بم پور؛ رویای فراموش شده

سیستان و بلوچستان بهشت باستان شناسان است که تمدن های کهن شکل گرفته در آن می تواند هر باستان شناسی را به وجد بیاورد. اما بمپور به عنوان قدیمی ترین نقطه باستانی بلوچستان، نقطه اوج جاذبه های تاریخی این منطقه است. شهری که سال ها مرکز حکمرانی بلوچ ها بود و این روزها یکی از جاذبه های گردشگری منطقه بلوچستان به شمار می رود. باستان شناسان معتقدند که بم پور بخشی از فرهنگ وسیع جلگه جازموریان است که به دلیل وجود شرایط ایده آل زندگی در ۵ هزار سال قبل به یکی از مهمترین تمدن های ایران تبدیل شد. آنها عقیده دارند مهمترین عامل شکل گیری این تمدن وجود رودخانه بم پور است. این رودخانه از کوه های کارواندر سرچشمه می گیرد و بعد از پیمودن مسیری طولانی در جلگه جازموریان تخلیه می شود.

یادگار عصر مفرغ

باستان شناسان بمپور را یکی از مهم ترین نقاط باستان شناسی کشور می دانند. آنها معتقدند که اهمیت این محوطه کمتر از شهر سوخته نیست و به اندازه جیرفت اهمت دارد.

از میان 20 محوطه شناسایی شده در منطقه بم پور، بیشتر آن ها به عصر مفرغ تعلق دارند و هرچند دوره های تاریخی دیگری مثل اشکانی هم در میان این محوطه ها دیده شده، اما دوره اسلامی بعد از دوره مفرغ از اهمیت خاصی در منطقه برخوردار است.

شاید برایتان جالب باشد اگر بدانید که بم پور در گذشته حلقه ارتباطی مهمی بوده است. این حلقه ارتباطی که بخش شمالی و جنوبی فلات ایران را به هم متصل می کرده، به لحاظ اقتصادی در شکل گیری شهرهای باستانی منطقه نقش داشته است. مهمترین قسمت این حلقه ارتباطی میان بم پور با شهرسوخته و بم پور با جیرفت بود. شهر سوخته امکان ارتباط بم پور را با دیگر نقاط کشور و حتی خارج از فلات ایران و مرزها امکان پذیر می کرد و جیرفت هم بخش دیگری از این نیازهای ارتباطی را برای بم پور برطرف می کرده است.

وجه تسمیه بمپور

در بعضی از افسانه های محلی نام بمپور را به بهمن پسر اسفندیار مرتبط دانسته اند که اول بهمن پور بوده و به مرور زمان به بمپور تبدیل شده است. اماخیلی از قدیمی ها معتقدند این محل را بن پهل می نامیده اند که به معنی شهر آخر بوده است. کلمه ای که احتمالا بعدها به بن فول، بن فور، بن پور، و بم پور (bompour ) تغیر نام پیدا کرده و امروزه فارسی زبانان به اشتباه آن را بم پور ( bam pour) تلفظ می کنند.

قلعه نظامی بمپور

اگر گذارتان به بمپور افتاد، حتما وقتی را برای تماشای قلعه بمپور بگذارید. قلعه ای که به عنوان استوارترین پناهگاه مردم بلوچستان در قرون گذشته بر فراز تپه‌ای مصنوعی در شهرستان ایرانشهر استان سیستان و بلوچستان بنا شده است.

قلعه بمپور که در طول تاریخ یکی از قلعه های نظامی مهم آسیا به حساب می‌آمد، در غرب ایرانشهر و در جوار شهر بمپور قرار دارد و عمر آن به دوران اشکانیان و ساسانیان می رسد. هرچند که عده ای معتقدند زمان ساخت این قلعه به طور دقیق مشخص نیست و تنها با توجه به سبک معماری برج و باروهای آن می توان زمان پیدایشش را به سده چهار هجری نسبت داد.

این قلعه به دلیل قرار گرفتن در مکانی استراتژیک، مهم ترین پایگاه ایستادگی در برابر قشون‌های نظامی محسوب می شد. تپه 80متری ای که بمپور بر آن قرار گرفته، به گونه‌ای به اطراف مشرف شده است که امکان نداشت یک مهاجم دور از چشم نگهبانان قلعه بتواند به آن نزدیک شود. مصالح به کار رفته در ساخت این قلعه خشت‏خام و گل رس است و برج های استوانه ای در راس دیوارهاى غربى و شرقى آن قرار دارند.

اگر گذارتان به قلعه بمپور بیفتد می بینید که این قلعه از دو قسمت ارگ حاکم‌نشین و عامه‌نشین تشکیل شده و حصار بلندی دور تا دور آن را احاطه کرده است. این در حالی است که چهار برج دیده‌ بانی هم از این قلعه حفاظت می کنند که این روزها فقط دو برج آن سالم مانده اند.

در داخل قلعه می توانید یک ردیف از اتاق هاى چسبیده به دیوار را ببینید که معمولا کاربرد ثابتی نداشته اند. قسمت وسط قلعه محل خانه ‏هاى مسکونى و قسمت فوقانى ویژه فرماندهان و حاکم قلعه بوده و بیشترین نقش دیده‏بانى از برج و باروها در این قسمت به دلیل ارتفاع زیاد صورت مى‏گرفته است.

شهر امن

با تمام این ها، بم‌پور با جاذبه‌های فراوان گردشگری که دارد هنوز هم قربانی تبلیغات منفی ای می شود که درباره استان سیستان و بلوچستان رواج دارد. تبلیغاتی که از ناامنی این منطقه حکایت می کنند و به گفته رئیس شورای اسلامی شهر بم‌پور صحت ندارند. اما اگر شما راغب شده اید که سری به آثار باستانی این شهر بزنید، بد نیست اطلاعات بیشتری درباره بمپور کسب کنید. مهم ترین چیزی که باید بدانید این است که  برای سر زدن به این منطقه باید روی دو فصل پایانی سال فکر کنید. چون بمپور از اردیبهشت به بعد داغ و تابستانی می شود و حتی ممکن است دمای هوا به بالاتر از 50درجه هم برسد.

و اما دسترسی به این بخش از طریق ایرانشهر امکان پذیر است. بمپور  که از توابع شهرستان ایرانشهر به شمار می رود، در 400 کیلومتری جنوب و مغرب زاهدان قرار گرفته است. منطقه ای که ۵۶۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد و بیش از 70هزار نفر را در مساحت ۲۸۵۹ کیلومتری اش جای داده است.  بمپور، دشت نسبتا صاف و همواری است که عمر رسوبات آبرفتی تشکیل دهنده آن به دوران سوم زمین شناسی برمی گردد و به موازات رسوبات آبرفتی آن، تپه های شنی و نوار بازیکی از تشکیلات آهکی الیگوسن هم در آن گسترش دارد.

گروه گردشگری تبیان- رستم زاد