آنچه بر شاهین ژاپنی گذشت (2)

در نهم نوامبر و بعد از باز‌نویسی برنامه کنترل از طریق پردازش تصویر و ارسال نرم‌افزار جدید به هایابوسا، کاوشگر تیزپای ژاپنی تا 500 متری سطح ایتوکاوا پایین آمد و یکی از تارگت‌مارکرها را برای بررسی قابلیت سفینه در تعقیب آن رها نمود. در همین روز متخصصان مرکز کنترل، از روی تصاویر دریافتی، منطقه "دریای موسز" بر روی سیارک را منطقه مناسبی برای فرود بعدی تشخیص دادند.

تارگت مارکر یا نشان‌گذار، قطعه بسیار شفاف و کوچکی است که به منظور هدایت سفینه در آخرین لحظات فرود، بر سطح سیارک فرستاده می‌شود. سیستم هدایت و کنترل سفینه با ارسال سیگنالهای لیزری به این قطعه فلزی و درخشان و آنالیز نحوه دریافت سیگنال بازگشتی قادر خواهد بود موقعیت و وضعیت خود را نسبت به سیارک درک کرده و از نحوه حرکت سیارک هدف نیز اطلاعات مناسبی به دست آورد. به این وسیله، هایابوسا می‌توانست با تعقیب نشان‌گذار، خود را با چرخش و حرکت سیارک هماهنگ نموده و در نقطه‌ای از پیش تعیین شده فرود آید. تارگت مارکر مذکور از جهت دیگری نیز اهمیت داشت. این نشان‌گذار کوچک 880 هزار امضا از اقصی نقاط عالم با خود به ایتوکاوا برده بود. آنها یا برای صلح و آرامش آرزو کرده بودند و یا برای موجودات فضایی پیام دوستی فرستاده بودند. هر چه بود نشان‌گذار هنوز سوار بر ایتوکاوا جایی بین زمین و مریخ، منظومه شمسی را در می‌نوردد.

علاوه بر تارگت مارکر، هایابوسا هدیه کوچک دیگری نیز برای ایتوکاوا به همراه آورده بود. مینوروا، ربات جهنده کوچکی که مجهز به سه دوربین عکسبرداری و سنسورهای حرارت‌سنج ‌بود، می‌بایستی طبق برنامه، سطح ایتوکاوا را وجب به وجب بررسی نماید و اطلاعات خود را توسط فرستنده کوچکی به سفینه مادر بفرستد.

از آنجا که شتاب جاذبه خرده سیارک ایتوکاوا بسیار ناچیز است، مهندسان ژاپنی نمی‌توانستند از چرخ به عنوان ابزار حرکت

کاوشگر کوچک استفاده نمایند. به همین دلیل مینوروا به گونه‌ای طراحی شده بود که مانند یک قورباغه قادر به جهش در سطح سیارک باشد.

در 12ام نوامبر، هایابوسا تا 55 متری سطح سیارک پایین آمد تا هدیه کوچک خود را نثار ایتوکاوا نماید. مینوروا رها شد ولی بنا به دلایلی به سطح سیارک نرسید و در مسیری اشتباه راه افتاد و در فضا سرگردان شد.

این اولین خبر بد از سفر پر نشیب و فراز هایابوسا به مقصد ایتوکاوا نبود ولی تیم کنترل کننده شاهین فلزی ژاپنی‌ها را به شدت افسرده کرد. آنها خوابهای زیادی برای اطلاعات ارسالی از مینوروا دیده بودند. اگر مینروا بر سطح ایتوکاوا فرود می آمد نام خود را به عنوان اولین کاوشگر فضایی جهنده در تاریخ ثبت می‌کرد.

در 19 نوامبر اولین عملیات نمونه‌برداری آغاز گردید. دانشمندان مرکز کنترل سفینه در ژاپن امیدوار بودند که روز خوب و پرباری داشته باشند اما متأسفانه این طور نشد. سفینه تا 10 متری سطح ایتوکاوا پایین رفت. در آن مرحله سفینه می‌بایستی برای نمونه‌برداری می‌چرخید. به همین دلیل ارتباط سفینه با مرکز کنترل قطع می‌شد و آنها باید امیدوار می‌بودند که کنترل خودکار سفینه کار خود را به خوبی به پایان برساند. ولی بنا به دلایل نامعلومی، سفینه پس از لمس سیارک به مدت 30 دقیقه در همان وضع باقی ماند و تنها در امتداد سیارک حرکت می‌کرد. دانشمندان که سخت نگران آسیب دیدن ابزار حساس سفینه در اثر گرمای تابشی ایتوکاوا بودند (دمای سطحی از سیارک که رو به  خورشید قرار دارد به حدود 100 درجه سانتی‌گراد می‌رسد) فرمان لغو مأموریت را صادر کردند ولی گویا گرما، تمرکز فکری کاوشگر فضایی را از کار انداخته بود و هایابوسای بیچاره را در کما فرو برده بود. اما شانس با هایابوسا یار بود و ناگهان زاویه تابش خورشید به دلیل شکل ناهمگون سیارک و در اثر چرخش ایتوکاوا به دور خودش عوض شد و دما به شدت افت کرد. هایابوسا که خنکی تاریکی فضا، حواس را به او برگردانده بود، سراسیمه به فرمان مرکز کنترل پاسخ داد و با تمام توان از ایتوکاوا دور و در فضای لایتناهی گم شد. سرانجام دانشمندان هایابوسای نگران را در 100 کیلومتری ایتوکاوا یافتند و روزها طول کشید تا شاهین فلزی آرامش روانی خود را مجدداً به دست آورد. در بررسی های بعدی معلوم شد که سفینه به‌ راستی سیارک را لمس کرده ولی سیستم شلیک گلوله کار نکرده است.

عملیات تُک زدن بعدی برای 25 نوامبر طراحی شد. این بار سیستم شلیک گلوله کار کرد و سفینه به درستی عملیات تُک زدن را انجام داد و از ایتوکاوا گریخت. اما لرزشهای فراوانی اندام نحیف هایابوسا را فرا گرفته بود. پس از بررسیها و ارزیابیهای فراوان، مهندسان فضایی مرکز کنترل زمینی هایابوسا دریافتند که یکی از مخازن سوخت موتور شیمیایی این کاوشگر فضایی (مخزن اکسید کننده) آسیب دیده است. گشتاور ناشی از این موضوع سرانجام در هشتم دسامبر وضعیت قرارگیری هایابوسا را به قدری به هم ریخت که ارتباط با مرکز کنترل سفینه قطع شد و صفحات خورشیدی نیز به دلیل جهت‌گیری اشتباه، قادر به تولید انرژی زیادی نبودند. خلاصه همه چیز برای یک پایان ناخوش‌آیند آماده بود اما مهندسان مرکز کنترل زمینی مأموریت فضایی هایابوسا تصمیم نداشتند که به این زودی‌ها تسلیم شوند.

در آن زمان هایابوسا در فاصله تقریبی 550  کیلومتری خرده‌سیارک ایتوکاوا سرگردان بود و به دلیل نقص فنی به دور خود می‌چرخید. به دلیل چرخش هایابوسا به دور خود، هر از چند گاهی و برای چند ثانیه ارتباط با آنتن بهره پایین این کاوشگر فضایی بدشانس برقرار می‌شد و مهندسان مرکز کنترل زمینی امیدوار بودند که بتوانند با ارسال فرامین کوتاه در این ثانیه‌های ارزشمند، مجدداً کنترل سفینه را در دست گیرند. اما نکته ناامیدکننده ماجرا آنجا بود که هیچ‌کس نمی‌دانست آیا در انتهای این مأموریت نفرین‌شده نمونه‌ای هم از سطح ایتوکاوا برداشت شده است و یا نه. سخنگوی JAXA در همان زمان گفته بود که تا زمان رسیدن کپسول حاوی نمونه‌ها به زمین، نمی‌توان با اطمینان در مورد این موضوع اظهار نظر نمود.

اما داستان بدبیاری‌های بی پایان هایابوسا به همین‌جا ختم نشد. ادامه دارد ...

شهرام یزدان‌پناه_دانش فضایی

تنظیم برای تبیان: م.ح.اربابی فر