حکمت وجود حروف مقطعه در قرآن
در آغاز بیست و نه سوره از سوره هاى قرآن با حروف مقطعه برخورد مى کنیم و چنانکه از نامش پیدا است این حروف حروفى بریده از هم به نظر مى رسد، و کلمه مفهومى را ظاهرا نمى سازد.
حروف مقطعه قرآن همیشه جزء کلمات اسرار آمیز قرآن محسوب مى شده ، و مفسران براى آن تفسیرهاى متعددى ذکر کرده اند، و با گذشت زمان و تحقیقات جدید دانشمندان تفسیرهاى تازه اى براى آن پیدا مى شود.
البته نظر مشهور در مورد این حروف این است که : اینها رموزی است بین خداوند متعال و پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) که کس دیگری از آن آگاه نیست.
دیدگاه های متفاوت در مورد حروف مقطعه :
1- هر حرفی از این حروف یکی از اسمای با عظمت خداوند است .به گونه ای همچون علامات اختصاری که این شیوه یعنی مختصر کردن کلمات در زبان عربی امری شناخته شده و مشهود است.
2- بعضی ها این حروف را اجزای اسم اعظم خدا میدانند ولی نحوه ترکیب آنها را نمیدانند.
3- عده ای معتقدند که اینها نام خدایند.
4- بعضی ها معتقدند نام سوره های قرآن هستند.1
5- و نظر مشهور دیگر این است که : این حروف اشاره به این است که این کتاب آسمانى با آن عظمت و اهمیتى که تمام سخنوران عرب و غیر عرب را متحیر ساخته و دانشمندان را از معارضه با آن عاجز نموده است ، از نمونه همین حروفى است که در اختیار همگان قرار دارد در عین اینکه قرآن از همان حروف الفباء و کلمات معمولى ترکیب یافته ، به قدرى کلمات آن موزون است و معانى بزرگى در بر دارد، که در اعماق دل و جان انسان نفوذ مى کند، روح را مملو از اعجاب و تحسین مى سازد، و افکار و عقول را در برابر خود وادار به تعظیم مى نماید، جمله بندی هاى مرتب و کلمات آن در بلندترین پایه قرار گرفته و معانى بلند را در قالب زیباترین الفاظ مى ریزدکه همانند و نظیر ندارد.
فصاحت و بلاغت قرآن بر کسى پوشیده نیست ، این گفته صرف ادعا نمى باشد زیرا آفریدگار جهان همان کسى که این کتاب را بر پیامبر نازل کرده همه انسان ها را دعوت به مقابله به مثل نموده است و از آنها خواسته که همانند آن ، یا لااقل یک سوره مثل آنرا بیاورند، او دعوت نموده است که عموم جهانیان (جن و انس) با همکارى و هم فکرى اگر مى توانند مانند آنرا بیاورند اما همه عاجز و ناتوان ماندند، و این نشان مى دهد که مولود فکر آدمى نیست .
درست همانطور که خداوند بزرگ از خاک ، موجوداتى همچون انسان با آن ساختمان شگفت انگیز، و انواع پرنده گان زیبا، و جانداران متنوع ، و گیاهان و گل هاى رنگارنگ ، مى آفریند و ما از آن کاسه و کوزه و مانند آن مى سازیم ، همچنین خداوند از حروف الفبا و کلمات معمولى ، مطالب و معانى بلند را در قالب الفاظ زیبا و کلمات موزون ریخته و اسلوب خاصى در آن بکار برده که همه انگشت حیرت به دندان گرفته اند، آرى همین حروف در اختیار انسان ها نیز هست ولى توانائى ندارند که ترکیب ها و جمله بندی هائى بسان قرآن ابداع کنند.
6- نظر دیگر اینکه حروف مقطعه براى خاموش ساختن کفار و جلب توجه مردم به محتواى قرآن بوده ، زیرا مشرکان لجوج مخصوصا به یکدیگر توصیه کرده بودند هنگامى که پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) قرآن میخواند کسى گوش به آن فرا ندهد.و با ایجاد سر و صدا و غوغا نگذارند صداى پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) به گوش مردم برسد، لذا خداوند در آغاز بسیارى از سوره هاى قرآن (29 سوره) حروف مقطعه را که مطلب نوظهورى بوده و جلب توجه مى کرده ، قرار داده است .
علامه طباطبائى (رضوان الله تعالى علیه ) احتمال دیگرى ابداع کرده است هر چند خود او آن را به عنوان یک احتمال و حدس بیان نموده است .
و خلاصه آن چنین است : هنگامى که سوره هائى را که با "حروف مقطعه " آغاز مى شود مورد دقت قرار مى دهیم مى بینیم سوره هائى که با یکنوع حروف مقطعه آغاز مى شود مطالب مشترکى دارند، فى المثل سوره هائى که با "حم " شروع مى شود بلافاصله بعد از آن جمله ( تنزیل الکتاب من الله) یا چیزى که به معنى آن است قرار گرفته ، و سوره هائى که با " الر" شروع مى شود بعد از آن ( تلک آیات الکتاب) و یا شبیه آن است .
و سوره هائى که با " الم " آغاز مى گردد به دنبال آن « ذلک الکتاب لا ریب فیه » یا مفهوم آن است از اینجا مى توان حدس زد که میان حروف مقطعه ، و محتواى این سوره ها ارتباط خاصى است ، تا آنجا که مثلا سوره اعراف که با " المص " شروع شده مضمون و محتوایش جامع میان مضمون سوره هاى "الم " و سوره " ص " است .
البته این ارتباط ممکن است بسیار عمیق و دقیق باشد، و افهام عادى به آن راه نیابد. و شاید اگر آیات این سوره ها را در کنار هم بچینیم و با هم مقایسه کنیم مطالب تازه اى براى ما در این زمینه کشف شود.
یافته های کامپیوتری نشان داده است که سوره هایی که با حروف مقطعه آغاز شده اند با توجه با حروف تعداد تکرار این حروف در آن سوره بیشتر است مثلا در سوره ای که با "الر" و یا "حم" شروع شده تکرار این حروف در آن سوره ها بیشتر است .
البته این تفاسیر همه با توجه به برداشت مفسیرین بوده و دلیل قطعی و یقینی در دست نیست که حکمت وجود آنها چیست و البته محلی است برای تعمق و تدبر باشد که لحظه ای ما را به تفکر وا دارد.
فرآوری : محمدی_گروه دین و اندیشه تبیان
1- الاتقان فی علوم القرآن ج1 ،سیوطی
2- تفسیر نمونه ج 1و2.
