حیوانات در فضا(1)
سفر به فضا یعنی ورود به محیط نامأنوسی که فاقد هوا، گرانش، سپر تدافعی در برابر امواج خطرناک و شرایط ویژه‌ای است که بدن ما برای ادامه بقا به آن عادت دارد .
در آغازین روزهای عصر فضا پرسشهای بی‌شماری در برابر دانشمندان و مهندسان قرار داشت. آنها نمی‌دانستند که عکس‌العمل موجود زنده در برابر این محیط خشن چیست. به همین دلیل بود که حیوانات، انتخاب شماره یک بشر برای سفر به فضا شدند.
در خبرها آمده بود که محققان ایرانی موفق به ارسال نخستین محموله زیستی ایران به فضا شدند. دانش فضایی، این خبر را بهانه خوبی یافت برای مرور تاریخ سفر حیوانات به فضا. مقاله حاضر محصول مطالعه چندین منبع اینترنتی است که لیست آنها در انتهای مقاله آورده شده است.
قبل از پرداختن به تاریخچه و فلسفه سفر حیوانات به فضا باید کمی به عقبتر از عصر فضا و زمانی که هنوز بشر آرزوی پروازش محقق نشده بود برگردیم.
کنجکاوی بخشی از ذات غیر قابل تغییر بشر است که به عنوان هدیه در وجودش قرار داده شده است. از این رو است که بشر در مسیر ارضای میل سیری‌ناپذیر خود برای دانستن غالباً در شرایط دشواری قرار می‌گیرد که مستلزم به خطر انداختن جان است. در چنین بزنگاه‌هایی است که همه نگاه‌ها به حیوانات بی‌زبان متوجه می‌شود. داستان پرواز مطمئناً در ابتدای لیست تجربیات پرمخاطره انسان قرار دارد.
در کتاب زیبای "سفر به ماه"، یکی از شاهکارهای علمی‌تخیلی نویسنده شهیر فرانسوی، ژول‌ورن، با صحنه‌های نابی از دانش فراتر از زمان این نویسنده پیشگو روبرو می‌شویم، از جمله حیواناتی که همراه سه فضانورد داستان وی راهی سفری بی‌همتا به قمر سیاره زمین، ماه می‌شوند.
در 19 سپتامبر 1783، این برادران "مون گُل‌فیه" بودند که برای اولین بار از حیوانات برای بررسی اثرات پرواز و اقامت در ارتفاع بر بدن جانداران استفاده کردند. یک خروس، یک اردک و یک گوسفند اولین مسافران هوایی دنیا بودند. سطح دانش و معلومات برادران مون گل‌فیه به آنها جسارت ارسال انسانی را به آسمانها، جاییکه از آن چیز زیادی نمی‌دانستند را نمی‌داد. همین احساس کمبود اطلاعات و دانش بود که پیشگامان عصر فضا را مجبور کرد تا نخستین فضانوردان سیاره زمین را از میان حیوانات انتخاب کنند.
سفر به فضا یعنی روبرو شدن با بسیاری از مسائل و مشکلات فیزیکی، تکنیکی و علمی. سفر به فضا یعنی ورود به محیط نامأنوسی که فاقد هوا، گرانش، سپر تدافعی در برابر امواج خطرناک و شرایط ویژه‌ای است که بدن ما برای ادامه بقا به آن عادت دارد . در آغازین روزهای عصر فضا پرسشهای بی‌شماری در برابر دانشمندان و مهندسان قرار داشت. آنها نمی‌دانستند که عکس‌العمل موجود زنده در برابر این محیط خشن چیست. عدم وجود اتمسفر یعنی بودن در معرض تشعشعات زیانبار خورشیدی و ذرات پر انرژی بادهای خورشیدی و عدم وجود گرانش یعنی به هم ریختن تمام اسلوب و تفکرات مهندسی به کار رفته در ساختار بدنی موجودات زنده زمینی. همانقدر که برادران "مون گُل‌فیه" از پرواز با بالن ساخته خودشان وحشت داشتند، متخصصان دوره ابتدایی عصر فضا نیز از ارسال انسان به فضا می‌ترسیدند و این، ترس از تاریکی جهل بود.
این بار نیز این حیوانات بودند که ناخواسته به مدل آزمایشی تبدیل شدند و جانشان را به خطر انداختند. سگها، گربه ها و میمونهای زیادی قبل از یوری گاگارین مدال فضانوردی دریافت کرده بودند تا او با خیالی نسبتاً آسوده سوار بر مرکب فضایی خود راهی دنیای جدید شود.
اسامی حیواناتی که راه های رسیدن بشر را به آرزوی دیرینه خود برای سفر به فضا هموار نمودند، جاودانه شده است. لایکا، هام، لاپیک، سام، لیسا و ده ها نام دیگر که امروزه در اذهان باقی مانده و توسط مسئولان امر برای نام‌گذاری برخی از تجهیزات فضایی و مکانهای جدید به کار می‌روند. این حداقل کاری است که بشر می‌تواند برای ادای احترام به این حیوانات که خیلی از آنها در حین مأموریت فضایی خود کشته شده‌اند، انجام دهد.
حیواناتی که در آغاز عصر فضا سفر به ماورای جو زمین را تجربه کردند، صرفاً به منظور بررسی شرایط فیزیولوژیکی بدن جانداران در این سرزمین جدید، چنین شانسی را کسب نمودند.
اما به مرور و با افزایش آگاهی انسان از شرایط زندگی در فضا، حیوانات به منظور انجام تحقیقات پزشکی و فیزیولوژیکی به فضا برده می‌شوند. امروزه بشر روی شنا کردن ماهی در بی‌وزنی، تنیدن تار عنکبوت در محیط فضا، پرواز زنبورها در مدار و بسیاری دیگر از مسائل جذاب زندگی در فضا تحقیق می‌کند.
تا امروز شش کشور دنیا محموله زیستی به فضا ارسال کرده‌اند که عبارتند از شوروی سابق، ایالات متحده آمریکا، فرانسه، چین، ژاپن و در نهایت سرزمین آریایی خودمان، ایران.
شوروی سابق و ایالات متحده آمریکا فعالیتهای فضایی خود را مرهون تلاشهای خستگی‌ناپذیر دکتر فون‌براون و تیم متخصص او از کشور آلمان هستند که سالها وقت صرف طراحی، توسعه و بهبود موشکهای خانمان‌سوز V2 کرده بودند. پس از پایان جنگ جهانی دوم هر کدام از این دو فاتح بزرگ جنگ هر آنچه را که در آلمان می‌یافتند به عنوان غنیمت جنگی با خود به همراه بردند. ایالات متحده آمریکا دانشمندان و متخصصان تراز اول پروژه موشک V2 را با خود برد و در مقابل روسها نقشه ها و تکنسینهای خط تولید را به یغما بردند.
از آنجاییکه هنوز حال و هوای جنگ بر همه مسلط بود، کار طراحی مجدد و تولید دوباره موشکهای جنگی بر پایهV2 های آلمانی به سرعت شروع شد اما خیلی زود و با اصرار دکتر فون‌براون که از ابتدا موشکهای وی‌دو را به منظور سفر به فضا طراحی کرده بود، جاه‌طلبیهای دیگری نیز به موازات توسعه نظامی جای خود را باز کرد. سفر به فضا و کسب نخستین‌ها در این راه به سرعت تبدیل به بزرگترین مسابقه تکنولوژیکی همه اعصار گشت، زندگی بشر را عوض نمود و او را وارد زمانه جدیدی کرد.
از همین رو است که می‌بینیم نخستین محموله‌های زیستی که راه به فضا پیدا کرده‌اند با موشکهای وی‌دو به این سفر تاریخی رفته‌اند. در هر دو کشور آمریکا و روسیه این موشکهای وی‌دو بودند که در کنار کاربردهای نظامی برای مطالعه علمی نیز مورد استفاده قرار گرفتند.
منبع: سایت دانش فضایی
تنظیم برای تبیان: محسن مرادی
