خبر از یار در كلام دلدار

بررسی روایی آیات مربوط به حضرت ولی‌عصر عجل الله فرجه‌ در قرآن کریم

مهدی داراب / محمدرضا زارعی / سید طه سید مصطفوی

فارغ التحصیلان مهندسی شیمی دانشکده فنی دانشگاه تهران

چكیده

مقدمه

اثبات وجود حضرت حجت عجل الله فرجه‌ و قیام ایشان با دلایل نقلی در حیطة این مقاله نمی‌گنجد اما اجمالا با نتیجه‌گیری توامان از آیات اولی‌الامر(2), ولایت امیرالمومنین علیه‌السلام (3), قضیه غدیر(4) و احادیث نبوی صلی‌الله علیه وآله در مورد ولایت علی‌ابن ابیطالب و فرزندان ایشان علیهم‌السلام بر مسلمین و خصوصا حدیث متواتر جابربن عبدالله انصاری(5) وخروج نهمین فرزند از نسل حسین علیه‌السلام (6), می‌توانیم حیات و حضور حضرت صاحب الزمان عجل الله فرجه‌ و قیام ایشان را تالی پذیرش ولایت اهل‌بیت علیهم صلوات الله مفروض بدانیم و مطلب را پیگیری کنیم.

از سوئی دیگر می‌دانیم آیات و سور قرآن مجید در مناسبت‌های مختلف برای علاج حادثه و واقعه‌ای و یا بشارت و خبر در موردی خاص و عناوینی این چنین كه مقتضای ظرف زمانی و مكانی مشخصی بوده بر قلب نازنین رسول اكرم صلی‌الله علیه و آله نازل شده است. این موجب می‌شود دلالت آیه نوعی وابستگی با شان نزول آن پیدا كند. بنابراین اگر بخواهیم تنها به صورت ظاهر آیات و معنای نزدیك به ذهن آنها در شان نزول مورد نظر عنایت كنیم جاودانگی پیام قرآن و همیشه كاربردی‌بودن آن محل اشكال خواهد بود. لذا در روایتی از رسول اكرم صلی‌الله علیه و آله می‌خوانیم: ما من القران الاولها ظهر و بطن (7) با این معنی كه قرآن دارای ظاهر و باطن است و امام صادق علیه‌السلام در جواب ابوبصیر ( از یاران صدیق ایشان ) كه درباره معنی این حدیث رسول‌اكرم صلی‌الله علیه وآله سئوال می‌كند, می‌فرمایند:ظهره تنزیله و بطنه تاویله(8): ظاهر قرآن همین تنزیل آن است و باطن قرآن تاویل و تفسیر آن.

اما در قرآن كریم می‌خوانیم : و ما یعلم تاویله الا الله و الراسخون فی العلم(9) كه در روایات ما تصریح شده "الراسخون فی العلم" اهل‌بیت عصمت و طهارت علیهم صلوات الله هستند(10).

با این مقدمه و استدلالی كه در چكیده مقاله گفته شد و کاوش در احادیث مربوط به این مقوله (11) برای ادامه بحث نتایج زیر را مشخصا مورد نظر قرار‌می‌دهیم:

1. حضرت حجت عجل الله فرجه‌ آخرین ولی معصوم خدا از نسل محمد صلی‌الله علیه وآله و همنام ایشان كه در قید حیات شریفه است, در زمانی كه کسی جز خداوند از آن مطلع نیست قیام خواهد كرد و جهان را پر از عدل خواهد نمود آن‌گونه كه از ظلم و جور مملو شده است.

2. نظر به اهمیت موضوع انتظار و قیام موعود عجل الله فرجه‌ مطمئنا در كلام الهی آثار و نشانه‌هایی از این رویداد بزرگ وجود دارد.

3. به دو دلیل اصلی :الف) عدم وجود مقتضای زمانی و مكانی و ب) ملاحظات استراتژیك در صیانت از كلام‌الله، آیه‌ای با صورت ظاهری دال بر وجود یا ظهور منجی آخر الزمان عجل الله فرجه‌ در قرآن كریم موجود نیست، اما این به معنی فقدان مبحث انتظار و قیام قائم عجل الله فرجه‌ در مصحف شریف نمی‌باشد.

4. برای تعقیب مفاهیم و مضامین مربوط به حضرت حجت عجل الله فرجه‌ در كلام خداوند الزاما باید به باطن قرآن كه طبق فرمایش ائمه علیهم صلوات الله (8) تاویل آن است رجوع نمائیم.

5. از آنجا كه تاویل و بطن كلام‌الله جز در دست حضرات معصومین علیهم صلوات الله نیست برای یافتن رد مهدی موعود عجل الله فرجه‌ در قرآن می‌بایست به كلام ایشان چنگ بزنیم.

كه این نتایج ما را به تدارک زیر بنای اصلی مقاله با دقت در کلام الهی ودست‌آویز قرار‌دادن روایات ایشان علیهم صلوات الله رهنمون می‌نماید.

طبقه‌بندی ما از آیات قرآن‌کریم که در رابطه با حضرت مهدی عجل الله فرجه‌ دلالتی دارند ـ و طبق جستجو و کنکاش ما جمع‌آوری شده و طبعا به این معنی نیست که آیات دیگری در این مقوله در قرآن مجید موجود نمی‌باشد ـ به شرح ذیل است. آیات مربوط به :

• معرفی ، درك و ایمان به صاحب العصر و الزمان عجل الله فرجه

• ‌علت غیبت

• وضعیت آخرالزمان

• یاران حضرت عجل الله فرجه‌

• قیام و حكومت حضرت عجل الله فرجه‌

• رجعت

که در ادامه به شرح هر یک از این سرفصلها خواهیم پرداخت.

1) معرفی، درك و ایمان به صاحب العصر و الزمان عجل الله فرجه‌

1- الف) بقیه الله خیر لكم ان كنتم مومنین ( هود/86)

سرمایه ای كه خداوند برای شما باقی می‌گذارد، برای شما نیكوتر است اگر مومن باشید.

مخاطب آیه قوم شعیب هستند و منظور از بقیه‌الله است سود و سرمایه حلال و یا پاداش الهی است ولی این تنها ظاهرآیه است.

هر موجود نافع كه از طرف خداوند برای بشر باقی مانده و مایه خیر و سعادت او گردد بقیه الله محسوب می‌گردد. لذا پیامبران، امامان و رهبران راستین و سربازان مبارزی كه از میدان جنگ باز می‌گردند بقیه الله هستند و از آنجا كه مهدی موعود عجل الله فرجه‌ آخرین پیشوا و بزرگترین رهبر انقلابی پس از رسول اكرم صلی‌الله علیه وآله است، بهترین مصداق بقیه الله خواهد بود. بخصوص كه او تنها باقی مانده بعد از پیامبران و امامان است. در این رابطه امام باقر علیه‌السلام می‌فرمایند:

اول ما ینطق به القائم علیه‌السلام حین خرج هذه الایه:(بقیه الله خیر لكم ان كنتم مومنین) ثم یقول :انا بقیه الله و حجته و خلیفته علیكم فلا یسلم علیه مسلم الا قال:السلام علیك یا بقیه الله فی ارضه (12) :

اولین فرمایشی كه قائم علیه‌السلام هنگام قیام‌کردن می‌فرماید این آیه است: بقیه الله برای شما نیكوتر است اگر مومن باشید. سپس می‌فرماید: من سرمایه باقی مانده خداوند (بقیه الله) هستم و حجت و خلیفه او بر شما. پس هیچ مسلمی تسلیم او نمی‌شود جز آن كه ایشان را این گونه خطاب می‌كند: سلام بر تو ای سرمایه باقی مانده خداوند در زمینش.

1- ب) ذلك الكتاب لا ریب فیه هدی للمتقین(2) الذین یومنون بالغیب و یقیمون الصلوه و مما رزقناهم ینفقون (بقره / 2و3)

این كتاب (قرآن) كتابی است كه در آن هیچ شكی نیست و برای پرهیزكاران هدایت است(2). آنهایی كه به غیب ایمان دارند، اقامه نماز می‌كنند و از آن چه روزیشان كردیم انفاق می‌نمایند.

در این آیه خداوند پس از توضیح راجع قران و نقش هدایتگری آن برای پرهیزگاران آنها را کسانی معرفی می‌نماید که علاوه بر اقامه نماز و انفاق به غیب نیز ایمان دارند اما برای دستیابی به باطن آیه از كلام معصوم علیه‌السلام استفاده می‌كنیم. امام صادق علیه‌السلام فرمودند : "یومنون بالغیب" یعنی كسی كه ایمان به قیام قائم عجل الله فرجه‌ داشته باشد و او را حق بداند(13).

از حدیث شریف متوجه این معنی می‌شویم كه تاثیر هدایت قرآن برای كسانی است كه معتقد به ظهور منجی عالم عجل الله فرجه‌ باشند, علاوه بر آن كه نماز را اقامه می‌كنند و از انفاق كنندگان هستند.

2) علت غیبت

یا ایها الذین آمنوا لاتسئلوا عن اشیاء ان تبدلكم تسؤكم (مائده/101)

ای كسانی كه ایمان آورده‌اید، در رابطه با مسائلی كه اگر برایتان روشن شود موجب ناراحتیتان می‌شود، سئوال نكنید.

حضرت عجل الله فرجه‌ خودشان در پاسخ سئوالی فرمودند:و اما در رابطه با علت غیبت, به درستی كه خداوند فرمود:و آیه شریفه را قرائت كردند. سپس فرمودند:هیچ یك از پدرانم در زمانشان نبودند مگر این كه بیعت یك خودكامه طاغوت را بر گردن داشتند اما من قیام خواهم كرد در حالی كه بیعت هیچ طاغوتی برگردنم نیست(14).

و امام صادق علیه‌السلام در این مورد می‌فرمایند:دلیل غیبت علتی است كه اجازه نداریم برایتان فاش كنیم. اما حكمت غیبت او همان حكمت غیبت اولیای الهی قبل اوست. حكمت, فقط پس از ظهور معلوم می‌شود. غیبت امری از امور خداوند است و رازی از رازهای او. وقتی پذیرفتیم خداوند حكیم است همه كارهایش از روی حكمت است, هر چند كه علتش بر ما پوشیده باشد(15).

3) وضعیت آخر الزمان

3 - الف) و لنبلوكم بشی من الخوف و الجوع و النقص من الاموال و الانفس و الثمرات و بشر الصابرین (بقره/155)

و البته شما را به اندکی ترس و گرسنگی و بینوایی و بیماری و نقص و كاستی در محصول می‌آزماییم ( تا شكیبایان مشخص شوند) و شكیبایان را بشارت ده.

آیه شریفه در رابطه با مسلمانان صدر اسلام نازل شده و پس از آن آیه مربوط به جهاد و كشته‌شدگان در راه خداوند آمده است. اما كلامی از امام صادق علیه‌السلام ذیل این آیه مشخص می‌كند كه این وضعیت مومنان پیش از قیام حضرت عجل الله فرجه‌ خواهد بود و می‌تواند به عنوان دسته‌ای از نشانه‌های ظهور نیز مورد توجه قرارگیرد(16).

3- ب) الا الذین صبروا و عملوا الصلحات لهم مغفره و اجر كبیر (هود/11)

غیر از كسانی كه صبر پیشه كردند و اعمال صالح انجام دادند كه برای ایشان پاداشی عظیم و بخشایش خداوند خواهد بود.

امام معصوم علیه‌السلام در رابطه با این آیه فرمودند كه اینان اصحاب آخرالزمان حضرت صاحب عجل الله فرجه‌ هستند كه در شداید صبر می‌كنند و در روز راحتی, اعمال صالح انجام می‌دهند(17).

3- ج) اتی امرالله فلا تستعجلوه (نمل/1)

فرمان خدا در رسید، به شتابش مخواهید.

امام صادق علیه‌السلام در رابطه با این آیه و بحث ظهور می‌فرمایند : این امر خدا همان امر ماست كه نباید در آن عجله شود و خداوند امر ما را (ظهور قائم عجل الله فرجه‌) با سه كس كمك می‌كند: ملائکه، مومنین و لشكر خودش و خروج او ( قائم عجل الله فرجه‌) همانند خروج رسول الله صلی‌الله علیه و آله است, چون خداوند در آن آیه (انفال/5) فرمود :كما اخرجك ربك من بیتك بالحق(18).

4) یاران حضرت عجل الله فرجه‌

4 - الف) لو تزیلو لعذبنا الذین كفروا منهم عذابا الیما (فتح/25)

اگر از یكدیگر جدا بودند، هر آینه كافرانشان را به عذابی دردناك مبتلا می‌كردیم .

امام صادق علیه‌السلام ذیل آیه شریفه می‌فرمایند:مومنانی وجود دارند كه در صلب كافران هستند و اینها امانت‌های خدایند كه وقتی آشكار شوند حضرت ظهوركرده و ازیاوران او ـ عجل الله فرجه ـ‌ خواهند بود(19 ).

4- ب) ولئن اخرنا عنهم العذاب الی امه معدوده لیقولن مایحسبه (هود/8 )

و اگر چندگاهی عذابشان را به تاخیر اندازیم می پرسند چه چیز مانع آن شده است.

امام صادق علیه‌السلام در رابطه با این آیه شریفه می‌فرمایند:منظور از عذاب، خروج مهدی عجل الله فرجه‌ و منظور از امت معدود اهل بدر و اصحاب آن جنگ است.( امت معدوده مشابهت یاران حضرت عجل الله فرجه‌ و سپاه اسلام در جنگ بدر را می‌رساند)(20).

همچنین از ائمه معصومین علیهم صلوات الله در كتب تفسیری نقل شده كه منظور از امت معدوده اصحاب مهدی عجل الله فرجه‌ است كه عددشان به مقدار اصحاب بدر (سیصدو اندی) است كه روز ظهور حضرتش عجل‌الله فرجه‌ در یكساعت دور او جمع می‌شوند همانطور كه قطعات ابرهای پائیزی دور هم جمع می‌شوند(21).

5 ) قیام و حكومت حضرت عجل الله فرجه‌

5 - الف) و نرید ان نمن علی الذین استضعفوا فی الارض و نجعلهم الائمه و نجعلهم الوارثین ( قصص/ 5 )

و اینگونه اراده كردیم كه بر مستضعفان روی زمین نعمت دهیم و آنها را پیشوایان سازیم و وارثان گردانیم .

از پیامبر اكرم صلی‌الله علیه و آله نقل شده كه در رابطه با این آیه به امام حسن علیه‌السلام و امام حسین علیه‌السلام فرمودند كه شما بعد از من مستضعف خواهید شد. امام صادق علیه‌السلام در توضیح این فرمایش رسول اكرم صلی‌الله علیه و آله می‌فرمایند:‌یعنی بعد ازمن شما امام هستید چون این آیه تا روز قیامت درباره اهل بیت ـ علیهم صلوات الله ـ جریان دارد و این پیشوایی تا قیامت در ما ساری است(22).

همچنین امیرالمؤمنین علیه‌السلام در نهج البلاغه می‌فرمایند:در آخرالزمان حكومت كه از ما روی برگردانده بود, به ما روی خواهد آورد و سپس آیة شریفه را تلاوت می‌فرمایند(23).

5 - ب ) وعدالله الذین آمنوا منكم وعملوا الصالحات لیستخلفنهم فی الارض(نور/55)

خداوند وعده می‌دهد به كسانیكه ایمان آوردند از شما و اعمال صالح انجام داده‌اند كه زمین را در اختیارشان گذارد.

وعده خداوند در این آیه اجتماعی است كه صالحان در دست دارند و حكومت بزرگی است كه ایشان بر زمین خواهند داشت. نظر به اینكه در چنین وسعتی هنوز حكومت كریمه‌ای محقق نشده لزوما آیه بیانگر مدینه فاضله حضرت ولی عصر عجل الله فرجه‌ خواهد بود.

از پیشوایان بزرگ اسلام نقل شده است كه منظور آیه شریفه (هوالقائم و اصحابه) می‌باشد. و در حدیث دیگر به عبارت (نزلت فی المهدی) در رابطه با این آیه تصریح شده است (24) كه بیانگر ایمان مستحكم و اعمال صالح یاران حضرت بقیه الله عجل الله فرجه‌ خواهد بود.

همچنین مشابه این مضامین ذیل آیات زیر نیز در تفاسیر موجود است :

• ان الارض للله یورثها من یشاء من عباده و العاقبه للمتقین (اعراف 128)

• و لقد کتبنا فی الزبور من بعد الذکر ان الارض یرثها عبادی الصلحون (انبیا 105)

5 - ج ) وله اسلم من فی السموات و الارض طوعا و كرها و الیه یرجعون (آل عمران /83)

آنچه از آسمانها و زمین است خواه ناخواه تسلیم فرمان او هستند و به نزد او باز می‌گردند .

در رابطه با این آیه شریفه امام صادق علیه‌السلام فرمودند:زمانی كه قائم عجل الله فرجه‌ قیام كند سرزمینی باقی نمی‌ماند كه در آن شهادت لااله‌الاالله و محمد رسول الله بلند نشود(25).

5 - د ) هوالذی ارسل رسوله بالهدی و دین الحق لیظهره علی الدین کله و لو كره المشركون (توبه / 33)

او کسی است که فرستاده‌اش را برای هدایت فرستاد، با دینی بر حق تا او را بر همه دینها پیروز گرداند، هر چند برای مشرکان ناخوشایند باشد.

در این آیه بحث از اظهار و چیرگی است.?اظهار? طبق آیات دیگر قرآن به مفهوم غلبه فیزیكی و قدرت ظاهری علاوه بر غلبه منطقی می باشد چنانكه می‌خوانیم :

• انهم ان یظهروا علیكم یرجموكم (كهف/20)

اگر آنها ( دقیانوس و همراهانش ) برشما غالب شوند سنگسارتان می‌كنند.

• كیف و ان یظهروا علیكم لا یرقبوا فیكم الا و لاذمه (توبه /8)

هر گاه آنها بر شما چیره شوند, نه ملاحظه خویشاوندی را می‌كنند و نه عهد و پیمان را.

یعنی غلبه، غلبه همه جانبه است، هم فكری و هم جسمی. و آیه شریفه حامل این مفهوم است كه با قیام امام منتظر ـ ارواحنا له الفداء ـ روزگاری فرا می‌رسد كه اسلام هم از نظر نفوذ معنایی و استدلال و هم نفوذ ظاهری و حكومت بر همه ادیان جهان پیروز می‌شود.

عینا در سوره صف می‌خوانیم :

• هو الذی ارسل رسوله بالهدی و دین الحق لیظهره علی الدین كله و لو كره المشركون(صف/ 9)

و همچنین در سوره فتح :

• هو الذی ارسل رسوله بالهدی و دین الحق لیظهره علی الدین كله و كفی بالله شهیدا(فتح / 28)

كه همگی از جهانگیر شدن اسلام خبر می‌دهند.

امام باقر علیه‌السلام می‌فرمایند:این معنی در هنگام خروج مهدی عجل الله فرجه‌ جاری می‌شود و هیچ‌كس در آن زمان نیست مگر آنكه به نبوت رسول‌اكرم صلی‌الله علیه و آله اقرار كند(26).

و رسول‌‌اكرمصلی‌الله علیه و آله نیز ‌در ‌این‌باره می‌فرمایند:هیچ‌ خانه‌ای باقی‌ نمی‌ماند‌ مگر آنكه خدا‌ نام‌ ‌اسلام را در آن‌ وارد‌كند(27).

و‌نهایتاَ امام‌ ‌صادق ‌علیه‌السلام در‌تفسیر‌ این آیه‌ فرمودند:

به‌ خدا ‌سوگند‌ هنوز ‌محتوای‌ این آ‌یه‌ محقق نشده‌ و محقق نمی‌شود تا قائم عجل الله فرجه‌ بیاید و‌هیچ‌ منكری ‌در‌تمام ‌جهان ‌باقی ‌نمی‌ماند(28).

5 – ه ) من قتل مظلوما فقد جعلنا لولیه سلطانا فلا‌ تسرف فی القتل انه کان منصورا(اسراء/33)

هر کس به ستم کشته شود به طلب کننده خون او قدرتی داده‌ایم ولی در انتقام از حد نگذرد که او پیروزمند است.

امام باقر علیه‌السلام در ارتباط با این آیه شریفه می‌فرمایند:خدا در این آیه مهدی را منصور نامید همچنانکه پیامبر را احمد و محمد و محمود نامید و عیسی را مسیح نامگذاری کرد(29).

این فرمایش امام باقر علیه‌السلام نیز گواهی دیگر بر پیروزی و ظفرمندی حکومت ولی‌الله ‌الاعظم عجل الله فرجه‌ خواهد بود. اما وجه دیگری که باید در این آیه به آن توجه شود بحث خونخواهی و انتقام حضرت عجل الله فرجه‌ است. زیرا در احادیث ما مکرر آمده که خونخواهی از خونهای به ناحق ریخته آل‌الله علیهم صلوات الله (مثل انتقام از دشمنان والده مکرمه‌اش حضرت زهرا سلام الله علیها و طلب خون جدش حسین علیه‌السلام ) از ماموریتهای حضرت عجل الله فرجه‌ است. کما اینکه در دعای ندبه می‌خوانیم :

این الطالب بدم المقتول بکربلا:کجاست؛ طلب کننده خون کشته شده در کربلا(30).

6) رجعت

6- ‌الف) واذا‌ وقع القول ‌علیهم‌ اخرجنا‌ لهم دابه من الارض تكلمهم‌ ان‌ الناس كانو بایاتنا ‌لا‌یوقنون(82) ویوم نحشر‌من‌ كل امه فوجاً ( نمل‌/82 و83)

چون فرمان‌ قیامت‌ مقرر‌گردد برایشان جنبند‌ه‌ای‌ از ‌زمین‌ بیرون می‌آوریم كه‌ با ‌آنان‌ سخن‌ بگوید كه ‌این‌ مردم‌ به‌ آیات‌ ما یقین نمی‌آورند(82)و روزی که از هر امتی دسته‌ای را برمی‌انگیزیم.

در‌رابطه‌ با‌ این آیه رسول‌اكرم صلی‌الله علیه وآله ‌به‌ حضرت‌علی‌علیه‌السلام می‌‌فرمایند:دابه الارض‌ تویی یا علی.

چون آخرالزمان‌ شود خدای‌ تعالی تو را در بهترین‌ صورت بیرون می‌‌كند درحالیكه با وسیله داغ‌نهادن دشمنان خود را نشان‌گذاری می‌نمایی(31).

نیز درباره آیه بعدی امام صادق علیه‌السلام می‌فرمایند:

این آیه (علیرغم تصور عامه) درباره رجعت است نه قیامت. مگر خدای تعالی در قیامت از هر امتی فوجی را برمی‌انگیزد و بقیه را رها می‌سازد؟ با اینكه خودش در قرآن می‌فرماید:

و حشرناهم و لم‌نقادر منهم احدا (آنان را محشور كردیم و احدی را از قلم نینداختیم)(32).

احادیث حاضر همه مؤید این مطلب است كه اعتقاد شیعه به رجعت اعتقادی ریشه‌دار و راسخ بوده و از قرائن دیگر درمی‌یابیم كه حضرات معصومین علیهم صلوات الله در این واقعه شبه قیامت در زمین حكمرانی خواهند كرد. مانند آیه 5 سوره قصص و فرمایش رسول‌اكرم صلی‌الله علیه و آله و امیرالمؤمنین علیه‌السلامكه به آن اشاره شد.

در همین رابطه به حدیث زیراز امام صادق علیه‌السلام توجه می‌كنیم:

اولین كسی كه در رجعت به دنیا بازمی‌گردد حسین بن علی علیهما‌السلام است. پس آنقدر در زمین حكومت می‌كند تا از كبر سن ابروانش بلند شده و بر روی چشمانش بیاید(33).

6- ب) امكان رجعت

6- ب-1) ثم بعثناكم من بعد ذلك لعلكم تشكرون. (بقره 56)

سپس شما را بعد از آن قضیه زنده كردیم ، باشد كه سپاسگزار باشید.

6- ب-2) فاماته الله ماه عام ثم بعثه(بقره / 259)

پس خداوند او را برای صد سال میراند و سپس زنده‌اش ساخت.

6- ب-3) فضربنا علی ءاذانهم فی الكهف سنین عددا(11) ثم بعثناهم (كهف / 11و12).

ما آنها را سالهای سال غرق خواب كردیم (11) سپس آنها را برانگیختیم.

6- ب-4) الم تر الی الذین خرجوا من دیارهم و هم الوف حذر الموت فقال الله لهم موتوا ثم احیاهم(بقره / 243)

آیا ندیدی هزاران تنی را كه از ترس جان از خانه‌هایشان بیرون رفتند پس خداوند به آنها فرمود بمیرید ، و سپس ایشان را زنده ساخت.

ابن آیات همگی دال بر انگیخته شدن مردگان در همین دنیا و در واقع امكان رجعت است كه در كلام معصومین علیهم صلوات الله نیز استفاده از آنها برای استنباط این مفهوم به چشم می‌خورد. شیخ صدوق نیز از آیه اخیر برای استدلال مسئله رجعت بهره جسته‌است(34).

همانطور كه به حدیث مجملی اشاره شد, با تصریح حضرات معصومین علیهم صلوات الله در اخبار معتبر, محرز می‌گردد پس از ظهور حضرت عجل الله فرجه‌ و برپایی دولت كریمه رجعت حادث شده و پیشوایان دین در آن حكومت به قدرت خواهند رسید ،

تعز به الاسلام و اهله و تذل به النفاق و اهله

به امید آنروز.

منابع و مراجع

الف)موردی

حسب شماره‌های موجود در متن

1) قرآن كریم :سوره مباركه انعام / آیه شریفه 59.

2) قرآن كریم : سوره مباركه نساء / آیه شریفه 59.

3) قرآن كریم : سوره مباركه مائده / آیه شریفه 55.

4) قرآن كریم : سوره مباركه مائده / آیه‌های شریفه 67 و 3.

5) حدیث معروف جابرابن عبدالله انصاری : كفایه الاثر / ص7.

6) میزان الحكمه :باب الامامه / الامامه الخاصه / الامام القائم.

7) نقل از آیه‌الله معرفت. آدرس متن كامل سخنرانی و مراجع آن : http://www.rahpouyan.org/mahdi/quran.htm

8) همان.

9) قرآن كریم : سوره مباركه آل عمران / آیه شریفه 7

10) المیزان ذیل آیه شریفه

11) مرجع 6

12) اكمال الدین ذیل آیه شریفه

13) روح المعانی ذیل آیه شریفه

14) بحارالانوار / ج 7- صص 52-92

15) اكمال الدین / 482-11

16) نورالثقلین / 341-1

17) تفسیر قمی / ج 1-ص 323

18) غیبت نعمانی / باب 11-ص 198

19) نور الثقلین / 5-70

20) تفسیر نعمانی نورالثقلین ذیل آیه شریفه

21) تفسیر مجمع البیان ذیل آیه شریفه

22) معانی‌الاخبار / ص 79

23) نهج البلاغه – كلمات قصار – شماره 209

24) تفسیر نمونه ذیل آیه شریفه

25) نورالثقلین / 1-362

26) مجمع‌البیان و غیبت نعمانی / ذیل آیه شریفه

27) همان

28) نور الثقلین / 2-211

29) بحارالانوار / ج 8 صص 51-30

30) مفاتیح الجنان : دعای ندبه / گردآوری شیخ عباس قمی

31) تفسیر قمی ذیل آیه شریفه

32) تفسیر قمی / ج2 صص132 -131

33) بحارالانوار / ج 16 ص 46

34) اكمال الدین ذیل بحث مربوط به آیه 243 سوره مباركه بقره

ب)كلی

1) قرآن كریم {تنزیل من رب العالمین}

2) سید الاوصیاء امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام : نهج‌البلاغه، كلمات قصار ـ گردآوری : سید رضی(رضوان الله علیه)

3) علامه سید محمد حسین طباطبائی (رضوان الله علیه) : تفسیر المیزان

4) حجه الاسلام محمدی ری‌شهری : میزان‌الحكمه

5) آیت الله مكارم شیرازی و جمعی از مؤلفان : تفسیر نمونه

6) شیخ صدوق (رضوان الله علیه) : اكمال الدین و اتمام النعمه

7) علی بن جمعه الحویزی (رضوان الله علیه) : تفسیر نور الثقلین

8) علامه محمد باقر مجلسی (رضوان الله علیه) : بحارالانوار مجلدهای 7 و 8

9) شیخ توسی (رضوان الله علیه) :تفسیر تبیان

10) شیخ طبرسی (رضوان الله علیه) : تفسیر مجمع‌البیان