تبیان، دستیار زندگی
چاپخانه کلیسای وانک در جلفای اصفهان قدیمی ترین چاپخانه در ایران و خاورمیانه است. اولین کتاب ایران را در آن، جا چاپ کرده اند؛ درست 200سال پس از اختراع گوتنبرگ و در سال 1638میلادی. خلیفه ارامنه جلفا در آن زمان می شنود که در ...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

اولین چاپخانه ایران؛ اولین کتاب چاپی


چاپخانه کلیسای وانک  در جلفای اصفهان قدیمی ترین چاپخانه در ایران و خاورمیانه است. اولین کتاب ایران را در آن، جا چاپ کرده اند؛ درست 200سال پس از اختراع گوتنبرگ و در سال 1638میلادی.

خلیفه ارامنه جلفا در آن زمان می شنود که در آلمان شخصی به نام گوتنبرگ ماشینی اختراع کرده که با آن می شود کتاب ها را تکثیر کرد. او بدون اینکه به تجربه گوتنبرگ دسترسی داشته باشد، با کمک همکاران روحانی اش دست به کار می شود و پس از یک سال و پنج ماه تلاش، موفق می شود اولین کتاب را در ایران چاپ کند: کتاب زبور حضرت داود. این سرآغاز تاریخ چاپ در ایران است.

در آن زمان هنوز کشورهای مصر و هندوستان ماشین چاپ و چاپخانه نداشتند و کتاب هایشان را به روش استنساخ تکثیر می کردند. 181سال بعد عباس میرزا دستور داد اولین چاپخانه سربی را در تبریز دایر کنند، ولی تا آن زمان، در ایران هشت عنوان کتاب در چاپخانه جلفا چاپ شده بود.

تاکنون درباره چاپخانه تاریخی کلیسای جلفا تحقیقات درستی حداقل به زبان فارسی انجام نشده است. حتی استاد سعید نفیسی هم که تاریخ نگاری مستندی درباره چاپ ایران انجام داده است معتقد بود، چاپخانه سربی تبریز نخستین چاپخانه ای است که انتشارات آن به دست ما رسیده است، در حالی که ازهشت کتاب چاپ شده در چاپخانه جلفا، فقط سه عنوان کتاب مفقودالاثر است؛ سه عنوان آن در موزه جلفا، یکی در انگلستان و دیگری در اتریش موجود است.

در سال 1638 میلادی مطابق با سال 1017هجری شمسی، برای اولین بار در ایران و خاورمیانه توسط پیشوای مذهبی ارامنه جلفای اصفهان به نام "خاچادور گساراتسی" کتاب "زبور داود" (ساغموس) در کلیسای وانک جلفای اصفهان به چاپ رسید. تمام وسایل چاپ از قبیل ماشین چاپ، حروف، کاغذ مرکب و غیره با دست استادان ارامنه جلفا و همکاران خلیفه تهیه و درست شده بود.

در یادداشت کتاب مذکوراین طور نوشته شده است:

"یک سال و پنج ماه است که روز و شب بدون وقفه با کل اعضاء حوزه علمیه به کار مشغولیم، برای این که نه از جایی دیده ایم و نه استادی داشته ایم."

از این کتاب در دنیا فقط یک جلد وجود دارد که در کتابخانه بودلیان دانشگاه شهر اکسفورد انگلستان نگهداری می شود و فتوکپی آن در موزه کلیسا قرار دارد. چاپخانه کلیسا با این که در قرن هفدهم فقط هشت کتاب به چاپ رسانده و بعد ازآن تعطیل شده، ولی باز از سال 1872میلادی (1251شمسی) شروع به کار کرده است و تا امروز مشغول به کار است. در این مدت به غیر از هزارها آگهی، کارت دعوت و غیره، نزدیک به پانصد عنوان کتاب هم به چاپ رسانده است که بعضی از آن ها تاریخی، تحقیقی و باارزشند.

اولین کتاب فارسی در ایران در سال 1233قمری درتبریز به عنوان "رساله فتحنامه" نوشته میرزا ابوالقاسم قائم مقام به چاپ رسیده و اولین چاپخانه در اصفهان در سال 1287 از طرف سیدمحمد حاج آقا به نام "حبل المتین" شروع به کار کرده است که هنوز هم وجود دارد.

قبل از این در اصفهان چاپخانه سنگی نیز وجود داشته که در سال 1244هـ. ق، "رساله حسینیه" در آن به چاپ رسیده است. در جلفای اصفهان نیز دو چاپخانه دیگر وجود داشته اند که متعلق به جامعه ارامنه کاتولیک بوده است. ما درباره عملکرد این چاپخانه ها اطلاعات کاملی نداریم. تا آن جا که مشخص است یکی از آنها چاپخانه "لازاریت" نامیده شده که تنها سه جلد از کتب چاپ شده آن در دسترس ما است. و دیگری چاپخانه "استپانیان" که متعلق به دکتر هُوانِس استپانیان و برادران ایشان بوده است و از تاریخ 1945 برای ما شناخته شده است. در آن جا کارهای کم تیراژی از قبیل اطلاعیه، دعوتنامه، کارت های ورودی و غیره چاپ می شده است. به طور یقین نمی توانیم بگوییم که آیا کتاب هایی هم در این چاپخانه چاپ شده اند یا خیر، ولی به نظر می رسد که چاپ نشده اند. این چاپخانه در حقیقت ادامه چاپخانه لازاریت بوده که چند سال قبل در معرض فروش قرار گرفت و دستگاه چاپ و سایر متعلقات آن و همچنین حروف فارسی را یک فارس زبان، و حروف ارمنی و لاتین آن را شورای خلیفه گری ارامنه اصفهان، جهت چاپخانه کلیسای وانک خریداری کرد.

گفتنی است که چاپخانه کلیسای وانک از سال 1904 دارای حروف فارسی و لاتین بوده که از آنها به طور مستمر استفاده کرده است. فهرست کتاب های چاپ شده در چاپخانه لازاریت:

1- فقاهت رُم مسیحی و یا خلاصه فقاهت مسیحیت؛ چاپ شده در چاپخانه

کاتولیک­ها (لازاریت) جلفای اصفهان؛ تاریخ 1914 در 145صفحه، حروف چینی11.8 در 7.2 سانتیمتر.

2- مجموعه کتاب ترانه ها؛ مؤلف: مارکار گوچانیان، چاپ شده در چاپخانه

کاتولیک­ها (لازاریت) جلفای اصفهان. تاریخ 1923 در 80 صفحه؛ حروف چینی 11.8 در 6 سانتیمتر.

3- جاناسر (ساعی) سال اول؛ چاپ در چاپخانه (لازاریت) کاتولیک های جلفای اصفهان؛ تاریخ 1923؛ مؤلف: سرکشیش (ق)؛ 154 صفحه؛ حروفچینی 14.5 در 10.4 سانتیمتر

4- اساسنامه هیات مذهبی ارمنی ها؛ انجمن (پونج) اصفهان؛ چاپ شده در چاپخانه کاتولیک ها (لازاریت) جلفای اصفهان؛ تاریخ1923؛ در 15صفحه؛ حروفچینی 12.2 در 7.5 سانتیمتر.

پروتستان ها نیز چاپخانه چاپ سنگی داشته اند که تا سال 1905 تقریباً به مدت 20سال مشغول به کار بوده است.

برگرفته از سایت ویرایش