الدین رومی در این دو بیت می گوید وقتی که موسم حج می رسد، تو قصد زیارت کعبه کن، وقتی که تو به قصد زیارت کعبه بروی، خود به خود مکه را نیز می بینی. در اینجا کعبه کنایه از جوهر و اصل است و مکه کنایه از عرض و فرع. مقصود اصلی پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم هم در معراج مشاهده جمال حق بود، ولی به دنبال آن عرش و فرشتگان نیز به او نشان داده شدند.

پس از این مولوی حکایتی کوتاه می آورد: مریدی خانه ای نو می سازد؛ پیر جهت امتحان او می گوید: چرا پنجره کار گذاشته ای؟ مرید جواب داد: تا روشنی به درون خانه آید. پیر گفت: روشنی فرع است، بلکه بهتر است بگویی تا صدای اذان را بشنوم:

خانه یی نو ساخت روزی نو مرید                       پیر آمد خانه او را بدید

گفت شیخ آن نو مرید خویش را                      امتحان کرد آن نکواندیش را

روزن از بهر چه کردی ای رفیق                گفت: تا نور اندر آید زین طریق

گفت: آن فرع است، این باید نیاز                تا ازین ره بشنوی بانگ نماز3

در اهمیت اخلاص حدیث معروفی از نبی گرامی اسلام رسیده است که می فرمایند: «

1.(اصول كافي ج 2 ص 84 ح 5)

2. مثنوى معنوى، دفتر دوم، ص 370

3.خانه یی نو ساخت روزی نو مرید

4.(بحارالانوار، ج67، ص242)

نوشته محمدعلی روزبهانی گروه حوزه علمیه