تخیل خنده آور است!

در برخی كشورها كودكان 40 ساعت در هفته را به تماشای تلویزیون، بازی های ویدئویی، تماشای سی.دی و گشت و گذار در اینترنت می گذرانند. در این عصر جدید تكنولوژی زده، آیا تخیل كودكان به خطر نمی افتد؟

آیا شخصیت های تخیلی و دوستان خیالی به سود هم بازی های بی روح رایانه ای و پلی استیشن به كناری نهاده می شوند؟ پژوهش های جدید نشان می دهد آنها واكنش را سرعت می بخشند و مهارت های بصری را ارتقا می دهند- اما همواره نگرانی های فزاینده ای وجود دارد كه اثر منفی بر رشد فكری كودكان بگذارد. «قدرت تفكر نمادین» خلق تصویر چیزی است كه مستقیماً در برابر آدمی نیست. بازی  قدرت تمركز و توجه را افزایش می دهد و امكان اجتماعی شدن، بیان احساسات و تمرین مهارت های حركتی را برای كودك فراهم می آورد. تحقیقات نشان داده  كودكانی كه بازی تخیلی می كنند بیشتر می خندند و لبخند می زنند و نسبت به كودكانی كه چندان به بازی های تخیلی نمی پردازند، كمتر رفتارهای تهاجمی از خود نشان می دهند.

بسیاری از پژوهشگران و مربیان می گویند تفریحات الكترونیك به نحو موثر موجب كاهش بازی های تخیلی كودكان می شود. بازی های رایانه ای، ویدئویی و تلویزیونی شخصیت ها، داستان ها و مكالمات آماده را به خورد كودكان می دهند و كودكان را به گونه ای كاملاً منفعل آماج خود قرار می دهند. این از نگرانی های عصر مدرن است.

«دانیل اندرسن» روانشناس دانشگاه ماساچوست، گروهی كودك را از مقطع پیش دبستانی تا دبیرستان زیرنظر قرار داد و نوع برنامه های تلویزیونی مورداستفاده آنها، وضعیت درسی و فعالیت آنها را مستند كرد. نتایج این پژوهش نشان می دهد آن دسته از كودكان كه تلویزیون تفریح عمده آنهاست كمتر در كنش های خلاقانه همچون كلاس های هنر یا نوشتن خلاقانه در دبیرستان شركت می كنند. همچنین، بچه هایی كه به شكل افراطی مقابل تلویزیون، ویدئو و صفحه مانیتور می نشینند مانع پرورش احساسات خود، سمفونی صدا، چشیدن و لمس كردن كه ذاتی حتی ساده ترین بازی هاست، می شوند.

دامنه اثرات اختلال در پیدایش و رشد نیروی تخیل به خوبی می تواند دوران بزرگسالی را نیز درنوردد. «ساندرا راس» روانشناسی از دانشگاه كیس وسترن می گوید: كودكانی كه در دوران نخستین زندگی خود بازی تخیلی می كنند در سال های آینده زندگی خود دارای تفكر خلاق تر و توان بیشتر در حل مسائل هستند. راس در پژوهشی بر 21 دانش آموز اول و دوم دبستان كه هنگام بازی با آجرهای خانه سازی و عروسك بازی تخیل قوی تر و احساسات بیشتری از خود نشان می دادند، دریافت این گروه در «آزمون بهره گیری از اشیاء» امتیاز بالاتری به دست آوردند؛ در این آزمون كودك باید اندیشه های سازنده خود را هنگام استفاده از اشیائی همچون آجرهای خانه سازی یا روزنامه به كار گیرد، تا میزان خلاقیتش سنجیده شود.

شاید بی انصافی باشد بازی های ویدئویی و دیگر اشكال تفریحات الكترونیك را به عنوان یگانه عامل نارسایی در نیروی تخیل مورد نكوهش قرار دهیم. در ایالات متحده، بسیاری مدارس زنگ تفریح را كوتاه یا به كلی حذف كرده اند؛ تاكید روزافزون بر آزمون های استانداردشده كمتر از همیشه زمان برای نقاشی یا موسیقی باقی گذاشته؛ و یگانه انگیزه، آماده كردن كودكان برای ورود به دنیای رقابتی و هرچه بیشتر تكنولوژیك، است. والدین در مسابقه بالا بردن سطح قوای عقلانی كودكان خود با آموزش آنها در سنین پایین دست و پا می زنند اما فضای اندك برای بازی های قدیمی برای تلاش آنها حاصلی وارونه به بار آورده است.

دست اندركاران صنعت بازی های ویدئویی استدلال می كنند كه بازی ها در واقع به افراد خدمت می كنند تا آنها را برای زندگی در سده بیست و یكم آماده سازند. از این گذشته، در چندین دهه پیش و با پیدایش سینما و تلویزیون هم، چنین جار و جنجالی برپا شده بود. به هر رو، راندن تمامی اشكال بازی های ویدئویی و برنامه های تلویزیون با یك چوب، خطاست. چه در تحقیقات مشخص شده که پس از تماشای برخی از برنامه های تلویزیون كودكان تخیل بیشتری از خود بروز می دهند.

آنچه مسلم است اینکه در انتخاب و گزینش برنامه های کارتونی و بازی های الکترونیکی باید دقت کنیم . محتوای آنها را تجزیه و تحلیل کنیم و برای برگزیدن آنها در برنامه های روزمره فرزندمان غربال های ظریف و کارشناسانه ای را به کار گیریم.

در دوران نوجوانی سطح ارتباطات نوجوان با دنیای خارج افزایش یافته و نوجوان برای غنی ساختن روابط خود با دیگران به افزون نمودن این ارتباط ها نیاز مبرم دارد. لازمه این نیاز این است که زمینه تفریح ها و سرگرمی های جمعی با همسالان فراهم شود .  پرداختن به سرگرمی های الکترونیکی و اینترنتی این توان و قدرت را دارد که نوجوان را روز بروز از محیط های اجتماعی و تبادل ارتباطی با دوستان و اطرافیان دورتر نموده و مهارت های ارتباطی را نیز در او کاهش دهد . نوجوان در دنیای فرضی بازی ها و رفت و آمد های اینترنتی بی هدف و چت های صرفا سرگرم کننده و مفرح غرق می شود و از بازیابی و آموختن مهارت ها و هنر های مورد لزوم اجتماعی باز می ماند . و این در حالی است که پس از مدتی از فقدان این حالات رنج می برد و توان خود را برای ورود به اجتماع از دست خواهد داد .