رازهای شهر اویی

سال‌1383 بود که خیلی اتفاقی، شهر تاریخی و زیرزمینی «اویی» در نوش‌آباد كاشان کشف شد.

شهری نظامی و دفاعی که هنوز هم بخش های زیادی از آن برای باستان شناسان ناشناخته باقی مانده است اما با این حال، نمونه کامل و مبتکرانه ای از به‌كارگیری اصول پدافند غیرعامل به شمار می رود که حفاظت از مرزهای ایران را در طول تاریخ نشان می دهد.

اگر از پدافند غیر عامل چیزی نمی دانید، همین جا داخل پرانتز برایتان بگوییم که پدافند غیرعامل، به مجموعه اقداماتی گفته می‌شود كه بدون به‌كارگیری سلاح جنگی انجام می‌شود تا از وارد شدن خسارات به تجهیزات و تاسیسات حیاتی و حساس نظامی و غیرنظامی و البته تلفات انسانی جلوگیری كند و یا میزان این خسارات و تلفات را به حداقل برساند. مردم ایران به خاطر وضعیت جغرافیایی خاص کشور و قرار گیری شان در مسیر روندگان به غرب و شرق هر از چند گاهی مورد تجاوز و تاخت و ‌تاز اقوام مختلف قرار می گرفتند و چاره ای نداشتند جز آنکه علاوه بر ساختن دیوار و قلعه و ارگ و حصار، دست به دامان شهرهای زیرزمینی یا همان پدافند غیرعامل شوند.

«اویی» چیست‌؟

«اویی» تونلی است دست كن كه در دوره‌های مختلف تاریخی كاربرد نظامی و دفاعی داشته است. این اثر در سال‌1383 هنگامی كه یكی از اهالی شهر نوش آباد در حال حفر زمین در منزل خود بود به‌صورت اتفاقی كشف شد. یعنی درست جایی در فاصله 5/7‌كیلومتری از شمال شهر تاریخی كاشان و 5/2‌كیلومتری از غرب شهر جدید آران و بیدگل. در اولین فصل از كاوش‌های باستان‌شناسی، تیمی متشكل از كارشناسان باستان‌شناسی، معماری، تاریخ و جغرافیا در شهر زیرزمینی «اویی» مشغول كاوش شدند و به مطالب جالبی دست یافتند.

كاوش‌ها نشان می داد كه این شهر زیرزمینی در دوره‌های مختلف از باستان تا دوره اسلامی مورد استفاده قرار می‌گرفته  و بیش از 50شیء سالم مثل سفالینه‌های مربوط به دوره ساسانی تا قاجار از این مكان‌ها به دست آمده است.

این مجموعه كه به‌صورت دست‌كن زیر بافت شهر نوش آباد به‌صورت مجموعه‌ای از اتاق‌ها، راهروها، چاه‌هاو كانال‌های متعددی در 3 طبقه ایجاد شده است بر دیواره‌های آن آثار برخورد لبه شیء تیز دیده می‌شود و با توجه به‌سختی جنس زمین این منطقه، باستان‌شناسان این فرضیه را مطرح كرده‌اند كه وسایلی كه برای حفاری استفاده می‌شده، باید از جنسی شبیه الماس برخوردار بوده باشد.

طبقه اول این اثر در عمق 4‌متری و طبقه سوم در عمق 18‌متری از سطح زمین ساخته شده است و ارتفاع هر طبقه حدوداً 180‌سانتی‌متر است. وسعت این مجموعه هنوز به‌درستی مشخص نیست و باستان‌شناسان احتمال می‌دهند كه این شهر تا 15 هزار متر مربع وسعت داشته باشد.

اتاق‌ها با ارتفاع180 سانتی متر و با ابعاد مختلف برای اسكان موقت حفاری كرده‌اند. در بدنه اتاق‌ها تعدادی طاقچه مشاهده می‌شود. اتاق‌ها به شكل تو در تو و با راهروهای زاویه دار كه دید مستقیم را با فضای بعدی از بین می‌برد، ساخته شده است.

در 20سانتی‌متری زیرسقف و به فاصله یك‌متر در تمام بدنه اتاق‌ها حفره‌هایی برای قرار دادن چراغ‌های پیه‌سوز جهت تامین روشنایی فضاها تعبیه شده است؛ چندین پیه سوز به دست آمده با قدمت 700سال حكایت از این ماجرا دارد و کارشناسان معتقدند این نوع معماری با این شكل ساختاری در جهان منحصر به فرد است.

در بدنه دیوار اتاق‌ها و در بعضی از آنها چاهك‌هایی مشاهده می‌شود كه به سختی می‌توان وارد آن شد. ارتفاع این چاهك‌ها 3تا 5متر است كه راه ارتباطی به طبقات بعدی است.

در دهانه هر چاهك تعدادی قلوه سنگ و یك تخته سنگ به اندازه دریچه چاهك دیده می شود كه در مواقع احساس خطر یا ورود هوای آلوده یا دود به طبقات با تخته سنگ دریچه را مسدود  كرده و یا اگر دشمن قصد ورود به فضاها را داشته با سنگ‌ها كه حكم وسایل و ابزار دفاعی را داشته بر سر مهاجمین می‌كوبیدند.

راه‌های ورودی به طبقات بعدی طوری حفاری شده كه هر كس قصد ورود به فضاها را دارد ناگزیر باید از پایین به بالا حركت كند كه قدرت دفاعی افراد مهاجم را به صفر می‌رساند و این ساختار دفاعی به‌گونه‌ای است كه تسلط كافی را برای مقابله با دشمن فراهم می‌كند.

دژ «آهای»!

اگر لغت نامه ها را جستجو کنید، «اوی» را واژه‌ای می بینید که در گویش كاشانی معادل «آهای» فارسی قرار می گیرد. اهالی منطقه می‌گویند به لحاظ تو در تو بودن و تاریك بودن شهر زیرزمینی در قدیم افراد برای پیدا كردن یكدیگر با صدای بلند با كلمه (اوی ) همدیگر را صدا می‌كرده‌اند. همچنین گفته می‌شود هنگام حفر شهر زیرزمینی، وقتی دلو پر از خاك می‌شده مقنی فریاد می‌زده(اوی)و فردی كه مسئول بالا كشیدن دلو بوده است با شنیدن اوی متوجه می‌شده كه دلو از خاك پر شده و آن را بالا می‌كشید. به این دلیل این تونل‌های پیچ در پیچ شهر زیر‌زمینی به اویی معروف شده است!

گروه گردشگری تبیان- رستم زاد

برگرفته از همشهری (با تغییر و تلخیص)