توجه های پرت و پلا
تمركز بر موضوعی غیر از موضوع اصلی به‌صورتی كه كودك از موضوع اصلی دور شود را كمبود توجه می‌گویند؛ به‌طور مثال اینگونه كودكان معمولا به جای تمركز بر طول یك كلمه یا یك شكل، به توالی حروف یا یك علامت غیرضروری توجه می‌كنند.
برای بهبود رفتار توجه، همه روش‌های آموزشی بایستی در ارتباط با یك تكلیف خاص رشد كند. این یك اصل است كه ما توجه را تعلیم نمی‌دهیم؛ توجه به برخی چیزها را تعلیم می‌دهیم.
از روش‌های بهینه برای اصلاح كاستی‌های توجه توسط مربی، بازی‌كردن با كودكان است. در این بازی‌ها از كودكان می‌خواهیم كه وضعیت جسمانی خاصی را در نظر بگیرند و در طولانی‌ترین زمان ممكن آن حالت فیزیكی را حفظ كنند. كودكی كه زمان طولانی‌تری را توانست حفظ كند پیروز محسوب می‌شود (توجه یك توانایی ساده و واحد نیست كه بتوان آن را آموزش داد و بایستی آن را به سایر موقعیت‌ها نیز تعمیم داد).
آنچه ضروری می‌نماید آموزش رفتار توجه در یك فعالیت خاص است؛ مانند توجه به خواندن یا هجی‌كردن یا توجه به حركات موجود در یك ورزش یا توجه به تكالیف و یادگیری آنها.
راهكارهای لازم جهت بهبود و اصلاح توجه:
1- روی توجه انتخابی محرك مربوطه كار كنید: توجه در اینگونه كودكان ناشی از تمركز بر توالی حروف و یا توجه به یك علامت غیرضروری است به جای تمركز بر طول یك كلمه و یا یك شكل .
2- به كودك بگویید كه كدام محرك مهم است: به توالی و تركیب حروف توجه كنید و به آنها هم بگویید تا توجه كنند. مثلاً می‌گوییم: «یادت باشه از اینجا شروع كن و بخون».
3- تعداد محرك‌ها و پیچیدگی آنها را كم كنید: مثلاً برای ریاضی می‌توانید تعداد و تنوع مسائل ریاضی را كاهش دهید تا دشواری تكلیف كمتر شود.
4- افزایش درجه شدت محرك مربوطه: صداهای ناگهانی، حركت و رنگ محرك‌هایی هستند كه می‌توانند برای جلب توجه بینایی كودك مورد استفاده قرار بگیرند. مثلا اگر مشكل در یادگیری حروف یك مصوت است مربی می‌تواند حروف مصوت كوتاه را قرمزرنگ كند و سپس به مرور زمان، رنگ را از تكلیف مربوطه محو كند.
5- استفاده از تازگی و تنوع: تازگی همراه با محركی به كودك عرضه می‌شود كه به‌آسانی توسط او كشف شود به‌طوری‌كه شكست را تجربه نكند. یك چرتكه، شمارشگر یا رایانه كوچك دستی به‌جای كتاب حساب، نمونه‌هایی از تازگی هستند.
6- به‌كارگرفتن حس لامسه و حركت:
الف- ردیابی كودك با چشم روی لغت و تكرار آن، گفتن نام لغت، سپس پاك كردن آن و استفاده از حافظه و نوشتن مجدد آن (تقویت حافظه بینایی).
ب- خواندن و نوشتن لغات با استفاده از حافظه. اگر كودك به این مرحله نرسید مرحله اول را آن‌قدر تكرار كند تا به این مرحله برسد.
ج- تكرار لغت چاپی از یك لغت به چند لغت به‌طوری كه كودك، خودش آن لغت را بنویسد و بدون نگاه كردن به مدل اصلی آن را پیدا كند.
د- تعلیم لغات، ایجاد و تكامل یك خزانه لغت، خواندن و درك و فهم معنی گروه‌های لغات هنگام خواندن هر متن جدید، از ویژگی‌های این مرحله است.
7- موارد را در دسته‌های مشترك ارائه دهید (كلمات هم‌خانواده، ارائه مجموعه‌های مشترك مثلاً حروف صدادار)
8- استفاده از تجارب معنادار قبلی: بیان احساسات، انگیزه‌ها و اهداف در قالب داستان. این همانند‌سازی با ویژگی‌های داستان باعث افزایش توجه و علاقه به آن تكلیف ادبی می‌شود.
9- طول مدت توجه را افزایش دهید.
10- در مورد آنچه باید انجام شود توضیح دقیق بدهید:
الف- مشخص كردن وسعت و حوزه كاری برای انجام تكالیف
ب- تقسیم‌كردن تكالیف به خرده‌تكالیف
این روش، خصوصاً برای كودكانی كه در نگهداری و تداوم توجه در طول یك دوره زمانی مشكل دارند مفید است.
11- از یك زمان‌سنج استفاده كنید تا هنگامی‌كه كودك موفق شد در طول زمان توافق‌شده توجه خود را حفظ كند پاداش‌های لازم به او ارائه شود.
12- زمان تكلیف مورد نظر را به‌تدریج افزایش دهید (ازطریق تشویق و تقویت).
13- تعدادی كارهای متفرقه به كودك ارائه دهید: این كار زمان مجاز برای توجه نكردن را از پیش مشخص می‌كند و به كودك كمك می‌كند تا موقعیت‌های توجهی را از بی‌توجهی تشخیص دهد و بر همین مبنا می‌توان كودك را به‌دلیل انجام كارهای فهرست‌شده تشویق كرد.
14- افزایش طول مدت توجه را تقویت كنید: معلم می‌تواند منحنی مدت زمانی را كه كودك قادر به حفظ توجه خویش است ترسیم كند و كودك آن را مشاهده و تثبیت كند.
15- انعطاف‌پذیری تغییرات توجهی كنترل‌شده را افزایش دهید: مثلاً معلم در عین‌‌حال كه مشغول صحبت كردن در كلاس است توجه دانش‌آموزان به مسئله‌ای را كه روی تخته نوشته شده جلب می‌كند و توجه از محرك شنوایی به بینایی تغییر می‌یابد.
16- مدت‌زمانی را برای تغییرات توجهی در نظر بگیرید: كودكان را باید به‌خاطر جابه‌جایی سریع توجه از یك حركت به حركتی دیگر تقویت كرد.
17- در یك زمان واحد فقط از یك كانال حسی درخواست‌هایی داشته باشید؛ مثلاً وقتی معلم صحبت می‌كند، به كانال شنوایی كودك نیاز است؛ چنانچه معلم بخواهد كودك به چیزهایی كه او می‌گوید گوش كند باید از استفاده از هر هدف دیگری كه نیاز به استفاده همزمان از كانال‌های بینایی و شنوایی كودك داشته باشد خودداری كند.
18- مدت زمان لازم برای تغییرات توجهی را كاهش دهید: كودكان یاد بگیرند سرعت انعطاف‌پذیری تغییرات توجهی خویش را از یك محرك به محرك دیگر افزایش دهند.
راهبردهای اضافی برای بهبود توجه:
1- به كودك در موقعیت انفرادی آموزش دهید.
2- دروس را در حد ظرفیت تمیزدهندگی كودك نگه‌دارید و از روش شرطی‌سازی استفاده كنید. تقویت و تعمیم محرك را تا جایی‌كه ظرفیت دارد افزایش داده و پس از آن كودك را در همان حالت نگه‌دارید زیرا افزایش بیشتر شرطی‌سازی باعث حواس‌پرتی كودك می‌شود.
3- توجه به محرك‌های مربوطه را تقویت كنید: چنانچه معلم از كودك بخواهد به محرك‌های مربوطه پاسخ دهد این احتمال قوی وجود دارد كه به محركی پاسخ دهد كه به‌دنبال آن تقویت وجود دارد. تقویت می‌تواند از طریق عبارات كلامی، دادن ستاره و ژتون‌های رنگی باعث حس موفقیت در كودك شود.
4- تكنیك‌های خودنظارتی را تعلیم دهید:
الف) كودك و معلم تصمیم بگیرند كه چه نوع رفتار توجهی باید رشد داده شود.
ب) به كودك آموزش دهید هنگامی كه به محرك خاصی توجه نمی‌كند آن را بازبینی كرده و یادداشت كند.
ج) توافق بر یك تقویت‌كننده كه می‌تواند برای پاداش رفتار توجه مفید باشد (با استفاده از نوار ضبط‌صوت و سپس با استفاده از خودتمجیدی).
فریبا صیامی- همشهری
تنظیم برای تبیان : کهتری
برای آگاهی بیشتر کتاب " اختلالات توجه: بیش فعالی " را در کتابخانه تبیان بخوانید.
مقالات مرتبط
