هچون باران روی سنگ

امام صادق ع در روایتی فرمودند: ان العالم اذا لم یعمل بعلمه زلت موعظته عن القلوب کما یزل المطر عن الصفاء؛ کافی 1/44 یعنی عالم وقتی به علمش عمل نکند، موعظه اش در دل نفوذ نمی کند، هم چنان که باران روی سنگ صاف نمی ماند، برای خاطر این که سنگ، چنین قابلیتی را ندارد تا باران را در خود فرو ببرد، علم و موعظه عالم بدون پارسایی همین طور است که در دل ها تأثیر نمی گذارد. کسی که به علمش عمل نمی کند در واقع ترسش از خدا کم است و چنین انسانی خداشناس نیست؛ اگر چه با مباحثی چون علت و معلول، برهان نظم و ... خدا را شناخته، ولی خداشناس واقعی نشده است. مثل چنین انسانی مثل کسی است که شنیده شیر، یک حیوان درنده، قوی و فلان و فلان است، ولی چنین اطلاعاتی موجب ترس او نمی شود؛ او هنوز خود شیر را ندیده، پس شنیدن کی بود مانند دیدن.

خیلی چیزها درباره خدا و قیامت هست که ما شنیده و خوانده ایم ولی در حقیقت نمی دانیم؛ به قول شیخ بهایی، چون عمل در تو نیست، نادانی؛ و چنین فردی نمونه «زلت موعظته من القلوب» است. اصلا اگر انسان، چیزی را که خودش عمل نمی کند، به مردم بگوید، دو معصیت انجام داده؛ یکی اینکه خودش آن دستور الهی را انجام نداده، دوم؛ اینکه حالا که خودش عمل نکرده، چرا به مردم گفته است.

منقول است که مردی پس از تشرف به محضر امام زین العابدین ع، سؤالی را پرسید و امام جوابش را فرمودند. سپس آن مرد خواست مسأله دیگری بپرسد، ولی امام ع فرمود: لاتطلبوا علم مالاتعلمون ولما تعملوا بما علمتم فان العلم اذا لم یعمل به لم یزدد صاحبه الا کفراً ولم یزدد من اللّه الا بعدا. کافی/ 1/45 معمولاً انسان چیزی را که نمی داند می پرسد ولی امام در این فراز از روایت می فرمایند: آنچه را که نمی دانید نپرسید! ظاهراً مراد این است که آن چیزهایی را که از دائره فکری شما خارج است و شما استعداد فهمش را ندارید نپرسید. منقول است که جناب ابوذر کارهایی را از جناب سلمان علیهماالرحمة دید که موجب تعجب و شگفتی اش شد، آمد خدمت حضرت امیرالمؤمنین ع و عرض کرد که من دیدم که سلمان این کارها را انجام می دهد. حضرت به سلمان فرمود: دیگر نزد ابوذر از این کارها مکن. معنای لاتطلبوا علم مالاتعلمون همین است. شما که الآن مقدمات می خوانید اگر از استاد یک مسأله فلسفی بپرسید، این سؤال در حال حاضر مناسب حال شما نیست. یک عده بازاری خدمت علامه طباطبایی رفته و سؤال و اشکالاتی را مطرح کردند، جناب طباطبایی در جواب فرمودند: «شما بروید نمازتان را بخوانید، شما با این حرف ها کاری نداشته باشید، بروید نماز بخوانید.» شما برادران طلبه این گونه نباشید، الآن وظیفه شما این است که ادبیات عرب را خوب بخوانید و کاری به علوم بالاتر نداشته باشید. ائمه صلوات اللّه علیهم اجمعین طبق ظرفیت و ذوق درونی افراد، برایشان حرف می زدند و برنامه تعیین می کردند، به بعضی می فرمودند: شما در فقه حرف بزن و تحقیق کن، فرد دیگری را به تحصیل علم کلام تشویق می فرمودند. به یکی می فرمودند: تو حق فتوا دادن نداری، ولی دیگری را امر می کردند تا برای فتوا دادن در مسجد بنشیند.

یک روایتی را که نزد علامه طباطبایی می خواندیم، ایشان روایت را نصف می کرد و می فرمود: «امام تا این جای روایت حرف پرمغزی فرموده، چون می دانست که سائل می فهمد، ولی از این جا دیده که طرف استعداد ندارد و دیگر نمی فهمد، جواب سطحی می فرمود. معنای دیگر «لاتطلبوا علم ما لاتعلمون» این می تواند باشد که چیزی را که عمل نکردید و یا عمل نمی کنید، نپرسید. فان العلم اذا لم یعمل به لم یزد صاحبه الا کفرا ولم یزدد من اللّه الا بعدا.»

عالمی که به علمش عمل نکند دورتر از عوامی است که عمل نمی کند؛ و جرمش بزرگ تر از کسی است که به دلیل ندانستن عمل نمی کند، البته ناگفته نماند که درجه و ثواب عمل عالم هم همین طور فرق می کند. در روایتی آمده است که اگر عالم به آموخته هایش عمل کند افضل از عبادت عابدی است که بی معرفت، عبادت خدا را انجام می دهد. أن العالم افضل من العابد و ان العبادة بدون العلم الحقیقی لاتنفع بحار / 69 / 308.

از خداوند مسئلت داریم که به برکت حضرت امیرالمؤمنین ع همه ما را به مقامات عالیه علم و عمل نائل گرداند.

«والسلام علیکم ورحمةاللّه و برکاته»

پدیدآورنده: آیةاللّّه احمدی میانجی(ره)

تنظیم برای تبیان حسن رضایی گروه حوزه علمیه