سیمای ظاهری امام مهدی (عج)

نویسنده ارجمند كتاب «مكیال المكارم»، در بخش چهارم كتاب خود، جمال و زیبایی حضرت مهدی (ع) را یكی از ویژگی‏های آن حضرت می‏شمرد و می‏نویسد:«بدان كه مولای ما حضرت صاحب‏الزمان (ع)، زیباترین و خوش صورت‏ترین مردم است؛ زیرا شبیه‏ترین مردم به پیامبر اكرم (ص) است».¹

از بررسی روایات و مطالعه حكایت‏های نیك‏بختانی كه توفیق زیارت آن امام را یافته‏اند، برمی‏آید كه قامت و رخسار نازنین امام عصر (ع) در كمال زیبایی و اعتدال بوده و سیمای مباركش، دل‏ربا و خیره‏كننده است.

همین قامت رعنا و رخسار دل‏ربا موجب شده است هزاران عاشق دل‏سوخته در آغاز هر صبح بازاری و التماس از خدای خود چنین بخواهند:

«خداوندا! آن چهره زیبا و جمال دل‏آرا را به من بنمای و چشمان مرا با یك نظر به او روشنایی بخش».²

از آنجا كه آشنایی بیشتر با صفات و خصال یوسف زهرا، حضرت مهدی (ع)راهی برای شناخت مدعیان دروغین به شمار می‏آید و افزون بر این می‏تواند موجب انس و ارتباط شیعیان با آن عزیز غایب از نظر باشد، با بهره‏گیری از كلمات معصومان(ع) و حكایت‏های نقل شده از تشرّف یافتگان، به بررسی این موضوع می‏پردازیم. باشد تا به مصداق «وصف العیش نصف العیش»، ما هم از آن جمال دل‏آرا بهره‏مند شویم.روایات فراوانی در توصیف جمال دل‏آرای آخرین حجت خدا، حضرت مهدی(ع) وارد شده است كه در مجموع آنها را به دو بخش می‏توان تقسیم كرد:

الف) روایاتی كه به توصیف كلی سیرت و صورت آن حضرت، بسنده و از ایشان به عنوان شبیه‏ترین مردم به رسول خدا (ص) یاد كرده‏اند كه از آن جمله به روایات زیر می‏توان اشاره كرد:

1. از جابر بن عبدالله انصاری نقل شده است كه پیامبر گرامی اسلام (ص) فرمود:

«مهدی از فرزندان من است. اسم او، اسم من و كنیه او، كنیه من است. او از نظر خَلق و خُلق، شبیه‏ترین مردم به من است».³

2. احمد بن اسحاق بن سعد قمی می‏گوید: از امام حسن عسكری (ع) شنیدم كه می‏فرمود: «سپاس از آن خدایی است كه مرا از دنیا نبرد تا آنكه جانشین مرا به من نشان داد. او از نظر آفرینش و اخلاق، شبیه‏ترین مردم به رسول خدا(ص) است».⁴

با توجه به این روایات، همه خصال و صفاتی را كه در قرآن و روایات به پیامبر گرامی اسلام نسبت داده شده است، به وجود مقدس امام مهدی(ع) نیز می‏توان نسبت داد. روایاتی كه به توصیف ویژگی‏های ظاهری پیامبر اكرم (ص) پرداخته‏اند، فراوانند. در اینجا به یكی از آنها اشاره می‏كنیم. در روایتی كه از امام محمد باقر (ع) نقل شده، ویژگی‏های ظاهری پیامبر خاتم چنین توصیف شده است:

«رخسار پیامبر خدا، سپید آمیخته به سرخی و چشمانش سیاه و درشت و ابروانش به هم پیوسته و كف دست و پایش پر گوشت و درشت بود؛ بدان سان كه گویی طلا بر انگشتانش ریخته باشد. استخوان دو شانه‏اش بزرگ بود. چون به كسی روی می‏كرد، به خاطر مهربانی شدیدی كه داشت، با همه بدن به جانب او توجه می‏كرد. یك رشته موی از گودی گلو تا نافش روییده بود، انگار كه میانه صفحه نقره خالص، خطی كشیده شده باشد. گردن و شانه‏هایش مانند گلاب‏پاش سیمین بود. بینی كشیده‏ای داشت كه هنگام آشامیدن آب نزدیك بود به آب برسد. هنگام راه رفتن محكم قدم برمی‏داشت كه گویا به سرازیری فرود می‏آید. باری، نه قبل و نه پس از پیامبر خدا كسی مثل او دیده نشده است».⁵

ب) روایاتی كه خصال و سیمای امام مهدی (ع) را به تفصیل بیان كرده و ویژگی‏های آن حضرت را یك به یك برشمرده‏اند. برخی از روایاتی كه در این زمینه وارد شده، به شرح زیر است:

1. پیامبر گرامی اسلام، امام مهدی را شبیه خود معرفی كرده، در توصیف او می‏فرماید:«پدر و مادرم به فدای او كه هم‏نام من، شبیه من و شبیه موسی زاده عمران است. بر [بدن] او نوارهایی [جامه‏هایی] از نور است كه از شعاع قدس روشنایی می‏یابد».⁶

2. آن حضرت در روایت دیگری در توصیف چهره فرزندش، امام مهدی (ع)می‏فرماید:«مهدی از فرزندان من است. چهره او مانند ماه درخشنده است».⁷

3. پیامبر اعظم(ص) در روایتی، پیشانی و بینی امام مهدی (ع) را این‏گونه توصیف می‏كند:«مهدی از من است، پیشانی گشاده و بینی كشیده دارد».⁸

4. در روایت دیگری كه از پیامبر خاتم(ص) نقل شده، رنگ چهره و اندام امام مهدی (ع) چنین توصیف شده است:«مهدی مردی از فرزندان من است رنگ [چهره] او رنگ عربی  و اندام او اندام اسرائیلی است بر گونه راست او خالی است كه همانند ستاره درخشان است».⁹

5. با توجه به همه ویژگی‏های یاد شده است كه پیامبر اسلام در وصف امام مهدی (ع) می‏فرماید:«مهدی، طاووس اهل بهشت است».¹⁰

6. امام باقر (ع) از پدرش و جدش روایت می‏كند كه روزی امام علی (ع)در حالی كه بالای منبر بود، فرمود:«از فرزندان من در آخرالزمان، مردی ظهور می‏كند كه رنگ [صورتش ]سفید متمایل به سرخی و سینه‏اش فراخ و ران‏هایش ستبر و شانه‏هایش قوی است و در پشتش دو خال است، یكی، به رنگ پوستش و دیگری، مشابه خال پیامبر اكرم ـ درود خدا بر او و خاندانش باد ـ».¹¹

7. امام رضا (ع) نیز در بیان صفات و ویژگی‏های امام عصر (ع) می‏فرماید:«قائم كسی است كه در سن پیرمردان و با چهره جوانان قیام كند و نیرومند باشد تا بدان‏جا كه اگر دستش را به سوی بزرگ‏ترین درخت روی زمین دراز كند، آن را از جای بركند و اگر بین كوه‏ها فریاد برآورد، صخره‏های آن فروپاشد».¹²

8. حضرت رضا (ع) در روایت دیگری، در پاسخ اباصلت هروی كه از ایشان پرسید:

«نشانه‏های قائم شما هنگام ظهور چیست؟» می‏فرماید:«نشانه‏اش این است كه در سن پیری است، ولی منظرش جوان است، به گونه‏ای كه بیننده می‏پندارد چهل ساله یا كمتر از آن است. نشانه دیگرش آن است كه به گذشت شب و روز پیر نشود تا آنكه اَجَلش فرا رسد».¹³

9. ابراهیم بن مهزیار نیز كه به شرف ملاقات امام مهدی (ع) رسیده است، در بیان خصال آن امام می‏گوید: «او جوانی نورس و نورانی و سپید پیشانی بود با ابروانی گشاده و گونه‏ها و بینی كشیده و قامتی بلند و نیكو چون شاخه سرو. گویا پیشانی‏اش ستاره‏ای درخشان بود و برگونه راستش، خالی بود كه مانند مشك و عنبر بر صفحه‏ای نقره‏ای می‏درخشید. بر سرش، گیسوانی پرپشت و سیاه و افشان بود كه روی گوشش را پوشانده بود. سیمایی داشت كه هیچ چشمی برازنده‏تر و زیباتر و با طمأنینه‏تر و باحیاتر از آن ندیده است».¹⁴

10. علی بن ابراهیم بن مهزیار اهوازی كه بیست مرتبه به شوق دیدار امام مهدی (ع) به حج مشرف شد و سرانجام نیز به توفیق دیدار آن حضرت دست یافت، در گزارش دیدار خود چهره و قامت دلربای امام را این‏گونه توصیف می‏كند:«[رخسار] او [در لطافت] مانند [گل‏های] بابونه [و در رنگ، مانند ] ارغوان بود كه بر آن شبنم نشسته و [شدت سرخی‏اش را] هوا شكسته است. او در این حال، همچون شاخه درخت «بان» ¹⁵ یا ساقه ریحان [خوش‏بو ]بود. نرم‏خو، بخشنده، پرهیزكار و پیراسته بود. او میانه بالا بود، نه بسیار بلند قد و نه بسیار كوتاه قد. صورتی گرد، سینه‏ای فراخ، پیشانی سفید و ابروانی به هم پیوسته داشت. بر گونه راست او خالی بود؛ چون دانه مشك كه بر قطعه عنبر ساییده باشد.¹⁶

گفتنی است بیشتر مشخصاتی كه برای سیمای ظاهری امام مهدی (ع) ذكر شده، به طور مشترك، در روایات شیعی و سنی آمده است و از این جنبه اشتراك نظر زیادی میان فرق اسلامی وجود دارد.

1. سید محمدتقی موسوی اصفهانی، مكیال المكارم فی فوائد الدعا للقائم(ع)، ترجمه: سید مهدی حائری قزوینی، چاپ

دوم: تهران، دفتر تحقیقات و انتشارات بدر، 1412 ه . ق، ج 1، ص 132.

2. «قسمتی از دعای عهد»، بحار الأنوار، ج 99، ص 111؛ شیخ عباس قمی، مفاتیح‏الجنان.

3. كمال الدین و تمام النعمة، ترجمه: منصور پهلوان، چاپ اول: قم، سازمان چاپ و نشر دارالحدیث، 1380، ج 1، باب

25، صص 534 و 535، ح 1.

4. همان، ج 2، باب 38، ص 118، ح 7.

5. الكافی، ج1، ص 443.

6. بحار الأنوار، ج 36، ص 337، ح 200.

7. همان، ج 51، ص 91.

8. همان، ص 90.

9. همان، ص 95.

10. رنگ عربی، گندم‏گون یا سفید است. در برخی روایات وارد شده است كه رنگ چهره امام مهدی(ع) همانند رنگ چهره پیامبر اكرم(ص)؛ یعنی سپید آمیخته به سرخی است.

11. مراد از اندام اسرائیلی، اندام فرزندان یعقوب(ع) است كه به داشتن قد بلند و اندام رشید مشهور بودند.

12. بحار الأنوار،  ج 51، ص 91.

13. كمال الدین و تمام النعمة، ج2، باب 57، ص 560، ح 18.

14. همان، باب 35، ص 69، ح 8 .

15. همان، باب 57، ص 558، ح 12.

16. كمال الدین و تمام النعمة، ج 2، باب 43، ص 446، ح 16.