یادگارهای جناب نیکلای

روزگاری تهران، در هجوم آهن و سیمان، هویت و شناسنامه خود را از دست نداده بود. خانه‌ها اندرونی و بیرونی داشت؛ پنج دری داشت؛ پنجره گره‌سازی شده با شیشه‌های رنگین سرخ و زرد و آبی و سبز و سفید؛ حیاط داشت با حوض كاشی آبی و باغچه‌ای كوچك پر از شمعدانی‌های سرخ و گل‌های لاله عباسی.ساخت اداره‌ها و مدارس و وزارتخانه‌ها براساس قاعده و قانونی بود كه به شهر انسجام و هویت بیشتری می‌بخشید. اما امروز؛ این خانه‌ها فروریخته و جای خود را به مكعب‌های سیمانی داده؛ آسمان، تن‌پوش فیروزه‌ای‌اش را به در آورده و كبوترانش را از یاد برده؛ دیگر از آن ساختمان ها، نام و نشان چندانی باقی نمانده است.

ساختمان سینگر، یكی از همین ساختمانهایی است كه به تهران قدیم هویت می‌‌داد. بنایی در خیابان سعدی تهران كه یك زمان به نمایندگی چرخ خیاطی سینگر تعلق داشت و سال 1385 به شماره 16254 در فهرست آثار ملی، ثبت شد. این روزها اگر گذارتان به این خیابان بیفتد، هنوز هم می توانید ساختمان زیبا و سالم سینگر را ببینید که با لوگوی لاتین اش، بیشتر شبیه یک واحد تجاری به نظر می رسد تا میراث فرهنگی. این ساختمان كه معماری مدرن غربی را با معماری سنتی ایرانی آمیخته از آثار نیكولای ماركوف روسی است. اكنون 55 سال از آخرین حضور این معمار گرجی در ایران می‌گذرد.

معمار تهران مدرن

نیکلای مارکوف، معمار ساختمان سینگر در سال 1882 میلادی در شهر تفلیس گرجستان به دنیا آمده و در دانشکده هنرهای زیبای آکادمی سلطنتی سن پتررزبورگ به تحصیل در رشته معماری پرداخته است.

چهارسال بعد از بخش فارسی آکادمی زبان‌های شرقی سن پترزبورگ فارغ التحصیل شد. در خلال جنگ جهانی اول در قفقاز خدمت کرد. وی در سال 1917 م (1336 ق. 1269ش.) آجودان فرماندهی بریگاد قزاق شد که یک واحد ویژه نظامی در ایران بود که ناصرالدین شاه آن را تشکیل داده بود. مارکوف دوست و همردیف رضا شاه بود. وی پس از خروج از بریگاد قزاق درسال 1921 م. فعالیت معماری خویش را در تهران آغاز کرد.

ماركوف، معماری اسلامی و شیوه های سنتی احداث بناهای ایرانی و مصالح محلی از قبیل آجر، سنگ، کاشی و گچ را می ستود. در واقع، آجرهای خشتی که وی به کار می برد به نام آجر مارکوفی مشهور شد. شهر تهران در دهه 1300 و1320ش پر از ساختمان هایی به سبک او شد، سبکی که تلفیق چهار نوع فرهنگ را به نمایش می نهاد: مدرن، التقاطی، غربی و ایرانی.

او چندین وزارتخانه، ساختمان شهرداری و اداره، کارخانه، کاخ و زندان، استادیوم ورزشی، مدرسه و مغازه ساخت. در میان ساختمان های بسیار هماهنگ با فرهنگ ایرانی که مارکوف ساخت، می توان به ساختمان‌های قدیمی شهرداری، دبیرستان البرز، مدرسه ژاندارک و کارخانه های قند ورامین و کرج اشاره کرد. او همچنین ساختمان سفارت ایتالیا و ساختمان سینگر درخیابان سعدی را به سبک کلاسیک اروپایی ساخت که در آن برای اولین بار در ایران از پنجره هایی با شیشه های یکسره بزرگ استفاده شده بود. ماركوف این آثار را طی حضور 20 ساله خود در ایران طراحی كرده و ساخته است.

موزه پست مارکوفی

موزه پست و مخابرات هم از آثار ماركوف در تهران است. این بنا درسال 1307 ه.ش‌ با صرف هزینه پانصد هزار تومان و با مساحت 15 هزار متر مربع در خیابان سپه (امام‌خمینی‌) تأسیس شد. قسمتی از این ساختمان (یک‌سوم‌) كه در کنار سردر باغ ملی‌ است و قبلاً اداره گمرکات پست بوده‌، به موزه اختصاص داده شده است‌.از ویژگی‌های سبک معماری رضاخانی (پهلوی اول‌) كه در ساختمان موزه پست هم به كار رفته، تركیب معماری دوران‌های مختلف تاریخی در ایران و غرب است.

کارخانه قند ورامین، اولین کارخانه قند ایران و خارومیانه است که در سال 1313 خورشیدی توسط نیکلای مارکوف، ساخته و در سال 1384 به بخش خصوصی واگذارشده است. این کارخانه در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

به طور كل می‌توان گفت، بیشتر آثار نیكلای ماركوف، درشمار كارهای ماندگار معماری در ایران هستند كه در فهرست آثار ملی هم به ثبت رسیده اند. آثاری كه باید در حفظ شان كوشید چرا كه طبق ماده 558 قانون مجازات اسلامی «هركس به تمام یا قسمتی از ابنیه، اماكن، محوطه ها و مجموعه های فرهنگی - تاریخییا مذهبی كه در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است، یا تزئینات، ملحقات،تاسیسات، اشیا و لوازم و خطوط و نقوش منصوب یا موجود در اماكن مذكور، كه مستقلا نیز واجد حیثیت فرهنگی - تاریخی یا مذهبی باشد، خرابی وارد آورد، علاوه بر جبران خسارات وارده به حبس از یك تا 10 سال محكوم می شود».

گروه گردشگری تبیان- الهام مرادی

منبع: chn