تبیان، دستیار زندگی
در این رابطه که ذکر کثیر خداوند چیست ؟تفاسیر بسیاری آمده بعضی ها معتقدند آن تسبیحات حضرت زهرا سلام الله علیها است و بعضی ها معتقدند عبادت و یاد خداوند است از سحرگاه تا شامگاه و این ذکری است که خشوع آفرین ا ست و مردمی که مادام یاد خدا را در دل دارند
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

ذکر کثیر چیست؟

دعا

 « یَأَیهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْراً كَثِیراً»1  ؛ اى كسانى كه ایمان آورده اید خدا را بسیار یاد كنید.

چون عوامل غفلت در زندگى مادى بسیار فراوان و تیرهاى وسوسه شیاطین از هر سو به طرف انسان پرتاب مى گردد براى مبارزه با آن راهى جز "ذكر كثیر" نیست . "ذكر كثیر" به معنى واقعى كلمه یعنى "توجه با تمام وجود به خداوند" نه تنها با زبان و لقلقه لسان .

ذكر كثیرى كه در همه اعمال انسان پرتوافكن باشد، و نور و روشنائى بر آنها بپاشد. به این ترتیب قرآن همه مؤ منان را در این آیه موظف مى كند كه در همه حال به یاد خدا باشید. به هنگام عبادت یاد او كنید و حضور قلب و اخلاص داشته باشید.

به هنگام حضور صحنه هاى گناه یاد او كنید و چشم بپوشید، و یا اگر لغزشى رویداد توبه كنید و به راه حق باز گردید.به هنگام نعمت یاد او كنید و شكرگزار باشید.و به هنگام بلا و مصیبت یاد او كنید و صبور و شكیبا باشید.

اینكه منظور از ذكر كثیر چیست ؟

در روایات اسلامى و كلمات مفسرین ، تفسیرهاى گوناگونى ذكر شده كه ظاهرا همه از قبیل ذكر مصداق است و مفهوم وسیع این كلمه شامل همه آنها مى شود.

از جمله در حدیثى از پیغمبر گرامى اسلام (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) مى خوانیم : اذا ایقظ الرجل اهله من اللیل فتوضا و صلیا كتبا من الذاكرین الله كثیرا و الذاكرات : هنگامى كه مرد همسرش را شبانگاه بیدار كند و هر دو وضو بگیرند و نماز (شب ) بخوانند از مردان و زنانى خواهند بود كه بسیار یاد خدا مى كنند.

و در حدیثى از امام صادق (علیه السلام ) مى خوانیم : هر كس تسبیح فاطمه زهرا (علیهاالسلام ) را در شب بگوید مشمول این آیه است .

بعضى از مفسران گفته اند: ذكر كثیر آن است كه در حال قیام و قعود به هنگامى كه به بستر مى رود یاد خدا كند.

اما به هر حال ذكر نشانه فكر است ، و فكر مقدمه عمل ، هدف ذكر هرگز خالى از فكر و عمل نیست .

پاداش بزرگ این گروه از مردان و زنانى را كه داراى ذکر کثیر هستند چنین بیان مى كند: خداوند براى آنها مغفرت و پاداش ‍ عظیمى فراهم ساخته است ؛  « أَعَدَّ اللَّهُ لَهُم مَّغْفِرَةً وَأَجْرًا عَظِیمًا» 2

نخست با آب مغفرت گناهان آنها را كه موجب آلودگى روح و جان آنها است مى شوید، سپس پاداش عظیمى كه عظمتش را جز او كسى نمى داند در اختیارشان مى نهد، در واقع یكى از این دو جنبه نفى ناملایمات دارد و دیگر جلب ملایمات . تعبیر به اجر خود دلیل بر عظمت آن است ، و توصیف آن با وصف عظیم تاكیدى بر این عظمت است ، و مطلق بودن این عظمت ، دلیل دیگرى است بر وسعت دامنه آن ، بدیهى است چیزى را كه خداوند بزرگ ، بزرگ بشمرد فوق العاده عظمت دارد.

آنها در سیر خود به سوى الله تنها نیستند، بلكه  همواره زیر پوشش رحمت خداوند و فرشتگان او قرار دارند، در سایه این رحمت پرده هاى ظلمت شكافته مى شود، و نور علم و حكمت و ایمان و تقوا را بر قلب و جان آنها مى پاشد.

این نكته نیز قابل توجه است كه جمله اعد (آماده كرده است ) با فعل ماضى ، بیانى است براى قطعى بودن این اجر و پاداش و عدم وجود تخلف ، و یا اشاره اى به اینكه بهشت و نعمت هایش از هم اكنون براى مؤ منان آماده است .

ابو سعید مى گوید: عرض كردم یا رسول الله ! و من الغازى فى سبیل الله ؟: یا چنین كسانى حتى از جنگجویان راه خدا والامقامترند؟!

فرمود: لو ضرب بسیفه فى الكفار و المشركین حتى ینكسر و یختضب دما لكان الذاكرون الله افضل درجه منه ! ؛ اگر با شمشیرش آنقدر بر پیكر كفار و مشركین بزند كه شمشیرش بشكند و با خون رنگین شود آنها كه یاد خدا بسیار مى كنند از او برترند!.

دعا

چرا كه جهاد خالصانه نیز بدون ذكر كثیر خداوند ممكن نیست .

و از اینجا معلوم مى شود كه ذكر كثیر معنى وسیعى دارد و اگر در بعضى از روایات به تسبیح حضرت فاطمه زهرا علیها السلام (34 مرتبه الله اكبر و 33 مرتبه الحمد لله و 33 مرتبه سبحان الله ) و در كلمات بعضى از مفسران به ذكر صفات علیا و اسماء حسنى و تنزیه پروردگار از آنچه شایسته او نیست یا مانند آن تفسیر شده ، همه از قبیل بیان ذكر مصداق روشن است ، نه محدود ساختن مفهوم آیه به خصوص این مصادیق است .

همانگونه كه از سیاق آیات به خوبى بر مى آید منظور از (تسبیح خداوند در هر صبح و شام ) همان دوام تسبیح است ، و ذكر خصوص این دو وقت به عنوان آغاز و پایان روز مى باشد، و اینكه بعضى آن را به نماز صبح و عصر یا مانند آن تفسیر كرده اند باز از قبیل ذكر مصداق است .

به این ترتیب (ذكر كثیر خداوند، و تسبیح او هر صبح و شام ) جز به تداوم توجه به پروردگار و تنزیه و تقدیس مداوم او از هر عیب و نقص ‍ حاصل نمى گردد، و مى دانیم كه یاد خدا براى روح و جان انسان همچون غذا و آب است براى تن .

در آیه 28 سوره رعد آمده است أَلاَ بِذِكْرِ اللّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ ؛  آگاه باشید تنها با یاد خدا دلها آرامش مى یابد!.

به هر حال این آیه بشارت بزرگ و نوید عظیمى براى مؤ منانى كه همواره به یاد خدا هستند در بر دارد، چرا كه با صراحت مى گوید: آنها در سیر خود به سوى الله تنها نیستند، بلكه  همواره زیر پوشش رحمت خداوند و فرشتگان او قرار دارند، در سایه این رحمت پرده هاى ظلمت شكافته مى شود، و نور علم و حكمت و ایمان و تقوا را بر قلب و جان آنها مى پاشد.

آرى این آیه بشارتى است بزرگ براى همه سالكان راه حق و به آنها نوید مى دهد كه از جانب معشوق كششى نیرومند است ، تا كوشش عاشق بیچاره بجائى برسد!

منبع : تفسیر نمونه جلد17

فرآوری محمدی:  گروه دین و اندیشه تبیان


1- سوره احزاب آیه 41.

2- سوره احزاب آیه 35.