عبور از کلیشه ها

اشاره

خلاقیت از مهم ترین فعالیت های انسانی است و داشتن خلاقیت برای مردم، خصلتی نیکو است. چنانکه، معلم از دانش آموز خود انتظار دارد که در پروژه های علمی و مقاله های درسی خود، خلاقیت نشان دهد.

آیا می توان خلاقیت را آموزش داد؟

بررسی های انجام شده درباره ی آموزش خلاقیت، به این نتیجه رسیده است که خلاقیت را می توان هم آموزش و هم پرورش داد.

تورنس طی پانزده سال تجربه در مطالعه و آموزش تفکرات خلاق، بر طبق شواهد به این نتیجه رسیده است که خلاقیت را می توان آموزش داد، وی روش های جالبی را ارائه می دهد و کار آیی این روش ها را مقایسه می کند.

ساندرز در کتاب «آموزش خلاقیت از طریق استعاره» تأکید می کند که برای پرورش خلاقیت به کودکان و نوجوانان باید امکان «تفکر» را به آن ها داد و آنان را از انجام فعالیت های از پیش تعیین شده تا حد امکان بر حذر داشت. این پژوهش گر، مانند بسیاری دیگر از پژوهش گران، به کارکرد بخش راست و چپ مغز اشاره می کند و معتقد است که بخش چپ مغز، مسوول آن دسته از فعالیت های ذهنی است که عمدتاً آن ها را می توان در حیطه ی «تفکر هم گرا» قرار داد؛ مانند حافظه ی محض «استدلال کلامی» یادگیری متکی بر حافظه؛ در حالی که بخش راست مغز، آن دسته از فعالیت های ذهنی را تولید، کنترل و اداره می کند که در حیطه ی «تفکر وا گرا» قرار دارند. این محقق معتقد است که در آمریکا و بسیاری از کشور های دیگر، صرفاً به پرورش بخش چپ مغز می پردازند و به حافظه ی محض و فعالیت های ذهنی کم تر توجه می کنند و خلاقیت را در کودکان از بین می برند یا اآن را متوقف می سازند.

تأثیر خلاقیت فردی معلم در رشد ابتکار دانش آموزان

معلم و نقش او در ایجاد زمینه های تجربی و عملی یادگیرنده، اهمیت خاص دارد. چگونه یک معلم خلاق می تواند خلاقیت را در دانش آموزان شناسایی و تشویق کند و فرصت هایی برای کاربرد آن پدید آورد؟ این بخش، پیشنهاد هایی ویژه برای فراهم کردن چنین فرصت هایی ارائه می دهد.

معلم خلاق کسی است که:

1. سئوالات عجیب و غریب دانش آموز را نا دیده نمی گیرد. بسیاری از اوقات به دانش آموزی که سئوالات غیر عادی می کند، می گویند: «ساکت»!، دانش آموز از طرح سئوالاتی که معلم را به زحمت اندازد، لذت می برد.

2. معلمانی که دارای خلاقیت فردی هستند، سعی می کنند در تمام فکر ها، نکات مثبت را بیابند و به سئوالات پاسخ بدهند؛

بهترین روش این است که این سئوالات، با مطالبی از سوی معلم دنبال شود و از دانش آموز بخواهد در مورد مسئله بیشتر فکر کند. زمانی که دانش آموز فکر خود را ارزیابی کند، احتمال کم تری دارد که در آینده از طرح سئوال بپرهیزد؛

3. به خلاقیت و ابتکار دانش آموز پاداش بدهید؛ بسیاری از دانش آموزان نشان داده اند که با دریافت پاداش، خلاقیت آن ها افزایش یافته است؛

4. برای فعال کردن فرآیند های ذهنی، فقط به بهبود شرایط بیرونی آموزش مانند؛ کتاب راهنما، کار و تمرین و نرم افزار های آموزشی و... اکتفا می کند؛ بلکه زمینه هایی برای تجربه های شخصی یاد گیرنده فراهم می کند؛

5. معلم خلاق به روش های یاددهی و راهبرد های یادگیری کلیشه ای اکتفا نمی کند؛ بلکه در انتخاب ساز و کار های یاددهی، یادگیری به تناسب موضوع و آموزش به دانش آموز آزادی می دهد؛

6. برای معلمان خلاق، تنها بسته های آموزشی، مرجع آموزش نیستند؛ بلکه هر نوع فن آوری و وسیله ی مناسب آموزش، اعم از منابع مکتوب و غیر مکتوب، به عنوان محتوایی برای آموزش استفاده می شود؛

7. برای معلم زمینه ساز خلاقیت، محل آموزش، ثابت و مشخص نیست؛ بلکه معلم و دانش آموز، می توانند به ضرورت و به تناسب موضوع آموزش، از محل یادگیری ای غیر از کلاس درس استفاده کنند؛

8. معلم خلاق ارزش یابی پیشرفت تحصیلی را وسیله ای برای افزایش مهارت های یادگیری تلقی می کند و از آن برای بهبود کیفی برنامه استفاده می کند و از ارزش یابی فقط برای شناسایی نقطه ضعف ها بهره نمی گیرد؛ بلکه نقش بزرگ تر ارزش یابی را شناسایی استعداد ها و توانایی ها می داند؛

9. ابزار ارزش یابی برای معلم خلاق، به انواع ابزار کاغذی، کتبی، شفاهی و عملی و شناخته شده محدود نیست؛ بلکه هر نوع ابزار ابتکاری ممکن است وسیله ای برای سنجش و ارزیابی باشد؛

10. معلم زمینه ساز خلاقیت، فقط آن چه را که آموزش داده ارزش یابی نمی کند؛ بلکه آن چه یاد گرفته شده را هم مورد ارزیابی قرار می دهد؛

11. معلم خلاق، فضایی خلاق را به وجود می آورد و به دانش آموز می آموزاند که تفکر خلاق خود را معتبر بداند؛

12. احساس وحشت از کار ها را بر طرف می کند؛

13. یادگیری خود انگیخته را تشویق می کند؛

بنا بر این نتیجه می گیریم که معلم خلاق برای ایجاد انگیزه در دانش آموز:

- یادگیری را متنوع می کند؛

- یادگیری را با علاقه های دانش آموز، مرتبط می کند؛

- دانش آموز را به شرکت فعالانه در یادگیری ترغیب می کند و همواره او را در جریان روند یادگیری قرار می دهد، فرصت های یادگیری را به گونه ای فراهم می کند که نتیجه ای داشته باشد، فنون یادگیری توأم با هم کاری را به کار می گیرد و دانش آموز را تشویق به انتخاب موضوع یا چگونگی یادگیری می کند.

رشد معلم– نویسنده: فرشته معتمدی

گروه مرکز یادگیری سایت تبیان- تنظیم:شکوفه باصری