خوارج، این بار در شمال آفریقا

کتاب «تاریخ سیاسی خوارج شمال آفریقا در سده‌های اول و دوم هجری» تلاش دارد با تکیه بر داده‌های منابع، فرآیند شکل‌گیری این نوع از حکومت‌ها در آن فراز از تاریخ اسلام را مورد بازکاوی قرار دهد.

به گزارش خبرآنلاین، «تاریخ سیاسی خوارج شمال آفریقا (در سده‌‌های اول و دوم هجری)» نوشته رضا کردی توسط سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت) منتشر شد.

پیدایش جریان مذهبی ـ سیاسی خوارج از نکته‌های تأمل‌برانگیز تاریخ اسلام است. این گروه در آغاز پیدایش خود در ماجرای صفین و پس از جریان موسوم به «حکمیت»، با برداشتی سطحی از قرآن، حق حکمیت و داوری انسان‌ها در منازعات میان انسان‌های دیگر را انکار کرد و سپس حتی فرمانروایی و سلطه سیاسی انسان‌ها بر انسان‌ها را ناروا شمرد و آن‌ها را تنها متعلق به خدا دانست.

این گروه اگرچه به سبب اقدامات تندروانه حاصل از کافرشماری بیشتر مسلمان در ماجرای «نهروان» قلع و قمع شد، اما همان‌گونه که امام علی ‌علیه السلام پیش‌بینی کرده بود، دنباله آنان تا قرن‌ها در صحنه سیاسی جهان اسلام ماندند و به ‌خصوص در مبارزه با دستگاه خلافت اموی نقش مهمی ایفا کردند.

«تاریخ سیاسی خوارج شمال آفریقا» مشتمل بر 9 فصل کلیات، زمینه‌ها و عوامل سیاسی گسترش خارجی‌گری در شمال آفریقا، مراحل شکل‌گیری دولت‌های خارجی‌مذهب در شمال آفریقا، عوامل آسان کننده موفقیت خوارج شمال آفریقا، موارد آسیب‌پذیری جنبش خوارج در شمال آفریقا، زمینه‌های فکری و دینی گسترش خارجی‌گری در شمال آفریقا، اعتدال نسبی و تلاش فکری خوارج، نقش عوامل اجتماعی، قومی و زبانی در توجه به تفکر خارجی و زمینه‌ها و عوامل اقتصادی گسترش خارجی‌گری در شمال آفریقا است.

در بخشی از این کتاب می خوانیم: «از جمله دلایل ماندگاری، تعدیلی بود که نسل‌های بعدی خوارج یعنی وارثان «محکمه اولی» در دیدگاه‌های خود به وجود آوردند. هرچند نویسندگان کتاب‌های ملل و نحل، خوارج را در انتساب به افراد و سرکردگان مختلف به فرقه‌های متعددی تقسیم کرده‌اند، اما جوهر اندیشه و باور همه آن‌ها مشترک بوده است. عقایدی نظیر توجه به زهد، انکار خلیفه سوم، خرده‌گیری بر امام علی‌ (ع) به خاطر تن ‌دادن به حکمیت، ظلم‌ستیزی، اعتقاد به عدم انحصار خلافت در قریش (بر خلاف گفتمان رایج در میان اهل سنت) و در مواردی استفاده از تقیه دینی و اعتقاد به کافرشماری مرتکب گناه کبیره وجه اشتراک تمام گروه‌های خارجی‌مذهب است....».

تهیه و تنظیم: گروه کتاب تبیان - محمد بیگدلی