داد و ستدهای اقمار زحل

در میان سیارات منظومه شمسی، زحل با اقمارش یک منظومه کوچک در درون این خانواده بزرگ شمرده می شود که پر از اسرار و شگفتی است. میان بعضی از اقمار ارباب حلقه ها اتفاقات و داد و ستد های مرموزی جریان دارد.

قمر دافنیس

با اینکه قمر دافنیس زحل فقط 8 کیلومتر قطر دارد اما تأثیر عجیب آن بر حلقه A باعث ایجاد موج های بلندی در این حلقه می شود. این نزدیکترین تصویر از دافنیس است که تا به حال

سفینه فضایی کاسینی تهیه نموده. دافنیس در شکاف کیلر قرار داد. با اینکه قطر این خلاء 42 کیلومتر است، اما مدار نامتعارف یا گریز از مرکز دافنیس 9 کیلومتر فاصله در آن ایجاد می کند و در نتیجه خود دافنیس تا 17 کیلومتر در این خلاء بالا و پائین می رود. شاید این تفاوت زیاد چشمگیر نباشد، اما در داخل این خلاء چنین حرکت متغییر و ناپایدار، موج های بلندی را در لبه های حلقه به وجود می آورد. اولین بار در سال 2005 کاسینی با جستجو و سر زدن به هر نقطه زحل، دافنیس را در درون شکاف کیلر آشکار ساخت.

قمر تیتان

یکی از این داد و ستدها میان زحل و اقمارش دانشمندان را بر این داشت تا از تلسکوپ فضایی کاسینی که در این دنیای اسرار آمیز در گردش است، استفاده کنند و درباره تبادل مولکول های آب بین انسلادوس و تیتان تحقیقات جدیدی را انجام دهند.

قضیه از این قرار است که ذرات شامل مولکول های آب از انسلادوس به تیتان سفر می کنند. اما چگونه این انتقال یا جابجایی انجام می شود؟

فشار گاز که به آهستگی در درون انسلادوس ایجاد می شود، گهگاهی به صورت تصادفی مانند آبفشان های گرم به بیرون فوران می کند. برخلاف آبفشان های زمینی و حتی آبفشان های قمر آیو مشتری، در این آبفشان ها ذرات بارداری دیده شده که از کره مغناطیسی زحل می بارند و در زیر سطح نیرویی را ایجاد می کنند که بعد در سطح به صورت آبفشان های گازی فوران می کند. ذرات باردار باریده شده از کره مغناطیسی زحل در سطح انسلادوس عمدتأ از الکترون هایی ترکیب شده اند که در کمربند تابشی زحل قرار دارند و می توانند مولکول ها را در زیر سطح بشکنند. این پروسه که به پرتوکافت (radiolysis) مشهور است، شبیه نورکافت یا تجزیه شیمیایی بر اثر نیروی تابشی می باشد که در آن نور خورشید می تواند مولکول ها را در داخل یخ ها متلاشی سازد.

سپس مولکول های متلاشی شده با نیروی فعال چرخانی که سطح این قمر را دوباره هموار ساخته به زیر سطح آن می روند. البته سیارک یا شهاب های که همیشه با سطح انسلادوس برخورد می کند مواد سطح را به بالا پرتاب می کند.

وقتی دانه های یخی که تغییر شیمیایی یافته اند با مواد یخی زیر سطح مانند آمونیاک، متان و دیگر هیدروکاربن ها تماس پیدا می کند، چنان گازهای ناپایداری را به بار می آورند که می تواند به بیرون فوران کند. این گونه گازها بصورت توده های به وجود می آید که کاسینی بار ها تصاویر آنها را تهیه نموده است.

طی چند دهه به خصوص از زمانی که این گونه توده های گازی کشف شده اند دیده شده که بعضی از مولکول های آب از

انسلادوس فرار کرده و بعد بصورت ذرات خنثی و باردار از هم پاشیده شده و در سراسر کره مغناطیسی زحل پخش می شوند.

یونس بخشی

به نقل از: آسمان پارس

تنظیم برای تبیان: م.ح.اربابی فر