سیری در ترجمه های فارسی قرآن

قسمت دوم

در عصر کنونی و بویژه پس از پیروزی انقلاب اسلامی ، توجه به قرآن و علوم قرآنی و به تبع آن ، توجه به ترجمه قرآن کریم شتاب بیشتری یافته است که همه روزه شاهد شکوفایی استعدادهای گوناگونی در ابعاد مختلف فعالیتهای قرآنیم تا آنجا که فقط در بعد ترجمه قرآن کریم در طول هفده سالی که از پیروزی انقلاب اسلامی می گذرد ، بیش از ده ترجمه قرآن به فارسی انتشار یافته است و چندین ترجمه دیگر ، در دست مترجمان آن مراحل مختلف خود را می گذراند که در این نگاه گذرا ، اشاره ای به همه آنها خواهیم داشت.

یادکرد این نکته ضروری است که در اینجا در صدد نقد و بررسی این ترجمه ها نیستیم و فقط برای آشنایی علاقه مندان به معارف قرآنی به یادآوری آنها بسنده می کنیم.

1. ترجمه مهدی الهی قمشه ای:

می توان آغازگر ترجمه معاصر قرآن کریم را شادروان مهدی الهی قمشه ای ، حکیم و عارف متأله دانست. وی کتابهای بسیاری را ترجمه و یا تألیف کرده است که از جمله ترجمه صحیفه سجادیه و مفاتیح الجنان را می توان نام برد.

این ترجمه حدوداً در شهریور 1320 به چاپ رسیده است و مرحوم قمشه ای نکات تفسیری را نیز با ترجمه آمیخته است. این ترجمه تاکنون به لحاظ روانی و سادگی و نیز پسند عامه ، دهها بار در قطعهای مختلف و به صورتهای گوناگون به چاپ رسیده است.

2. ترجمه عبدالحسین آیتی:

مترجم از شعرا و نویسندگان معاصر است، وی قصد داشته است ترجمه ای روان از قرآن کریم عرضه کند و در مواردی به نکات تفسیری اشاره دارد و در ابتدای هر سوره به معنای سوره و توضیحاتی در این زمینه پرداخته است.

3. ترجمه محمد کاظم معزی:

ترجمه تحت اللفظی و ساده و روان است. شاید آخرین و بهترین ترجمه تحت اللفظی قرآن کریم باشد، ولی مواردی را که به منزله توضیح آورده ، داخل پرانتز جای داده.

4. ترجمه مرحوم فیض الاسلام:

وی از مترجمان معروف نهج البلاغه و صحیفه سجادیه است که این دو ترجمه بارها در قطعهای مختلف به چاپ رسیده است ، ترجمه قرآن ایشان همراه با تفسیر و توضیحاتی آمده است.

5. ترجمه حکمت آل آق:

ایشان در آغاز و با شروع به کار رادیو ایران ، ترجمه و تفسیر قرآن را در رادیو آغاز کرد و سپس بر همان مبنا ، ترجمه روان و دقیقی از قرآن کریم را به چاپ رساند.

6. ترجمه محمود یاسری:

نام این ترجمه خلاص? التفاسیر است که ترجمه ای است به صورت زیرنویس و به شیوه ادبی. اولین بار این ترجمه به وسیله مرحوم آیت الله شعرانی در تهران به چاپ رسید.

7. ترجمه زین العابدین رهنما:

مرحوم رهنما از نویسندگان و محققان برجسته معاصر به حساب می آید و ترجمه ایشان از کم غلط ترین و شیواترین ترجمه های قرآن کریم است که در آغاز نسخه های معدودی از آن را برای صاحب نظران ارسال کرد و بعد از اعمال عقاید آنان ، برای عموم منتشر ساخت. از همراهان و همکاران وی در این ترجمه باید از دو قرآن شناس ، استاد علی اصغر حلبی و مرحوم آیت الله شعرانی نام برد.

8. ترجمه مخدوم نوح:

این ترجمه، نخستین ترجمه فارسی قرآن کریم است که در هند منتشر شده است و مترجم آن لطف الله بن مخدوم معروف به مخدود نوح است.

9. ترجمه ابوالقاسم پاینده:

مرحوم ابوالقاسم پاینده از نویسندگان پرکار عصر حاضر به شمار می رود که نزدیک به چهل اثر ارزشمند از خود به جا گذاشته است و اکثر آنها وجهه تاریخی دارد.

ترجمه قرآن کریم ایشان بسیار روان و دارای سبکی درخور فهم همه است. شاید بتوان گفت ترجمه مرحوم پاینده نقطه عطفی در ترجمه های معاصر قرآن کریم به شمار می رود و با گذشت سالهای سال از نخستین چاپ آن ، هنوز از توجه بسیاری برخوردار است.

ترجمه های دیگری از قرآن کریم که هم عصر ترجمه های یاد شده است ، یاد کردنی است، که بعضاً شهرت زیادی ندارند مانند: ترجمه سید جمال الدین استرآبادی ، ترجمه سید ابوالفضل برقعی ، ترجمه کوکب پوررنجبر ، ترجمه رضا سراج ، ترجمه عبدالمجید صادق نوبری ، ترجمه داریوش شاهین که وی صاحب ترجمه شیوایی از نهج البلاغه نیز هست ، ترجمه حسینعلی تجریشی همدانی ، ترجمه احمد کاویان پور ، ترجمه حسین عمادزاده،ترجمه عباس مصباح زاده ، و ترجمه سید اسدالله مصطفوی.

ادامه کلام را به یادکرد چند ترجمه از قرآن کریم که عمدتاً بعد از انقلاب اسلامی منتشر شده اند ، با توجه به تاریخ نشر آنها وامی نهیم.

1. ترجمه عبدالمحمد آیتی:

آیتی از مترجمان نامدار معاصر است که ترجمه نهج البلاغه و صحیفه سجادیه بخشی از کارهای ترجمه ای ایشان است. استاد آیتی ترجمه روان و شیوایی از قرآن کریم به چاپ رساندند. این ترجمه یک بار در سال 67 به چاپ رسید و به لحاظ برخورداری از استقبال شایان از این ترجمه ، مترجم محترم با قبول و اعمال بسیاری از نقدها چاپهای بعد را منتشر ساختند که چاپ سوم آن در سال 71 و چاپ چهارم آن در سال 74 منتشر شد.

2. ترجمه جلال الدین فارسی:

آقای جلال الدین فارسی از شخصیتهای سیاسی مشهور است که قبل از ترجمه قرآن ، ترجمه های دیگر از ایشان نیز منتشر شده است که مشهورترین آنها انقلاب تکاملی اسلام است.

ترجمه قرآن وی ، یک ترجمه آزاد و تا حدودی روان است و در سال 66 انتشار یافته است و بعضاً در باره آن نقدهایی منتشر شده است.

3. ترجمه محمد باقر بهبودی:

این ترجمه با نام معانی القرآن انتشار یافته است. مترجم محترم از بزرگان عصر حاضر است که سالهای متمادی به تحقیق و تتبع در متون اسلامی اشتغال دارد.

ترجمه ایشان آمیخته به تفسیر است و به لحاظ برخورداری از سبک خاص و بسیار غیرمتداول و ترجمه برخی لغات به صورت غیر معمول و نامأنوس ، نقدهای فراوان و تندی بر آن نگاشته شد و جناب بهبودی نیز به پاسخ گویی پرداختند. ولی ، به هر حال ، این ترجمه به دلایل مختلف توجه خواص را جلب نکرد.

4. ترجمه محمد خواجوی:

ترجمه حاضر در شمار برجسته ترین ترجمه های قرآن کریم است که به گفته مترجم محترم ، بیست سال روی آن کار کرده است. امتیاز مهم این ترجمه ، این است که مترجم وجوه و نظایر را ظاهر کرده اند؛ یعنی، معانی مختلف یک لفظ را ، مناسب نظر مفسران و فرهنگ نویسان آورده اند. وی از صدراشناسان عصر جدید است که بسیاری از متون مهم ملاصدرا را تصحیح و ترجمه کرده اند ، از آن جمله اسرار الایات و بعضی کتابهای تفسیری ملاصدرا را می توان نام برد.

5. ترجمه ابوالقاسم امامی:

ترجمه قرآن کریم جناب امامی برخوردار از نثری شیوا و امروزی است. نخستین بار این ترجمه به طرزی شکیل و نفیس و جلدی فاخر و تبعاً با قیمتی بالا چاپ و منتشر شد که به این لحاظ از دسترس عموم دور ماند ، لکن ایشان وعده داده اند که این ترجمه با ویرایش دوم و با ظاهری متناسب به دست علاقه مندان خواهد رسید.

6. ترجمه جناب دکتر سید جلال الدین مجتبوی:

مترجم محترم که اینک در محضرشانیم از استادان دانشگاه و صاحب تألیف و ترجمه های فراوانی اند و سابقه درخشان ایشان در امر ترجمه بسیار چشمگیر و ارزشمند است.

ترجمه ایشان از جمله بهترین و شیواترین ترجمه های قرآن است ، به ویژه آنکه ویراستاری آن را یکی از نکته دان ترین قرآن پژوهان امروز جناب حسین استاد ولی به عهده داشته اند.

توضیح و تبیین بیشتر این ترجمه را به خود ایشان وامی گذاریم.

7. ترجمه کاظم پورجوادی:

این ترجمه یکی از روان ترین و خوشخوان ترین ترجمه های عصر حاضر است . مترجم (بنا به یادداشت خودش) ابتدا به مقابله و مقایسه بیشتر ترجمه ها پرداخته است و سپس تفاسیر فارسی و عربی و فرهنگ لغات قرآن را از نظر گذرانده است و ترجمه خود را استوار ساخته است ، دو ویراستار این ترجمه ، بهاءالدین خرمشاهی و سید مصطفی حسینی طباطبائی هستند و نخستین بار در سال 72 منتشر شده است.

8. ترجمه آیت الله مکارم شیرازی:

آیت الله مکارم شیرازی از مدرسان و مفسران نامی حوزه علمیه قم هستند که سالها به تدریس دروس حوزوی و تفسیر اشتغال دارند. تفسیر نمونه که به قلم جمعی از افاضل حوزه و زیر نظر ایشان نوشته شده است ، بارهای بار به چاپ رسیده است و از تفاسیر شایان توجه این عصر به شمار می آید.

ترجمه استاد مکارم ، گردآمده ترجمه های این تفسیر است که با بازنگری مجدد ایشان به چاپ رسیده است. این ترجمه از جمله ترجمه های روان و ساده و همه کس پسند است و به این لحاظ از سال 73 تاکنون دوبار تجدید چاپ شده است.

9. ترجمه محمد مهدی فولادوند:

ترجمه قرآن کریم آقای فولادوند از جمله مهم ترین و موفق ترین ترجمه های معاصر است. مترجم محترم اصل را بر روانی و خوشخوانی نهاده اند.

10. ترجمه بهاءالدین خرمشاهی:

جناب بهاءالدین خرمشاهی که اکنون در محضرشانیم ، از قرآن پژوهان و حافظ پژوهان سختکوش معاصراند که همه علاقه مندان به قرآن با آثار گرانسنگ ایشان آشنایی دارند.

آخرین ترجمه قرآن کریم که در سال 74 منتشر شده است ، ترجمه قرآن کریم همراه با توضیحات و واژه نامه از جناب خرمشاهی است که سالها به نقد و بررسی بسیاری از ترجمه ها همت گماشته اند. قطعاً دقت و تعمق ایشان در آثار قرآنی ، بویژه ترجمه های قرآن کریم ، باعث دقت بیشتر در ترجمه های بعد خواهد شد.

به جرئت می توان گفت حاصل آن همه تلاش و نقد و ایرادها ، ترجمه ای روان ، شیوا و خوشخوان و برجای ماندنی از ایشان است ، که توضیح و تفصیل بیشتر را به خود ایشان وامی نهیم.

یادآور می شوم این ترجمه که اکنون در قطع رحلی و با مؤخره حدود سیصد صفحه به چاپ رسیده است که طبعاً قیمتی گران دارد ، به زودی فقط با ترجمه و بدون توضیحات به چاپ خواهد رسید. ضمناً قرار است برای استفاده ایرانیان مقیم آمریکا و کانادا و اروپا در نیویورک به چاپ برسد.

در خاتمه یادآوری این نکته ضروری است که ترجمه هایی در گذشته انجام شده است که هنوز به چاپ نرسیده است ، از جمله ترجمه مرحوم فروزانفر و نیز ترجمه آقای احمد آرام که سالهاست به پایان رسیده و به دست ویراستارانی چند سپرده شده است.

هم اکنون نیز ترجمه هایی از عالمان و استادان حوزه و دانشگاه در دست انجام است که یادکرد نام آنان خالی از فایده نیست و بعضی از این بزرگان نحوه کار و مراحل کار خود را در مجله قرآنی بینات توضیح داده اند. از دیگر ترجمه های در دست انجام می توان از ترجمه آقای دکتر محمد حسین روحانی ، دکتر علی اصغر حلبی ، حج? الاسلام و المسلمین عبدالمجید معادیخواه ، استاد حسین استاد ولی ، جناب آقای مسعود انصاری ، مهندس علی اکبر طاهری ، حج? الاسلام والمسلیمن سید علی اکبر حسینی ، حج? الاسلام محمود صلواتی ، ترجمه گروهی دارالقرآن الکریم مرحوم آیت الله العظمی گلپایگانی(ره) ، جناب آقای حسن نفیسی و ویرایش جدید ترجمه قرآن کریم مرحوم الهی قمشه ای به وسیله آقای حسین استاد ولی ، نام برد.

با توجه به آنجه یاد شد می توان عصر حاضر ، را نهضت ترجمه قرآن کریم نام نهاد که به یمن و برکت انقلاب اسلامی پایه گذاری شده است.

امید آنکه توجه و رویکرد به قرآن کریم در تمامی ابعاد صورت گیرد و معارف حیات بخش قرآن مردم و جامعه ما را حیاتی دوباره بخشد.

منابع:

1. مؤخره ترجمه قرآن . آقای بهاء الدین خرمشاهی

2. قرآن شناخت.

3. فصلنامه قرآنی بینات.

4. فصلنامه مبین.