تبیان، دستیار زندگی
من تا فرق سرم غرق در سیاست هستم و دخالت در سیاست از وظایف حتمى من است و اگر دخالت نکنم, خود را در پیشگاه خدا و وجدان مسؤول مى بینم
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

آزاد اندیشى و اخلاق حوزويان (قسمت دوم)
اسلام

سفیر آمریکا در عراق نیز در دیدار با ایشان, خطاب به وى گفت:

آیا در کتابخانه شما, کتابى علیه ما وجود دارد؟

کاشف الغطا جواب داد:کتاب که چیزى نیست, قلبهاى ما علیه شماست.

سفیر آمریکا گفت: من از این همه صراحت شما شگفت زده شدم. چنین صراحتى را هرگز از کسى ندیده ام.)

درنگ در زواياى اثباتى و نفيى آزاد اندیشى به خوبى نشان مى دهد که آزاد اندیشى با اخلاق و مباحث اخلاقى, پیوند بسیار نزدیکى دارد؛تا جايى که شايد بتوان گفت بدون برخوردارى از فضائل اخلاقى و کرامت انسانى نمى توان داعيه آزاد اندیشى داشت. چون آزاداندیشى بدون خصلتهاى فاضله اى چون شجاعت نمى تواند معنى داشته باشد. در حقيقت فضائلى چون (شجاعت) بذر آزاد اندیشى را در نهان انسان مى پاشد و آن را چون درخت تناورى بزرگ مى کند و ميوه هاى تلخ و شيرين آن را مى چيند. شجاعت بودن, شجاعت دیدن, شجاعت اندیشیدن, شجاعت گفتن و شجاعت به کار بستن.

نقش شجاعت را, ویژگیهاى اخلاقى دیگرى چون (مناعت طبع) و (شکیبایى) کامل مى کنند. چگونه مى توان بدون مناعت طبع, يا بدون شکيبايى بر بلنداى آزاد اندیشى دست يافت؟ اندیشیدن امر دشوارى است, آن هم از نوع آزاد آن. اندیشه ها به آهستگى بالا نمى آیند, درست مانند حُباب که بر روى سطح مى رسند. نداشتن شکیبایى فرصت بارورى بسیارى از اندیشه هاى آزاد را از ما مى گیرد.

درنگ یاد شده پرسش دیگرى را در ذهن به بار مى نشاند و آن این است که: آيا آزاد اندیشى, از ویژگیهاى اخلاقى جامعه و یا صنفى, اثرپذیرى دارد. اگر این پیوند درست باشد, آیا هیچ پیوندى میان ویژگیهاى اخلاقى, رفتارى و خويهاى چتر گسترانده بر حوزه هاى علمى شيعه و آزاد اندیشى رايج در آن وجود ندارد؟

در پاسخ به این پرسش باید گفت: آزاد اندیشى با دانش اخلاق, مسائل اخلاقى و خویها و رفتارهاى کهن حوزه و حوزویان گره خورده است. حوزه از دیرباز مَهدِ آموزه هاى اخلاقى بوده است. استوارترین متون اخلاقى به دست عالمان دینى نوشته شده است. در عمل نیز علماى پیشگام, در مقام اصلاحِ خویها و رفتار خود بوده اند و هرگز کسى از آنان, خود را موجودى تمام شده ندانسته است.

علما و روحانیت آزاد اندیش شیعه, هرگز پیوند خود را با توده هاى مردم نگسسته اند. بر حسب شرایط, در دوره اى بر جهاد و جنبش و در دوره اى بر زهد و پرهیزکارى و در دوره اى دیگر بر شریعت و قانون تأکید ورزیده اند. به همین دلیل زمانى رهبر شهروندانِ مطرود, و زمانى پیشگامِ مجاهدان محبوب و دوره اى پیشواى قانون گرایان مغبوض شده اند. این پدیده به خاطر محدودیت زمانه و عدم اقبال مردم به جامعیت دین بوده است, نه ناشى از محافظه کارى یا نگاه تک ساحَتى آنان.

آزاد اندیشى در هر حال ميان عالمان دینى رواج داشته و اين امر ناشى از نگاه جامع و چند بعدى و واقع گرايى مى شده است. سید جمال الدین اسدآبادى و شهید مدرس, نمونه هایى از عالمان جامع و مردم خواه هستند. آنان, افزون بر این که به افقى گسترده تر از مرز و بوم و نژاد و وطن و خانواده و تبار, به دورنماى وسیع جهان اسلام مى نگریستند, از نگاهى چند وجهى به انسان, تاریخ و جامعه برخوردار بودند و خواهان رستگارى توده هاى مردم بودند.

دامنه آزاد اندیشى در حوزه ها

در ارزيابى پيشينه هاى آزاد اندیشى در تاريخ حوزه ها و حوزويان, روشن مى شود که آزاد اندیشى, رفته رفته و با گذر زمان در چند حوزه زیر تعین یافته است:

الف. آزاد اندیشى دينى: عالمان دینى, این مقوله را از راه دلیل به دست آورده و آن را خارج از قواعد عقلانى و حِکَمى تفسیر نکرده و نمى کنند و براساس آن به مداراى دینى با هم کیشان و با ناهمکیشان, پرداخته و مى پردازند. اين نوع آزاد اندیشى را مى توان در سيره و رفتار و گفتار علماى پيشگام, مصلح و آزادیخواه حوزه هاى شیعه, به روشنى یافت.

در آزاد اندیشى دينى, اندیشه هاى انحرافى, پیرایه هایى که به دین بسته شده, روشهاى انحرافى در پاسداشت آیین, بویژه در عزاداریها و مراسم عاشورا به بوته نقد گذارده مى شود و آشنا کردن مردمان مسلمان با زندگى, با اوضاع جهانى, فرهنگها, سیاستها و& در سرلوحه کارها و برنامه ها قرار مى گیرد. از این روى, جمود اندیشان, با اين گروه از آزاداندیشان سخت به رويارويى برخاسته و برمى خيزند. با این حال, آنان از داوریها و روى گردانیهاى مردم عامى هیچ واهمه اى به خود راه نداده و از مواضع خود عقب نمى نشینند که تاریخ, برگ برگ رویدادها, گواه روشن آن است.

پى آمد آزاد اندیشى دينى توسعه علمى و سياسى کشور, اهتمام به اتحاد ملل اسلامى و پیوند میان پیروان مذاهب اسلامى است.

ب. آزاد اندیشى سياسى: بى گمان, به باور شیعه میان دین و سیاست, پیوند ناگسستنى وجود دارد و علماى دینِِ, سهم بزرگى در گستراندن, ژرفا بخشى به این نگاه داشته اند. آنان برخلاف سیاستهاى نظامهاى سلطه, از بیان این نوع حقایق دین, سر باز نزدند. در دوره هاى پسين نيز همين نگاه و گرايش به آزاد اندیشى, عالمان دینى را به حوزه سياست کشاند. در این میان, گوى سبقت را حوزه نجف ربود. حوزه نجف از زمان ميرزاى شيرازى و در جريان نهضت تنباکو به سمت آزاد اندیشى در حوزه سياست کشيده شد. راه مجدد شیرازى را میرزا محمدتقى شیرازى, شیخ الشریعه اصفهانى, سید محمدکاظم طباطبایى, آخوند خراسانى و میرزاى نائینى ادامه دادند. بزرگانى چون کاشف الغطا, به منظور نقش آفرینى به سیاست روى آوردند. کاشف الغطا مى گوید:

(من تا فرق سرم غرق در سیاست هستم و دخالت در سیاست از وظایف حتمى من است و اگر دخالت نکنم, خود را در پیشگاه خدا و وجدان مسؤول مى بینم. )7

يکى از ثمره هاى آزاد اندیشى, بویژه در حوزه سیاست, صراحت لهجه است. این اخلاق در میان علماى شیعه, بسیار دیده مى شود. کاشف الغطاء در شمار این علماست.

سرجان تروتبیک, سفیر انگلیس در بغداد در 27 محرم 1373 هجرى در کتابخانه عمومى کاشف الغطاى نجف, به دیدار ایشان رفت و ضمن گفت و گو, هنگامى که به خاطر کارکرد ظالمانه دولت انگلیس مورد عتاب کاشف الغطاء قرار گرفت, به ایشان گفت:

(دولت انگلستان به عراق خدمات زیادى کرد که از جمله آن اعطاى استقلال مى باشد. )

کاشف الغطاء با تبسم گفت:

(عجیب است که شما از در مغالطه وارد مى شوید و نمى خواهید به واقعیتها اعتراف کنید. آن چه شما به عراق داده اید, فقط صورت استقلال است. وزارت خانه ها و مجلسین عراق در باطن ساخته خودتان مى باشند و به فرمان شما عمل مى کنند.)8

سفیر آمریکا در عراق نیز در دیدار با ایشان, خطاب به وى گفت:

آیا در کتابخانه شما, کتابى علیه ما وجود دارد؟

کاشف الغطا جواب داد:

کتاب که چیزى نیست, قلبهاى ما علیه شماست.

سفیر آمریکا گفت: من از این همه صراحت شما شگفت زده شدم. چنین صراحتى را هرگز از کسى ندیده ام.)9

ادامه دارد.....

******* مطالب مرتبط *********

آزادانديشى و حوزه هاى علمى شيعه


تنظیم برای تبیان حسن رضایی

پديدآورنده: غلامرضا جلالى

پى نوشتها:

1. معرفت و معنویت, دکتر سیدحسین نصر, ترجمه دکتر ان شاء اللّه رحمتى / 520, دفتر پژوهش و نشر سهروردى.

2. مکتوبات و بیانات سیاسى و اجتماعى علماى شیعه, تحقیق و تدوین محمدحسن رجبى و فاطمه رؤیاپور امید/393, نشر نى, تهران 1384.

3. همان / 205 .

4. سیدجمال الدین حسینى, پایه گذار نهضت هاى اسلامى/113 114.

5 . اسفار تصحیح دکتر اعوانى/ 12, صدرا, تهران; ایقاظ الناءمین, صدرالدین محمدبن ابراهیم شیرازى, با مقدمه و تصحیح دکتر محسن مؤیدى/ 12, موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى, تهران, 1361.

6 . همان.

7 . اندیشه هاى اصلاح طلبانه کاشف الغطاء, سیدجواد ورعى, ویژه نامه کاشف الغطاء, روزنامه جمهورى اسلامى/41, اردیبهشت 1372.

8 . محاوره الامام المصلح کاشف الغطاء الشیخ محمد الحسین مع السفیر البریطانى و الامریکى فى بغداد/12, المطبعه الحیدریه فى النجف, چاپ چهارم, 1373 هجرى.

9 . همان.

پدیدآورنده: غلامرضا جلالى