وجود تشکیکی قرآن
یكی از اصول مهم در حكمت متعالیه، موضوع اصالت وجود و بیان و اثبات حقیقت تشكیكی وجود میباشد، منظور آنست كه وجود یك حقیقت بیشتر ندارد ولی دارای مراتب وجودی مختلف میباشد و هر یك از این مراتب، ماهیتی را بوجود میآورد ولی در هستی مشترك میباشد. این نظر پیرامون هستی و وجود بیان شده است.
بر این اساس، مرحوم ملاصدرا معتقد است كه وجود قرآن بعنوان یك واقعیت عینی دارای یك حقیقت با مراتب مختلف میباشد. او در این باره میگوید:
فإنّ القرآن و إن كان حقیقة واحدة لكنه ذو مراتب و مواطن كثیرة فی النزول1
همانا قرآن، اگر چه حقیقت واحد است ولی در سیر نزولی دارای مراتب و جایگاههای زیادی است.
قرآن و آیات نازل شده، در مقامی همان آیات كلامی خداوند است و نیز الفاظ شنیدنی بوسیله گوشهای حسی و یا آثار نوشته شده در مصاحف كه بوسیله چشمهای حسی دیده میشود. پس حقیقت قرآنی یكی بیش نیست ولی مقامات و مشاهد آن مختلف و بیشمار میباشد.
در جای دیگر ملاصدرا میگوید:
فكذلك القرآن حقیقة واحدة و له مراتب كثیرة2
همچنین قرآن دارای حقیقت واحدی است كه مراتب زیادی دارد.
بنابرین قرآن بعنوان یكی از موجودات عینی عالم هستی است كه دارای یك حقیقت میباشد و در مراتب مختلف در سیر نزولی آن وجودی بمقتضای آن مرتبه داشته و نیز آثار وجودی در هر مرتبه را دارا است و بر خلاف آنچه متداول بین دانشمندان علوم قرآنی و آگاهان به تاریخ قرآن است ملاصدرا اعتقاد دارد، قرآن دارای نامها و صفات بیشماری میباشد و هر یك از آنها به مرتبهای از حقیقت قرآن اشاره دارد.
ملاصدرا (ره) پیرامون حقیقت قرآن و مراتب آن میگوید:
إنّ القران و الایات المنزلة هی بعینها آیات كلامیه فی مقام و الفاظ مسموعة بهذه الاسماع الحسیة او نقوش مكتوبة مبصرة فی المصاحف بهذه الابصار الحسیة فالحقیقة واحدة و المجالی متعددة و المشاهد مختلفة و المواطن كثیرة3
قرآن و آیات نازل شده، در مقامی همان آیات كلامی خداوند است و نیز الفاظ شنیدنی بوسیله گوشهای حسی و یا آثار نوشته شده در مصاحف كه بوسیله چشمهای حسی دیده میشود. پس حقیقت قرآنی یكی بیش نیست ولی مقامات و مشاهد آن مختلف و بیشمار میباشد.
بنابرین كلام الهی مانند حقیقت وجود دارای مراتب مختلف میباشد كه در اصطلاح، وجود تشكیكی نام مینهند.
پس حقیقت قرآن به الفاظ و عبارات خلاصه نمیشود. بلكه مراتبی از قرآن با قلم اعلی همدوش است و برخی دیگر از آن بر قلب پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله نازل میشود كه قرآن در این باره میگوید:
نزل به الروح الامین علی قلبك4
قرآن را روح الامین بر قلب تو نازل نمود.
و برخی دیگر از مراتب قرآن بر زبان پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله جاری میشود.
قرآن در این باره میگوید:
فانما یسرناه بلسانك لتبشربه المتقین5
همانا قرآن را بر زبان تو آسان نمودیم تا بواسطه آن پرهیزگاران را بشارت دهی.
و مراتبی از قرآن در قلوب مؤمنین جا میگیرد و مرتبهای از آن در «مابین الدفّتین» بصورت مكتوب ظاهر میشود هر یك از این مراتب جلوه خاصی از حقیقت قرآن را آشكار میسازد.
این فراز را با حدیث امام حسین علیه السلام تمام میكنیم، امام درباره ابعاد مختلف قرآن و درك آن میفرماید:
كتاب اللّه عزو جل علی اربعة اشیاء علی العبارة و الاشارة و اللطائف و الحقایق فالعبارة للعوام و الاشارة للخواص و اللطائف للاولیاء و الحقایق الانبیاء6
امام حسین علیه السلام فرمود: كتاب خداوند عزوجل بر چهار خصلت است: مقام عبارت، اشاره، لطائف و حقایق، كه عبارت قرآن برای عوام مردم و اشارات قرآنی برای خواص و لطائف آن بر اولیاء و دوستداران و حقایق آن برای پیامبران قابل درك میباشد.
نویسنده: ابوالقاسم نخودیان اصفهانی
تنظیم: گروه دین و اندیشه تبیان
1 - همان، ص31.
2 - صدرالمتألهین، محمد بن ابراهیم شیرازی، تفسیر القرآن الكریم، تصحیح محمد خواجوی، انتشارات بیدار، قم، سال 1366، ج6، ص22.
3 - الاسفار الاربعة، ج7، ص30.
4 - سوره شعراء، آیه 193.
5 - سوره مریم، آیه 98.
6 - مجلسی، بحارالانوار، ج92، ص20.
1 - همان، ص31.
2 - صدرالمتألهین، محمد بن ابراهیم شیرازی، تفسیر القرآن الكریم، تصحیح محمد خواجوی، انتشارات بیدار، قم، سال 1366، ج6، ص22.
3 - الاسفار الاربعة، ج7، ص30.
4 - سوره شعراء، آیه 193.
5 - سوره مریم، آیه 98.
6 - مجلسی، بحارالانوار، ج92، ص20.